Türkçe Bilgi: Samaniler

Samaniler İran'da devlet kuran bir hanedan. Samani sülalesinin kurucusu, Kuzey Afganistan'ın Belh bölgesi Saman köyünde mahalli toprak sahibi olan Saman Huda idi. Saman Huda, düşmanlarının baskısıyla köyden çıkarak Horasan'daki Emevi Valisi Esed bin Abdullah'ın yanına sığındı. Esed bin Abdullah'tan himaye gören Saman Huda, Zerdüşt dinini bırakarak İslamiyeti kabul etti.

Saman Huda ve torunları, Emevilerden sonra Abbasilerin hizmetine girdi. Halife Harun Reşid (786-809) ve oğlu El-Me'mun (813-817) zamanında devlet hizmetinde vazife aldılar. Sadık hizmetlerinden dolayı, Samanilerden Nuh Semerkand'a; Ahmed Fergana'ya, Yahya Şaş'a ve İlyas Herat'a vali olarak tayin edildiler. Fergana Valisi Ahmed Semerkand'a hakim olunca oğlu Nasr da, Halife El-Mu'temid'den 875'te Maveraünnehr eyalet valiliğini aldı. Nasr bin Ahmed, kardeşi İsmail'i Buhara Valiliğine getirdi. Maveraünnehr, Samani Sülalesi mensuplarının hakimiyetine geçti. Horasan'daki Tahiriler zayıflayınca Sistan'daki Saffarilerle hakimiyet mücadelesinde bulundular. Bozkırda yaşayan gayri müslim Türklerin akınlarına karşı Maveraünnehr ve Fergana'nın kuzey hudutlarını emniyet altına aldılar. Türklerin Müslümanlarla irtibat kurmasında köprü vazifesi gördüler. İran'da sapık itikad ve akımlara karşı Ehl-i sünneti müdafaa ettiler. Abbasilerin düşmanı Büveyhilerle Kuzey İran'da mücadele etmeleri, sünni Horasan ve Maveraünnehr bölgelerindeki hakimiyetlerini kuvvetlendirdi.

Samanilerin hakim olduğu bölge, 10. yüzyılda kuvvetli Türk hanedanlarının yayılma sahasına girdi. Karahanlılar, Gazneliler ve daha devlet kurmamalarına rağmen Selçuklularla mücadele etmek zorunda kaldılar. Bütün bu dış tehlikelere ilaveten saray isyanları, merkezi idareye karşı askeri liderler ve büyük toprak sahiplerinin isyanı Samanileri zayıf düşürdü. Bu iç ve dış tehlikeler sonunda, Maveraünnehr bölgesi Karahanlıların; Horasan da Gaznelilerin hakimiyetine geçti. Son Samani emiri İsmail el-Muntasır 1005'te öldürüldü.

Samani hükümdarları, sünni İslam aleminin lideri Abbasi halifelerine karşı devamlı hürmette bulunup, onların takdirlerini kazandılar. Maveraünnehr'in ticari menfaatlerini tehlikelere karşı korudular. Bölgeyi, Orta Asya'ya giden kervan yollarına açık tutarak, ülkenin iktisadi dengesini sağladılar. Dokuzuncu yüzyıldan itibaren, Abbasiler dahil, diğer bütün Müslüman emirlerin ordularında vazife yapan Türk gulamların çoğu Samaniler aracılığı ile toplanıyordu. Samaniler, İslamiyeti Türkler arasında yayıp, Karahanlıların İslam devleti haline gelmesini sağladılar. Ülkelerinde birçok su kanalı açarak ziraati geliştirdiler. Samaniler devrinde, bölge iktisadi ve sosyal bakımdan refah içindeydi.

Samani hükümdarlarının Buhara'daki saraylarında Arapça öğretim yapıldığı gibi Farsçaya da ehemmiyet verildi. Özellikle Farsça çok gelişip; İran'ın milli, İslam aleminde de tasavvuf ehlinin dili haline geldi. Firdevsi, İranlıların milli destanı Şehname'yi yazmaya Samaniler devrinde başladı. İranlıların lirik şairi Rudeki, Kelile ve Dimne'yi manzum olarak Farsçaya çevirdi. Tarihçi Belami, coğrafyacı Zeydü'l-Belhi ile filozof ve tabip İbn-i Sina, Samaniler zamanında yetiştiler. İlim ve sanat sahipleri, başta hükümdarlar olmak üzere, emirlerce himaye ve itibar gördüler.

Samani Hükümdarları

Tahta Geçişi

Ahmed Esed bin Saman-I 819-864

Nasr bin Ahmed-I 864-892

İsmail bin Ahmed 892-907

Ahmed bin İsmai l907-914

Emir Said Nasr-II 914-943

Emir Hamid Nuh-I 943-954

Emir Müeyyed Abdülmelik-I 954-961

Emir Sedid Mansur-I 961-976

Emir Rıza Nuh 976-997

Manusr-I I997-999

İsmail el-Muntasır-II 1000-1005

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Samaniler

I. Mansur (Samani)

Alp Tigin

1020

Cibal

HAREZM

Pamir Dağları

Sakla Samanı Gelir Zamanı

Somoni Zirvesi