Türkçe Bilgi: Zeydiler

Zeydiler halifeliğin Zeyd bin Zeynelabidin'e ve soyundan gelenlere ait olduğunu söyleyen Şii-Zeydiyye fırkası mensuplarına verilen ad.

Oniki imamın dördüncüsü olan Zeynelabidin'in oğlu Zeyd'e tabi olan ve ; “Hazret-i Ali, Eshabın en efdalidir. Bununla beraber Ebu Bekr, Ömer ve Osman'ın (radıyallahü anhüm) hilafetine caizdir diyen Zeydiler, imametin (halifeliğin), Zeynelabidin'den sonra oğlu Zeyd'e ve onun soyundan gelen kimselere ait olduğunu söylemelerinden dolayı bu adı almışlardır.

alim ve fazıl bir zat olan Zeyd bin Zeynelabidin ve oğlu Yahya'nın vefat etmelerinden sonra bir müddet dağınık halde kalan Zeydiler, Abbasi halifelerinin siyasi otoritelerinin zayıflamasından istifade ederek hazret-i Ali'nin torunlarından olan Hasan bin Zeyd'in etrafında toplandılar. Abbasilere kırgın halkı ve şianın diğer kollarından olan kimseleri de, beraberlerine alarak 864'te Taberistan'da isyan ettiler. Deylem bölgesi halkını ve henüz tam Müslüman olmamış Hazar Denizinin güney-batı sahilleri halkını kendi taraflarına çektiler.

Bağımsızlıklarını ilan edip Rey'i ele geçirdiler ve Zeydiler Devletini kurdular. Fakat kısa bir müddet sonra yenilgiye uğrayarak Deylem'e çekildiler. 870'te tekrar harekete geçerek Rey, Cürcan ve Kumis'i aldılar. Fakat başarıları sürekli olmadı. 875'te Taberistan'a tekrar hakim oldular. Bu bölgede Zeydilerin kurduğu devlet, “En-Nasır-Lil-Hak” ünvanıyla bilinen el-Utruş'un 917'de vefatına kadar devam etti. Daha sonraki zamanlarda küçük bir fırka haline gelen Zeydiler, fazla bir varlık gösteremediler.

Zeyd bin Zeynelabidin ve oğlu Yahya'nın vefatından sonra dağılan Zeydilerden bir kısmı da Yemen taraflarına gitmişti. Abbasi halifelerinin denetim ve kontrolünden uzak olan bu bölgede hazret-i Hasan'ın soyundan gelen el-Kasım bin Tabataba'nın etrafında toplandılar. Ressiler adıyla anılan Yemen Zeydileri, Kuzey Yemen'deki San'a'da yerleştiler ve hakim oldukları bölgeleri; Haricilere, Karamita ve diğer fırkalara karşı korudular. Zaman zaman San'a'yı ellerine geçirdiler. El-Kasım bin İbrahim'in torunu olan ve “Hadilil-Hak” ünvanıyla bilinen Hüseyin zamanında bağımsız bir devlet kurdular (860). Yemen'i merkez yapıp, İslam dünyasının her tarafına fikir ve görüşlerini anlatacak ve siyasi propagandalarını yapacak dailer (propagandacılar) gönderdiler. 1062 yılında Süleyhiler tarafından San'a alınıp, Zeydi hakimiyetine son verildi. Daha sonra 1099'da Hamdanilerin idareyi ele alması üzerine onların hakimiyetine girdiler.

Başkalarının hakimiyeti altında dağınık bir hale gelen Zeydiler, 1150'de Ahmed el-Mütevekkil'in idaresinde tekrar Yemen'de iktidarı ele geçirdiler. Hamdanilere karşı zaman zaman hakimiyet mücadelesi verdiler. Fakat fazla bir zaman geçmeden 1174'te Yemen, Eyyubiler tarafından zapt edilince, Zeydiyye imamlarının Yemen'deki yetkileri önemli ölçüde kısıtlandı. İlk Resuliler zamanında bir dereceye kadar yeniden kuvvetlenen Zeydiler iktidarı, 1281'de tekrar sona erdi.

Bu devreden sonra aralarında mücadele ederek bölünen Zeydiler, 1538'de Osmanlı hakimiyetine girdiler.

On altıncı yüzyılın sonlarından itibaren Zeydiler, Osmanlılara tabi olarak Yemen'e tekrar hakim oldular. On dokuzuncu yüzyılın ortalarına doğru 1840'larda, Mustafa Reşid Paşanın haince tutumu sayesinde Yemen'in Kızıldeniz'e hakim noktasında üs elde eden İngilizler, diğer Avrupa kavimleri ile birlikte Zeydileri Osmanlı Devletine karşı kışkırttılar. 1849 yılında bölgeye gelen Osmanlı kuvveti Yemen'i ikinci defa Osmanlı hakimiyetine aldı. Fakat İngiliz ve diğer Avrupa devletlerinin kışkırtmaları ile Zeydiler, ikide bir isyan ediyorlardı. 1911'de yapılan bir anlaşma barış getirdi ise de, 1918'de Osmanlılar, Yemen'i tamamen terk etmek mecburiyetinde kalarak idareyi Zeydi İmamı Yahya'ya bıraktılar. Özellikle İngiliz sömürgesinden Yemen, şekli olarak Zeydi imamlarının idaresinde kaldı. 1967'de İngilizlerin bölgeden çekilmesiyle ayrı ayrı bağımsızlıklarına kavuşan Güney ve Kuzey Yemen cumhuriyetleri 1990'da birleştiler (Bkz. Birleşik Yemen Arap Cumhuriyeti). Zeydilik bugün Yemen'in resmi mezhebidir.

Zeydiyyenin temel görüşleri şunlardır: Zeydiyyeye göre; taşıdığı vasıflar itibariyle imam, hazret-i Ali olmalıdır. Çünkü o, imamet için gerekli bütün şartları taşımaktadır. Onlara göre imam, takva ve ilim sahibi olmalı, en küçük şüpheli şeylerden dahi kaçınmalıdır. İmamın ismet yani günahlardan korunmuş olması şart değildir. İsmet sıfatı peygamberlere aittir. İmam, Haşimi soyundan olmalıdır. Bu ise hazret-i Ali ve hazret-i Fatıma'nın çocuklarında yürür. Gaib İmam fikrini reddeden Zeydiler, imamın kendi imametini açıkça ilan etmesi gerektiğini söylerler. Şianın diğer kolları tarafından gasıb olarak görülen hazret-i Ebu Bekr ve hazret-i Ömer'in halifeliklerini meşru kabul ederler. Buna göre hazret-i Ali, sahabenin en üstünüdür. Ancak en üstün birinin bulunması halinde de ondan daha az üstün olan daha az faziletli olan biri imamet mevkiine getirilebilir. Böylece hazret-i Ali'den önceki halifelerin imametlerini meşru sayarlar. Böyle olmalarına rağmen sahabeden bazılarını küfürle itham eden kolları vardır.

Büyük günah işleyen kimse hakkında Mu'tezile ve Hariciler gibi düşünen Zeydiler; “Büyük günah işleyen kimse tam manası ile tövbe etmedikçe temelli olarak Cehennem'de kalacaktır” derler. Neticesine bakmaksızın emr-i bil-ma'ruf ve nehy-i-anil-münker (iyiliği emir, kötülüğü yasaklama) esasının tatbik edilmesini isterler. Zeydiler; İmamiyyeden farklı olarak; mest üzerine mesh etmeyi, adil ve zalim olsun her imamın arkasında namaz kılmayı ve Ehl-i kitabın kestiğini yemeyi caiz görürler ve müt'a nikahını kabul etmezler.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Zeydiler

Zeydilik

Zeydîler

Zeytin

Boudewijn Zenden

Zeytin Ağaçları Altında (film)

Zeytinyağı

Zeytin göğüslü lori

Ze (Arap)