Türkçe Bilgi: İmamîlik

İmamet ya da İmamilik ( Imāmah) İslam'ın bir kolu olan Şiiliğin temel ilkelerinden birisidir. Sünnilik imameti imanın esaslarından biri olarak saymaz. İmamet (Etimoloji) Etimolojide imamlık (önde durma, önde olma) anlamındadır. Camii ve Namaz imamlığından ayrı olan bu kelime ile İslam Ümmet'inin rehberliği, liderliği ve yöneticiliği kastedilmektedir. Tüm insanlığı doğru yola ulaştırmada öncülük edenlere ise İmam denir. İmamet kelimesi Kur'an-ı Kerim'de çok yerde geçmektedir. Enbiya Suresi'nin 72. ayetinde aşağıdaki şekilde: "Ve biz ona İshak'ı ve Yakub'u bir hediye olarak verdik ve hepsini salih insanlardan kıldık. Ve biz onları bizim emrimizle hidayet eden (doğru yola götüren) imamlar kıldık. Onlara hayır işler yapmalarını, doğrudan namaz kılmalarını ve zekat vermelerini vahyettik ve onlar bize ibadet edenlerdi," diye buyurulmaktadır. Kureyş neslinden gelen şahsiyetlerin oluşturduğu "İmamet" silsileleri ve ortaya çıkan mezhepler İmamilik (İmamiyye) Peygamberler Nübüvvet (Peygamberlik) makamının yanında İmamet (İmamlık, Liderlik ve Yöneticilik) makamlarına da sahiptirler. Muhammed'in ahirete irtihalinden sonra ise, onun Ehl-i Beyt'inden yani soyundan bazı kişiler bu makama gelmişlerdir. Şiilik meşrebi içerisinde aşağıda sıralandığı şekilde Ghulat (Kökenciler), Zeydilik (Beşçiler), İsmaililik (Yedicilik/Yedi İmamcılık), ve Caferiyye Şiiliği ya da İsnaaşeriyye (Onikicilik/On İki İmamcılık) olarak dört ana başlık altında sınıflandırılmaktadır. * İMAMÎLİK ** Ghulat *** Bazighilik (İmam Cafer-i Sadık'ın Tanrılığına inanılan mezheb) *** Dhammilik (Ali bin Ebu Talib'in Tanrılığına inanılan mezheb) *** Ghurabilik (Cebrail'in hata ile Tanrı'nın buyruklarını Ali bin Ebu Talib'in yerine Muhammed bin Abdullah'a indirdiğine inananların kurduğu mezheb) *** Hurrem’iyye (Din) (Ḵhorrām-Dīnān / Khurrāmīyah / Muḥammira / Kızıl-Giyinenler / Kızıllar ) (Al-Makdisi'den nakledildiği üzere, El-Mukanna tarafından temelleri atılan, Ebu Müslim Horasani'nin Mehdiliğine, reenkarnasyona, Tanrı'nın sırasıyla Muhammed bin Abdullah, Ali bin Ebu Talib, Ebu Müslim Horasani ve en son olarak ta El-Mukanna'da vucud bulduğuna inanan, başkalarına zarar vermemek kaydıyle herşeyden zevk almayı mübah sayan, ve kendilerini İslamiyet kisvesi altında gizleyen Mazdekçıların oluşturduğu dini ve siyasi mezheb) *** Keysanilik (Dörtçüler) (Mehdi kavramını ortaya atarak ilk defa İmam ünvanını kullanan, Ali bin Ebu Talib'den sonra sırası ile Hasan bin Ali, Hüseyin bin Ali, ve annesi Banu Hanife Kabilesinden Havlet bint Ca'fer olan Muhammed bin el-Hanifiyye'nin imamlığı ve Mehdiliğini kabullenen, El-Mukhtar ibn Abu ‘Ubeydullah el-Taifi'nin kurduğu mezheb) **** Berbericilik (Muhammed bin el-Hanifiyye'yi Tanrısallaştıran ve Hamza ibn ‘Umara el-Berberi'nin Peygamber olduğuna inananların mezhebi) **** Haşimilik (Muhammed bin el-Hanifiyye’nin ölümünü kabullenerek en büyük oğlu Ebu Haşim'i halef olarak kabul edenlerin mezhebi) **** Karibilik / Kuraybilik (Adını imam Ebu Karib/Kurayb el-Darir'den alan, Muhammed bin el-Hanifiyye'nin ölmediği ama saklandığı ve bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne Mehdi olarak döneceğine inanılan mezheb) **** Sarrajcılık (Muhammed bin el-Hanifiyye’nin ölümünü kabullenen fakat ilerde bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne Mehdi olarak döneceğine inanılan Hayyan el-Sarraj tarafından kurulan mezheb) *** Nusayriyye (Arap Aleviliği) (Din) (Adını Onbirinci İmam Hasan El Askeri'nin öğrencisi Ebu Şu'ayb Muhammad ibn Nusayr'dan alan, Caferiyye Şiiliği ile Anadolu Aleviliğinden itikad yönden ayrılarak, İsmailiyye, Dürzilik, Hıristiyanlık ve Suriye'deki diğer itikatları da içeren ve Kitab el-Mecmu adındaki dua kitabını dini eğitimlerinin ana kaynağı olarak kabul eden Ehl-i Beyt inancı) **** Haydariyye **** Şemsiyye / Şimaliyye **** Kameriyye / Kilaziyye **** Gaybiyye *** Ya’furilik (Mu’ammar al-Kufi'in Tanrılığına inanılan mezheb) ** Zeydilik (Beşçiler) *** Dukeynilik (Muhammed bin Abdullah'ın haleflerinin Ali bin Ebu Talib'in tarafını tutmamalarından dolayı imanlarını kaybettiğine inananların mezhebi) *** Halefilik (Zeyd bin Ali'nin haleflerinin Abd al-Samad adlı bir şahıs ve onun neslinden devam ettiğine inananların mezhebi) *** Heşebilik / Surhabilik (İmamlığın, imamın bilgisiz ve ahlaksız olması dahil, her halükarda Hasan bin Ali ile Hüseyin bin Ali'nin soyundan gelenlerde kalması gerektiğine inananların mezhebi) *** Jarudilik (Adını Ebu’l Jarud Ziyad bin Ebu Ziyad’dan alan, Ebu Bekir, Ömer ibn Hattab, ve Osman bin Affan'ın her üçünün Ali bin Ebu Talib'i halife seçmemekle büyük bir günah işlemiş olmamakla beraber hatalı bir davranışta bulunmuş olduklarına, ve bu nedenle de onların Ashab-ı Kiram'lıklarının geçerli olamayacağını beyan etmekle beraber alenen suçlamaktan da kaçınan, diğer taraftan ise Talha bin Ubeydullah ile Zübeyr bin Avvam'ı Ali bin Ebu Talib'e başkaldırmış olmalarından ötürü şiddetle kınayanların mezhebi) **** Alaviler **** Banu Ukheydhiriler (Merkezi Arabistan'da Jew El-Yememeh'de 867'de kurulan ve 11. yüzyılın ortasına kadar süren devlet.) **** Büveyhoğulları **** Cüstaniler **** El-Mezidiler **** Hasanveyhiler **** 'İdrisiler' ***** Hammudiler **** Kakuyiler **** Yemen İmamları/Kralları *** Süleymanilik (Adını Süleyman bin Jarir'den alan, haliferliğin kime gideceğinin istişareler neticesinde karara varılması gereken bir husus olduğuna, ve Ebu Bekir ile Ömer ibn Hattab'ın Ali bin Ebu Talib'i halife seçmemekle hata işlediğine fakat günaha girmediğine inananların mezhebi) **** Butrilik / Tabirilik (Kathir en-Newa El-Ebter tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymanilik ile ayni olmakla birlikte, Ebu Bekir, Ömer ibn Hattab, ve Osman bin Affan'ın üçününde Ali bin Ebu Talib'i halife seçmemekle hatalı olduğuna fakat günaha girmemiş olduklarına inananların mezhebi) **** Salihilik (Hasan ibn Salih tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymanilik ile ayni olmakla birlikte, Ebu Bekir, Ömer ibn Hattab, ve Osman bin Affan'ın üçününde Ali bin Ebu Talib'i halife seçmemekle hatalı olduğuna fakat günaha girmemiş olduklarına inananların mezhebi) *** Vasitilik (On İki İmamın tamamını da tanıyan Zeydiler'in oluşturduğu mezheb) ** İsmaililik (Yedicilik) *** Fatımiler Halifeliği (İslam tarihindeki tek Şii Halifelik olan, Ubeydullah Mehdi Billah tarafından kurulan, Mısır ve Kuzey Afrika'nın çok büyük bir kısmında 909 - 1171 yılları arasında hüküm süren Fatımi hanedanı) **** 'Dürzilik' (Din) (Muhammed el-Derezi tarafından, Altıncı Fatımi halifesi El-Hakim bi-Emrillah'ın Tanrısallığı, saklanan Mehdi olduğu, ve tenasüh inançları üzerine kurulu olan, ve Rasa'il al-Hikmah (Hikmet Mekupları) adı verilen kitabı dini eğitimlerinin temel kaynağı olarak benimseyen mezheb) **** 'Mustalilik' ***** Hafızi ***** Tayyibi ****** Alevi Bohra ****** Davudi Bohralar ******* Hebtiahs Bohra Cemaati ******* Atba-i-Malak Bohra Cemaati ******* İleri Davudi Bohra Cemaati ****** Süleymani Bohra ****** Sünni Bohralar ******* Caferi Bohra Cemaati ******* Patani Bohra Cemaati ******* Vohra Patel Cemaati **** 'Nizarilik' ***** Ağa Hanlar ****** I. Ağa Han Cemaati (On dokuzuncu yüzyılda Hindistan'da İngiliz yardım eden kırk altıncı İsmaili Nizari imamının belirlediği yolu takip edenlerin mezhebi) ****** II. Ağa Han Cemaati (On dokuzuncu yüzyılın sonlarında Bombay'da ikamet eden ve kırkıncı Nizari imamı Şah Nizar'ın Nimetullahi ile tesis etmiş olduğu akrabalık ve yakınlığı sürdüren kırk yedinci İsmaili Nizari imamı tarafından belirlenen yolu takip edenlerin mezhebi) ****** III. Ağa Han Cemaati (Salkanot cinsi yarış atları yetiştirmekle ün yapmış olan kırk sekizinci İsmaili Nizari imamının belirlediği yolu takip edenlerin mezhebi) ****** IV. Ağa Han Cemaati (Kırk dokuzuncu İsmaili Nizari imamı tarafından belirlenen Nizari Çağdaşlaşma yolunu takip edenlerin mezhebi) ***** Alamut Devleti ****** Ensariler (Alamut Kalesi'nin yıkımından sağ kurtulanların oluşturduğu mezheb) ****** Haşhaşiler ******* Hasan Sabbah Fedayin ***** Böszörmény (Yakut al-Hamavi'ye göre 10-13. yüzyıllar arası Macaristan Krallığı'ında yaşayanların oluşturduğu mezheb) *** Fatımi Himayeleri **** Banu Kanz (Mısır ve Sudan'a göç etmeleri neticesinde Asvan çevresinde Nil Nehri'in doğusundaki çöle nüfuz etmek suretiyle Becalar'ı yerlerinden eden ve kendilerine Kanzoğulları adı verilen bir grup Rabi'ah arabının 1004-1173 yılları arasında Fatımiler'in Himayesinde oluşturmuş oldukları İsmaili hanedanı) **** Hamdaniler (890-1004 yılları arasında Irak'ın kuzeyi ile Suriye'de hüküm süren ve daha sonra da Fatımiler'in Himayesinde 1032 yılına kadar Halep'te hüküm süren İsmaili hanedanı) **** Kelbiler (917-936 yılları arasında Fatımiler'in Sicilya Valisi olan Salim bin Ebi Reşid'in damadı Hasan bin Ali ibn'Ebi-l Hüseyin Kelbi'nin kurduğu 1036 yılına kadar Fatımiler'in Himayesinde kalan İsmaili hanedanı) **** Mirdasiler (1024-1080 yılları arasında Halep Emirliği'ni ellerinde bulunduran, hem Bizans hem de Fatımiler'in uydusu olarak yaşamış yarı bağımsız kalan İsmaili hanedan) **** Sülaihiler (Zeydilik karşıtı olan Ali bin Muhammad el-Sülaihi tarafından Yemen'de kurulan ve 1047-1138 yılları arasında Fatımiler'in uydusu olarak hüküm süren İsmaili hanedanı) *** Yediciler (İsma'il bin Caʻfer'in yedinci ve son imam olduğuna, ayrıca oğlu Muħammad bin İsma'il el-Maktum'un Mehdi olarak geri geleceğine inananlar) **** 'Karmatiler' (Adını Kufe’li Hamdan Karmat'tan alan, Bahreyn'nin başkenti Hajr ile Doğu Arabistan'ın Lahsa kentlerinin 899 yılında fethini gerçekleştiren ve aslen İran Buşehr Eyaleti Ganaveh şehristanından olan Ebu-Saʿid Hasan bin Behram Cennabi tarafından İsmaili öğretileriyle birlikte Zerdüştçülük ve İran milliyetçiliğinini harmanlayarak önceleri Ubeydullah Mehdi Billah’ın Fatımiler Devleti’ne karşı bir tepki olarak kurulan, daha sonra ise 930'da Cennabi’nin oğlu Ebu Tahir Süleyman el-Cennabi’in devlet başkanlığı döneminde Mekke’yi yağmaladıktan sonra Hacerü'l-Esved’i çalan,ve ardından da bir yıl geçtikten sonra 931'de Ebu’l-Fadl el-İsfahani adlı genç bir mahkumu Mehdi ilan ederek kurdukları Ütopya Cumhuriyetin başına seksen gün süresince geçirerek yüzyıl boyunca devam edecek olan bir terörizm döneminin kıvılcımını ateşleyenlerin ortaya çıkarmış oldukları mezhep.) ***** Jabriler ****** Banu Ukayliler ******* Uyuniler ******** 'Usfuriler' ********* Jarvaniler ** Caferilik (Onikicilik) *** Ahbarilik **** Afşar Hanedanı **** Gence Hanlığı **** 'İlhanlılar' ***** Celayiriler ****** Hurufilik (Din) (Tanrı'nın her peygamberde aşamalı olarak kendisini açtığına, en son olarakta yedinci Şii imamı Musa el-Kazım'ın soyundan gelen ve Hurufiyye inancının kurucusu olan Fadlallah Astarabad'nin bedeninde vücud bulduğuna, ve Fazlallah Astara (Naimi)'nin Cavidan el-Kebir (Cavid-Name)'sinin Kur'an-ı Kerim'i ilga ettiğine inanan On İki İmamcı sufi/tasavvufi yol.) ******* Nuktavilik (Muhammed bin Abdullah'ın daha yüksek seviyede reenkarnasyonu olduğu iddiasiyle 1397 yılında kendisini Mehdi ilan eden Mahmud Pasikhani tarafından İsmailiyye-Nizarilik mezhebi ile tanınan İsfahan Eyaleti'nin Kaşan şehri yakınlarında Anjudan köyünde Hurufiyye'in bir yan kolu olarak kurulan ve Pasikhani'nin ölümünden sonra da Şah Tahmasp'ı Mehdi ilan etmeğe kalkışan On İki İmamcı sufi/tasavvufi yol.) ***** Çobanoğulları ***** Serbedariler **** İnyuiler **** Karabağ Hanlığı **** Karakoyunlular **** 'Safevilik' (Safevi hanedanı'nın son dönemlerinde Ahbarilik itikadi ekolü tarafından biçimlendirilen On İki İmamcı sufi/tasavvufi inanç) ***** Safeviler ***** Kızılbaşlar (16. yüzyılda Azerbaycan'da yaşayan ve Safevi Devleti'nin kurulması için önemli destek sağlamış olan Hürremiyye (Ḵhorram-Dīnān) adlı bir dini ve siyasi topluluğun ruhani torunları) ****** Alevilik ******* Bektaşilik (Adını, 13. yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşması sürecinde etkin olarak fa'aliyet gösteren ve Horasan Melametiliğinin önde gelen temsilcilerinden Yusuf Hemedani'nin öğrencisi Hoca Ahmet Yesevi'nin öğretilerinin Anadolu'daki uygulayıcısı olan büyük Türk mutasavvıfı Kalenderi / Haydari şeyhi Hacı Bektaş-ı Veli'den alan On İki İmamcı sufi/tasavvufi yol.) ******** 'Âhiler' ******** 'Dedebabalık' (Hacı Bektaş-ı Veli'nin soyundan gelen Balım Sultan tarafından, 14. ile 15. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'da etkin olan Hurufilik akımının da etkisinde kalarak İbahilik, teslis (üçleme), tenasüh ve hülul anlayışlarını da Bektaşilik içine katmak suretiyle 16. yüzyılın başlarında kurumsallaştırılan, özellikle Balkanlar'daki Türkler arasında yaygın olan On İki İmamcı tasavvufi yol.) ********* Aliciler ********* Harabati ******* Celali (Kendini Mehdi ilan eden Bozoklu Şeyh Celal taraftarlarının oluşturduğu On İki İmamcı sufi/tasavvufi yol.) ******* Kalenderilik (8. yüzyıl Samaniler devri öncesi fa'al olan Melamilik akımından beslenen, Budizm ve Hinduizm etkilerini sergileyen, kalça boyu kıl yapımı gömlekler giyinen ya da sadece battaniyeyle örtünen, ve her türlü ilacın kullanımına karşı çıkanların yolu) ******** ' Haydarilik' (Kutb'ud-Din Haydar tarafından kurulan, 12. yüzyıldan itibaren Kalenderiğin en yaygın ve fa'al kolunu oluşturan, kendilerini hakir görmek ve aşağılamak suretiyle vücudlarına demirden halkalar takarak yalın ayak dolaşan, keçe ve çuhadan yapılma elbiseler giyerek zillet içerisinde bekar kalmak suretiyle yaşayanların oluşturduğu yol ) ******* Nimetullahilik (Altıncı İmam Cafer-i Sadık soyundan gelen ve Kadiri Sufilerinden Abdullah Yafi'i'nin müridi olan Sünni Şah Ni'metullah-i Veli (Nur'ed-Din Kirmani) tarafından tarafından kurulan ve daha sonra da Ömer ibn Hattab'ın katledildiği gün olan Zilhicce ayının yirmialtısını karnavalımsı bir resmi bayrama dönüştüren Şah İsmail'in Şiiliği mecburi devlet dini ilan etmesiyle Şiiliği benimsemek zorunda kalan On İki İmamcı sufi/tasavvufi yol.) ******** 'Nurbakşilik' (Dr. Cavid Nurbakş tarafından 20. yüzyılda yeniden yapılandırılan tasavvufi Yeni-Nimetullahilik yolu.) ******* Rufailik (Ahmed Er Rufai tarafından kurulan sufi/tasavvufi yol.) ******** 'Galibilik' (Abdülkadir Geylani ile Ahmed Er Rufai'nin Tasavvufi prensiplerini benimseyen, mezhepte Hanefi meşrepte ise Alevi olan Sufi/tasavvufi yol.) ******* Vefailik (Ebu'l Vefa el-Bağdadi tarafından kurulan, manevi ve maddi temizliğe çok önem veren, sıklıkla zikir ve Semah uygulayan sufi/tasavvufi yol.) ******** 'Babailik' (Vefa'iyye tarikatına bağlı Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasani'nin müridlerinden olan Baba İshak Kefersudi'nin geliştirdiği sufi/tasavvufi yol) ********* Barak Babacılık (Başlangıçta Vefa'iyye tarikatından Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasani’nin halifesi Aybek Baba’nın en iyi müridi, daha sonra ise hem Hacı Bektaş-ı Veli’nin halifesi hem de Rufai tarikatına bağlı Sarı Saltuk Baba’nın müridi olan Barak Baba’nın geliştirdiği sufi/tasavvufi yol) ****** Çınarcılık (Işık Aleviliği) (Aleviliğin Hititler ile Luviler'in dinlerinin devamı olduğu inancı.) ****** Yaresanizm (Kürt Aleviliği) (Musa el-Kazım soyundan geldiği öne sürülen ve Hacı Bektaş-ı Veli ile özdeşleştirilen Sultan Sahak tarafından 15. yüzyılda Zerdüştlük inancından beslenerek kurulan, Kur'an-ı Kerim'i ve Muhammed bin Abdullah'in peygamberliğini kabul etmeyen, fakat Ali bin Ebu Talib'in Tanrılığı temeli üzerine dayanan ve Kelam-ı Serencam adlı kitabı dini öğretilerinin temeli olarak kabul eden inanç.) **** Şeki Hanlığı **** Şirvan Hanlığı **** Zend Hanedanı *** Şeyhilik **** 'Kaçarlar' ***** Babilik ***** Bahailik *** Usulilik **** Kaçar Hanedanı **** Pehlevi Hanedanı **** İran İslam Cumhuriyeti ** Sınıflandırılamayanlar *** Eftahilik / Fethilik (Adını Geniş manasına gelen Eftah kelimesinden alan ve Altıncı imam Cafer-i Sadık'ın oğlu Abdullah el-Eftah'ın Yedinci imam olduğuna inananların mezhebi) *** Muhammedilik (Hasan El Askeri'nin değilde, Ali Naki'nin oğlu Muhammad ibn Ali el-Hadi'nin Onbirinci imam olduğuna inananların mezhebi) *** Tavussilik (İmam Cafer-i Sadık'ın ölmediğine, Mehdi ve gayba halindeki Gizlenen-İmam olduğuna inananların mezhebi) *** Vakıfilik (İmam Musa el-Kazım'ın son ve gayba halinde Gizlenen-İmam olduğuna inananların mezhebi) ----------------------------------------------

Şiilikte mevcut başlıca tarikat ve mezhepler ile önemli kişiler arasındaki tarihi yakınlıkların basitleştirilmiş şeması:

== Aleviler == Alevilik Tarikatı ise, Şiilik meşrebi içerisindeki tarihi oluşumu ve diğer sufi/tasavvufi inançlarla olan karşılıklı etkileşim süreci göz önüne alındığında, aşağıda sıralanan akımlardan beslenmek suretiyle gelişerek ortaya çıkmıştır. * 'A) İslami-Sufi/Tasavvufi Kökenliler ' ** 1) Alaviler *** Horasan Melametiliği ****Kalenderilik (8. yüzyıl Samaniler devri öncesi fa'al olan Melamilik akımından beslenen, Budizm ve Hinduizm etkilerini sergileyen, kalça boyu kıl yapımı gömlekler giyinen ya da sadece battaniyeyle örtünen, ve her türlü ilacın kullanımına karşı çıkanların yolu) ***** ' Haydarilik' (Kutb'ud-Din Haydar tarafından kurulan, 12. yüzyıldan itibaren Kalenderiğin en yaygın ve fa'al kolunu oluşturan, kendilerini hakir görmek ve aşağılamak suretiyle vücudlarına demirden halkalar takarak yalın ayak dolaşan, keçe ve çuhadan yapılma elbiseler giyerek zillet içerisinde bekar kalmak suretiyle yaşayanların oluşturduğu yol ve Semah uygulayan sufi/tasavvufi yol.) *** Baba'iyye **** Baba İlyasçılar (Vefa'iyye tarikatının ruhani önderi ve Horasan azizlerinden Dede Ğarkın'ın müridlerinden olan Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasani tarafından bu tarikatın inançlarını Anadolu'daki Türkmenler arasında yaymak amacıyla geliştirilen sufi/tasavvufi yol) **** Baba İshakçılar (Vefa'iyye tarikatına bağlı Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasani'nin müridlerinden olan Baba İshak'ın geliştirdiği sufi/tasavvufi yol) **** Barak Babacılar (Başlangıçta Vefa'iyye tarikatından Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasani'nin halifesi Aybek Baba’ın en iyi müridi, daha sonra ise hem Hacı Bektaş-ı Veli’nin halifesi hem de Rufai tarikatına bağlı Sarı Saltuk Baba’nın müridi olan Barak Baba’nın geliştirdiği sufi/tasavvufi yol) ***** 'Hurufiyye' (Din) (Tanrı'nın her peygamberde aşamalı olarak kendisini açtığına, en son olarakta yedinci Şii imamı Musa el-Kazım'ın soyundan gelen ve Hurufiyye inancının kurucusu olan Fadlallah Astarabad'nin bedeninde vücud bulduğuna, ve Fazlallah Astara (Naimi)'nin Cavidan el-Kebir (Cavid-Name)'sinin Kur'an-ı Kerim'i ilga ettiğine inanan On İki İmamcı sufi/tasavvufi yol.) ****** Dedebabalık (Hacı Bektaş-ı Veli'nin soyundan gelen Balım Sultan tarafından, 14. ile 15. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'da etkin olan Hurufilik akımının da etkisinde kalarak, ibahilik, teslis (üçleme), tenasüh ve hülul anlayışlarını da Bektaşilik içine katmak suretiyle 16. yüzyılın başlarında kurumsallaştırılan, özellikle Balkanlar'daki Türkler arasında yaygın olan On İki İmamcı tasavvufi yol.) ******* Alicilik ******* Harabatilik ****** Nuktavilik (Muhammed bin Abdullah'in daha yüksek seviyede reenkarnasyonu olduğu iddiasiyle 1397 yılında kendisini Mehdi ilan eden Mahmud Pasikhani tarafından İsmailiyye-Nizarilik mezhebi ile tanınan İsfahan Eyaleti'nin Kaşan şehri yakınlarında Anjudan köyünde Hurufiyye'in bir yan kolu olarak kurulan ve Pasikhani'nin ölümünden sonra da Şah Tahmasp'ı Mehdi ilan etmeğe kalkışan On İki İmamcı sufi/tasavvufi yol.) * 'C) Nusayriyye (Arap Aleviliği) ' (Din) (Adını Onbirinci İmam Hasan El Askeri'nin öğrencisi Ebu Şu'ayb Muhammad ibn Nusayr'dan alan, Caferiyye Şiiliği ile Anadolu Aleviliğinden itikadi yönden ayrılarak, İsmailiyye, Dürzilik, Hıristiyanlık, ve Suriye'deki diğer itikatları da içeren, ve Kitab el-Mecmu adındaki dua kitabını dini eğitimlerinin ana kaynağı olarak kabul eden Ehl-i Beyt inancı) ** 1) Haydariyye ** 2) Şemsiyye / Şimaliyye ** 3) Kameriyye / Kilaziyye ** 4) Gaybiyye * 'D) Yazdanizm ' (İslamiyet'e Bahailik'ten de uzak kalan inançlar - Zentçe "Yazata" kelimesi ile aynı manaya gelen ve Kürtçe'deki "Tapılmağa değer" anlamındaki "Yazdan" kelimesinden Zerdüştçülük mefhumunu ifade etmek maksadıyla üretilen bir ihtira) ** 1) Çınarcılık (Işık/Kürt Aleviliği) (Din) (Aleviliğin Hititler ile Luviler'in dinlerinin devamı olduğu inancı.) ** 2) Ezidilik (Din) (Babası El-Hakem bin Ebu el-'As ile birlikte Muhammed'in emriyle Mekke'nin güneyindeki Taif kentine sürülen, ve daha sonra da Emeviler'in dördüncü halifesi olan Mervan bin El-Hakem ile ayni soydan gelen Adi bin Musafir tarafından, Zerdüştlük ilkeleri üzerine kurulan; evrenin ve insanların Azda adında bir tanrının görevlendimiş olduğu Melek Tavus tarafından yaradıldığına inanan, fakat İslam peygamberleri olan İbrahim, Musa, İsa, ve Muhammed bin Abdullah'ın peygamberliklerini tanımayan, Kitab el Celve adlı kitabı dini öğretilerinin temel dayanağı olarak kabullenen inanç.) ** 3) Yaresanilik (Din) (Musa el-Kazım soyundan geldiği öne sürülen ve Hacı Bektaş-ı Veli ile özdeşleştirilen Sultan Sahak tarafından 15. yüzyılda Zerdüştlük inancından beslenerek kurulan, Kur'an-ı Kerim'i ve Muhammed bin Abdullah'in peygamberliğini kabul etmeyen, fakat Ali bin Ebu Talib'in Tanrılığı temeli üzerine dayanan ve Kelam-ı Serencam adlı kitabı dini öğretilerinin temeli olarak kabul eden inanç.) Başvuru kitapları ;Genel tanıtım * Engin, Ismail & Franz, Erhard (2000). Aleviler / Alewiten. Cilt 1 Band: Kimlik ve Tarih / Identität und Geschichte. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 59/2000). ISBN 3-89173-059-4 * Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 2 Band: İnanç ve Gelenekler / Glaube und Traditionen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 60/2001). ISBN 3-89173-061-6 * Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 3 Band: Siyaset ve Örgütler / Politik und Organisationen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 61/2001). ISBN 3-89173-062-4 * Kehl-Bodrogi, Krisztina (1992). Die Kizilbas/Aleviten. Untersuchungen uber eine esoterische Glaubensgemeinschaft in Anatolien. Die Welt des Islams, (New Series), Vol. 32, No. 1. * Kitsikis, Dimitri (1999). Multiculturalism in the Ottoman Empire : The Alevi Religious and Cultural Community, in P. Savard & B. Vigezzi eds. Multiculturalism and the History of International Relations Milano: Edizioni Unicopli. * Kjeilen, Tore (undated). " Alevism," in the (online) Encyclopedia of the Orient. * Shankland, David (2003). The Alevis in Turkey: The Emergence of a Secular Islamic Tradition. Curzon Press. * Shindeldecker, John (1996). Turkish Alevis Today. Istanbul: Sahkulu. * White, Paul J., & Joost Jongerden (eds.) (2003). Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill. * Yaman, Ali & Aykan Erdemir (2006). Alevism-Bektashism: A Brief Introduction, London: England Alevi Cultural Centre & Cem Evi. ISBN 975-98065-3-3 * Zeidan, David (1999) " The Alevi of Anatolia." Middle East Review of International Affairs 3/4. ;Kürt Alevileri * Bumke, Peter (1979). "Kizilbaş-Kurden in Dersim (Tunceli, Türkei). Marginalität und Häresie." Anthropos 74, 530-548. * Gezik, Erdal (2000), Etnik Politik Dinsel Sorunlar Baglaminda Alevi Kurtler, Ankara. * Van Bruinessen, Martin (1997). "Aslını inkar eden haramzadedir! The Debate on the Kurdish Ethnic Identity of the Kurdish Alevis." In K. Kehl-Bodrogi, B. Kellner-Heinkele, & A. Otter-Beaujean (eds), Syncretistic Religious Communities in the Near East (Leiden: Brill). * Van Bruinessen, Martin (1996). Kurds, Turks, and the Alevi revival in Turkey. Middle East Report, No. 200, pp.7–10. (NB: The online version is expanded from its original publication.) * White, Paul J. (2003), “The Debate on the Identity of ‘Alevi Kurds’.” In: Paul J. White/Joost Jongerden (eds.) Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill, pp.17–32. ;Alevilik / Bektaşilik tarihi * Birge, John Kingsley (1937). Bektashi order of dervishes, London and Hartford. * Brown, John (1927), The Darvishes of Oriental Spiritualism. * Küçük, Hülya (2002) The Roles of the Bektashis in Turkey’s National Struggle. Leiden: Brill. * Mélikoff, Irène (1998). Hadji Bektach: Un mythe et ses avatars. Genèse et évolution du soufisme populaire en Turquie. Leiden: Islamic History and Civilization, Studies and Texts, volume 20, ISBN 90-04-10954-4. * Shankland, David (1994). “Social Change and Culture: Responses to Modernization in an Alevi Village in Anatolia.”In C.N. Hann, ed., When History Accelerates: Essays on Rapid Social Change, Complexity, and Creativity. London: Athlone Press. * Yaman, Ali (undated). " Kizilbash Alevi Dedes." (Based on his MA thesis for Istanbul University.) ;Ghulat tarikatler * Halm, H. (1982). Die Islamische Gnosis: Die extreme Schia und die Alawiten. Zurich. * Krisztina Kehl-Bodrogi, Krisztina, & Barbara Kellner-Heinkele, Anke Otter-Beaujean, eds. (1997) Syncretistic Religious Communities in the Near East. Leiden: Brill, pp. 11-18. * Moosa, Matti (1988). Extremist Shiites: The Ghulat Sects, Syracuse University Press. * Van Bruinessen, Martin (2005). " Religious practices in the Turco-Iranian world: continuity and change." French translation published as: "Les pratiques religieuses dans le monde turco-iranien: changements et continuités", Cahiers d'Études sur la Méditerranée Orientale et le Monde Turco-Iranien, no. 39-40, 101-121. ;Alevi kimliği * Erdemir, Aykan (2005). "Tradition and Modernity: Alevis' Ambiguous Terms and Turkey's Ambivalent Subjects", Middle Eastern Studies, 2005, vol.41, no.6, pp.937–951. * Koçan, Gürcan/Öncü, Ahmet (2004) “Citizen Alevi in Turkey: Beyond Confirmation and Denial.” Journal of Historical Sociology, 17/4, pp.464–489. * Olsson, Tord & Elizabeth Özdalga/Catharina Raudvere, eds. (1998). Alevi Identity: Cultural, Religious and Social Perspectives. Istanbul: Swedish Research Institute. * Stokes, Martin (1996). “Ritual, Identity and the State: An Alevi (Shi’a) Cem Ceremony.”In Kirsten E. Schulze et al. (eds.), Nationalism, Minorities and Diasporas: Identities and Rights in the Middle East, , pp. 194-196. * Vorhoff, Karin (1995). Zwischen Glaube, Nation und neuer Gemeinschaft: Alevitische Identität in der Türkei der Gegenwart. Berlin. ;Avrupa'da Alevilik * Geaves, Ron (2003) “Religion and Ethnicity: Community Formation in the British Alevi Community.” Koninklijke Brill NV 50, pp.52– 70. * Kosnick, Kira (2004) “‘Speaking in One’s Own Voice’: Representational Strategies of Alevi Turkish Migrants on Open-Access Television in Berlin.” Journal of Ethnic and Migration Studies, 30/5, pp. 979-994. * Massicard, Elise (2003) “Alevist Movements at Home and Abroad: Mobilization Spaces and Disjunction.” New Perspective on Turkey, 28, pp.163–188. * Rigoni, Isabelle (2003) “Alevis in Europe: A Narrow Path towards Visibility.” In: Paul J. White/Joost Jongerden (eds.) Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview, Leiden: Brill, pp.159–173. * Sökefeld, Martin (2002) “Alevi Dedes in the German Diaspora: The Transformation of a Religious Institution.” Zeitschrift für Ethnologie, 127, pp.163–189. * Sökefeld, Martin (2004) “Alevis in Germany and the Question of Integration” paper presented at the Conference on the Integration of Immigrants from Turkey in Austria, Germany and Holland, Boğaziçi University, Istanbul, February 27–28, 2004. * Sökefeld, Martin & Suzanne Schwalgin (2000). “Institutions and their Agents in Diaspora: A Comparison of Armenians in Athens and Alevis in Germany.” Paper presented at the 6th European Association of Social Anthropologist Conference, Krakau. * Thomä-Venske, Hanns (1990). “The Religious Life of Muslim in Berlin.” In: Thomas Gerholm/Yngve Georg Lithman (eds.) The New Islamic Presence in Western Europe, New York: Mansell, pp.78–87. * Wilpert, Czarina (1990) “Religion and Ethnicity: Orientations, Perceptions and Strategies among Turkish Alevi and Sunni Migrants in Berlin.” In: Thomas Gerholm/Yngve Georg Lithman (eds.) The New Islamic Presence in Western Europe. New York: Mansell, pp.88–106. * Zirh, Besim Can (2008) “Euro-Alevis: From Gasterbeiter to Transnational Community.” In: Anghel, Gerharz, Rescher and Salzbrunn (eds.) The Making of World Society: Perspectives from Transnational Research. Transcript; 103-130. ;Bibliografya * Vorhoff, Karin. (1998), “Academic and Journalistic Publications on the Alevi and Bektashi of Turkey.” In: Tord Olsson/Elizabeth Özdalga/Catharina Raudvere (eds.) Alevi Identity: Cultural, Religious and Social Perspectives, Istanbul: Swedish Research Institute, pp.23–50. ;Türkçe eserler * Ata, Kelime. (2007), Alevilerin İlk Siyasal Denemesi: (Türkiye Birlik Partisi) (1966–1980). Ankara: Kelime Yayınevi. * Aydın, Ayhan. (2008), Abidin Özgünay: Yazar Yayıncı ve Cem Dergisi Kurucusu. İstanbul: Niyaz Yayınları. * Balkız, Ali. (1999), Sivas’tan Sydney’e Pir Sultan. Ankara: İtalik. * Balkız, Ali. (2002), Pir Sultan’da Birlik Mücadelesi (Hızır Paşalar’a Yanıt). Ankara: İtalik. * Bilgöl, Hıdır Ali. (1996), Aleviler ve Canlı Fotoğraflar, Alev Yayınları. * Coşkun, Zeki (1995) Aleviler, Sünniler ve … Öteki Sivas, Istanbul: İletişim Yayınları. * Dumont, Paul. (1997), “Günümüz Türkiye’sinde Aleviliğin Önemi” içinde Aynayı Yüzüme Ali Göründü Gözüme: Yabancı Araştırmacıların Gözüyle Alevilik, editör: İlhan Cem Erseven. İsntabul: Ant, 141-161. * Engin, Havva ve Engin, Ismail (2004). Alevilik. Istanbul: Kitap Yayınevi. * Gül, Zeynel. (1995), Yol muyuz Yolcu muyuz? İstanbul: Can Yayınları. * Gül, Zeynel. (1999), Dernekten Partiye: Avrupa Alevi Örgütlenmesi. Ankara: İtalik. * Güler, Sabır. (2008), Aleviliğin Siyasal Örgütlenmesi: Modernleşme, Çözülme ve Türkiye Birlik Partisi. Ankara: Dipnot. * İrat, Ali Murat. (2008), Devletin Bektaşi Hırkası / Devlet, Aleviler ve Ötekiler. İstanbul: Chiviyazıları. * Kaleli, Lütfü. (2000), “1964-1997 Yılları Arasında Alevi Örgütleri” içinde Aleviler/Alewiten: Kimlik ve Tarih/ Indentität und Geschichte, editörler: İsmail Engin ve Erhard Franz. Hamburg: Deutsches Orient-Institut, 223-241. * Kaleli, Lütfü. (2000), Alevi Kimliği ve Alevi Örgütlenmeri. İstanbul: Can Yayınları. * Kaplan, İsmail. (2000), “Avrupa’daki Alevi Örgütlenmesine Bakış” içinde Aleviler/Alewiten: Kimlik ve Tarih/ Indentität und Geschichte, editörler: İsmail Engin ve Erhard Franz. Hamburg: Deutsches Orient-Institut, 241-260. * Kaplan, İsmail. (2009), Alevice: İnancımız ve Direncimiz. Köln: AABF Yayınları. * Kocadağ, Burhan. (1996), Alevi Bektaşi Tarihi. İstanbul: Can Yayınları. * Massicard, Elise. (2007), Alevi Hareketinin Siyasallaşması. İstanbul: İletişim. * Melikoff, Irene. (1993), Uyur İdik Uyardılar. İstanbul: Cem Yayınevi. * Okan, Murat. (2004), Türkiye’de Alevilik / Antropolojik Bir Yaklaşım. Ankara: İmge. * Özerol, Süleyman. (2009), Hasan Nedim Şahhüseyinoğlu. Ankara: Ürün. * Şahhüseyinoğlu, H. Nedim. (2001), Hızır Paşalar: Bir İhracın Perde Arkası. Ankara: İtalik. * Şahhüseyinoğlu, Nedim. (1997), Pir Sultan Kültür Derneği’nin Demokrasi Laiklik ve Özgürlük Mücadelesi. Ankara: PSAKD Yayınları. * Şahhüseyinoğlu, Nedim. (2001), Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci. Ankara: İtalik. * Salman, Meral. 2006, Müze Duvarlarına Sığmayan Dergah: Alevi – Bektaşi Kimliğinin Kuruluş Sürecinde Hacı Bektaş Veli Anma Görenleri. Ankara: Kalan. * Saraç, Necdet. (2010), Alevilerin Siyasal Tarihi. İstanbul: Cem. * Şener, Cemal ve Miyase İlknur. (1995), Şeriat ve Alevilik: Kırklar Meclisi’nden Günümüze Alevi Örgütlenmesi. İstanbul: Ant. * Tosun, Halis. (2002), Alevi Kimliğiyle Yaşamak. İstanbul: Can Yayınları. * Vergin, Nur (2000, [1]), Din, Toplum ve Siyasal Sistem, İstanbul: Bağlam. * Yaman, Ali (2000) " Anadolu Aleviliği’nde Ocak Sistemi Ve Dedelik Kurumu.” Alevi/Bektaşi. * Zırh, Besim Can. (2005), “Avro-Aleviler: Ziyaretçi İşçilikten Ulus-aşırı Topluluğa” Kırkbudak 2: 31-58. * Zırh, Besim Can. (2006), “Avrupa Alevi Konfederasyonu Turgut Öker ile Görüşme” Kırkbudak 2: 51-71.

Kaynaklar

Vikipedi

İmamîlik

İmamîlik Hakkında Detaylı Bilgi

Şiilikte mevcut başlıca tarikat ve mezhepler ile önemli kişiler arasındaki tarihi yakınlıkların basitleştirilmiş şeması:

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar