Türkçe Bilgi: Dil aileleri

Dil ailesi, birbiriyle aynı kökten gelen akraba dil topluluğuna verilen ad. Yani aynı dil ailesine mensup dillerin, aynı kökenden, belki de aynı ilkel dilden türediği kabul edilir. Çoğu dilin yazılı tarihi çok kısa olduğu için, çok az dilin kesin kökeni bilinmektedir. Dil ailelerinin belirlenmesi, uzun bilimsel çalışmalar sonucunda mümkün olmuştur.

Dil aileleri, ağaç şeması olarak gösterildikleri için kendilerine dil ağacı da denir. Bu sebeple, alt bölümlerinde de dil kolları denir. Bazı diller bulundukları aile içindeki bir alt grubun tek temsilcisi olarak soyutlanmış olabilirler. Örneğin yunanca, Hint-Avrupa Dil Ailesi içerisinde soyutlanmış bir dildir. Bazı dillerin ise bilinen hiçbir yaşayan akrabası bulunmamaktadır ve bu yüzden bütün dünya dilleri içinde soyutlanmıştırlar. Örneğin Baskça tamamen soyutlanmış bir dildir.

Avrupa'da ve Avrupa kökenlilerin (örn. Kuzey ve Güney Amerika'daki İngilizce ye İspanyolca konuşan halkların) yerleştiği; bölgelerde konuşulan diller temel olarak Hint-Avrupa ve Fin-Ugor dil ailelerine bağlıdır. Hint-Avrupa dil ailesinde yer alan Portekizce, İspanyolca, Katalanca, Fransızca, Romans dili, Ladino dili, Friuli dili, İtalyanca ve Rumence, ailenin İtalik diller kolunun Roman alt öbeğini oluşturur. Günümüzde de konuşulan Germen dil öbekleri, İngilizce, Frizce, Hollandaca-Almanca, Ada İskandinavyası ve Kara İskandinavyası dilleridir. Bu dil öbekleri, ayrıca ulusal temelde alt öbeklere bölünür (örn. Kara İskandinavyası öbeği Norveççe, Danca ve İsveççeye ayrılır). Hint-Avrupa dil ailesinin Kelt kolunda Galce, Bretonca, İrlanda Gaelcesi ve İskoçya Gaelcesi vardır. Hint-Avrupa dil ailesinin Slav kolunda yer alan " edebiyat dilleri, coğrafi bölgelere göre üçe ayrılır: Doğu Slav dilleri, Batı Slav dilleri ve Güney Slav dilleri. Bu bölgelerin dillerine örnek olarak Rusça, Lehçe ve Sırp-Hırvat dili verilebilir. Hint-Avrupa ailesinin öteki üç kolu Baltık dilleri, Yunanca ve Arnavutça'dan oluşur. Fin-Ugor ailesinden olan Lapon ve Baltık-Fin dilleri (örn. Laponca, Fince ve -Livonya dili) gibi diller Norveç, İsveç, Finlandiya ve Rusya'nın bazı yörelerinde konuşulur. Macarca da Fin-Ugor dil ailesindendir.

Güney Asya'da, Hindistan, Bangladeş ve Pakistan'da konuşulan diller ile bunlarla sınırı olan aradaki devletlerin dilleri, kökenleri açısından, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-Ari kolunun Hint-Ari ve İran alt öbekleri olarak sınıflandırılır. Hint-Ari alt öbeğinde 20'den fazla dil yer alır ve çok daha fazla sayıda da lehçe vardır. Ama en yaygın konuşulan diller Bengal-Assam dili, Batı Hintçe, Bihari dilleri ve Doğu Hintçe dir. İran alt öbeğindeki diller, Güney Asya' da Hint-Ari dillerinden daha az konuşulur. Güney Asya'da en yaygın İran dillerinden olan Keşmir ve Sina dilleri, yalnızca Cem-mu ve Keşmir'de konuşulur. Bazı Çin-Tibet dillerinin yanı sıra Telugu ve Tamil dilleri gibi yerel bazı Dravid dilleri de Güney Asya'da konuşulmaktadır.

Kuzey Asya dilleri denilince, kuzeyde; Kuzey Buz Denizinden güneyde Güney Asya ve Çin'e, batıda Hazar Denizi ve Ural Dağlarından doğuda Büyük Okyanusa kadar uzanan bölgede konuşulan diller anlaşılır. Bu diller, kökenleri açısından ya Hint-Avrupa dil ailesi, Altay öbeği ve Ural dil ailesinden birine ya da Paleo-Sibirya öbeğine girer. Ural dillerini konuşanların sayısının az olmasına karşılık, Altay dillerini konuşanlara İran ile Afganistan'da ve Çin' in Gansu yönetim bölgesinde rastlanmaktadır. İran dilleri gibi Hint-Avrupa dillerinin çoğu, Kuzey Asya'ya ancak yakın zamanda girmiştir. Öteki Kuzey Asya dilleriyle köken bağı bulunmayan Paleo-Sibirya dilleri, Sibirya'nın en kuzeydoğu yörelerinde yaygın olarak konuşulur. Güneybatı Asya'da, yani Türkiye, İran, Irak, Suudi Arabistan, Ürdün, Suriye, Lübnan ve İsrail'de konuşulan diller Hint Avrupa, Türk, Kafkas ya da Sami dillerinden birine girer. Ural-Altay dil ailelerinin Altay öbeğine bağlı Türkçe Türkiye'de,öteki Türk dilleriyse Kafkas dil ailesinden 30'u aşkın dilin de yaygın olduğu Kafkasya'da konuşulur. Hint-Avrupa dil ailesine giren hemen hemen bütün İran dilleri (bunlar içinde Farsça, Peştuca ya da Afganca, Kürtçe, Beluci dilleri vardır) İran'da, Ermenice ise Ermenistan ile Gürcistan'da konuşulur. Güneybatı Asya'da konuşulan Sami dillerinden İbranice İsrail'de, Batı Aramca lehçeleri Lübnan ve Suriye'de, Çağdaş Güney Arapçası ise Suudi Arabistan'ın güneyinde ve yakınındaki adalarda konuşulur. Doğu Asya'da yaygın olan başlıca dillerden Çin dilleri (ya da lehçeleri) Çin'de, Japonca Japonya da, Kore dili de Kore' de konuşulur.

Buna karşılık Altay dil öbeği Çin'de, bir Türk dili olan Uygurca ile ve bir Mançu-Tunguz dili olan Mançu diliyle temsil edilir. Çin dillerinin en yaygın konuşulanları Mandarin, Vu ye Guangzhou (Kanton) dilleridir. Çinlilerin yüzde 70'inin anadili olan ve 525 milyon insanın konuştuğu Mandarin dili, dünyada en çok insanın konuştuğu anadildir. Day ve Meo-Yeo dilleri, Orta Çin'in güneyinde, Vietnam'da, Laos ve Tayland'da konuşulur. Güneydoğu Asya denilince, buna Çin'in güneyindeki anakara alt bölgesi ve Hindistan'ın doğusu, Malezya'nın adalar bölümü, Endonezya ve Filipinler girer. Bu bölgede dilin adıyla ülkenin adı genellikle örtüşen sözcüklerdir. Anakaradaki diller Güneydoğu Asya, Day ve Çin-Tibet dil ailelerinden-dir. Buna karşılık ada ülkelerindeki dillerin tümü Malezya-Polinezya dil ailesindendir. Kampuçya'da Khmer dili, Tayland'da Mon dili ve Vietnam'da Vietnam dili gibi 50'den fazla Güneydoğu Asya dili, Güneydoğu Asya anakarasında konuşulur. Day ve Çin-Tibet dil aileleri, Tayland'da Tay ya da Tai (Siyam) dili, Laos'ta ve Kamboçya'da Lao dili ve Myanmar'da (Birmanya) Birman diliyle temsil edilir. Güneydoğu Asya adalarında 500'den fazla Malezya-Polinezya dili konuşulur. Bunlar arasındaki en geniş öbek, Pilipino dilinin temelini oluşturan Tagalok dili ile Fiiipinler'de konuşulan 100 kadar öteki dili kapsayan Batı Endonezya alt öbeğidir. Papua Yeni Gine ve Avustralya'nın, Güneydoğu Asya adalar grubuna girdiği söylenebilirse de, buralarda yalnızca Malezya-Polinezya dışındaki diller yaygındır. Bunların başında da Papua Yeni Gine'de konuşulan Papua dilleriyle Avus-tralya'daki 200'ü aşkın yerel dil gelir. Afrika'nın pek çok bölgesinde, 19. yüzyılda sömürgecilik yoluyla girmiş Avrupa dillerinin hala işlevsel ulusal diller olarak konuşulmasına karşın, yerel Afrika dilleri Hami-Sami, Nil-Sahra, Nijer-Kongo ve Koi-san dil ailelerine girer. Hami-Sami dilleri Moritanya'dan Somali'ye kadar uzanan Kuzey Afrika'da ve Güneydoğu Asya'ya doğru uzanan bölgelerde yaygındır. Nil-Şahra dillerine Orta Afrika'nın iç bölümlerinde rastlanır. Sayılan yaklaşık 900'ü bulan Nijer-Kongo dilleri Moritanya'dan Kenya'ya kadar olan bölgede ve Güney Afrika'ya doğru uzanan bölgelerde konuşulur. Koisan dilleri, Afrika'nın güneyinde ve TanzanyaMa konuşulan 50 kadar dili kapsar. Kuzey ve Güney Amerika kıtalarında İspanyolca, İngilizce ve Fransızca gibi Avrupa dilleri eğitim ve devlet dilleridir. Amerika Yerlilerinin atalarıyla birlikte Asya'dan gelen yerel diller ise, Kuzey ve Orta Amerika Yerli dil ailelerine ve Güney Amerika Yerli dil ailelerine ayrılır. Kuzey ve Orta Amerika Yerli dil ailesi, 20 Ata-bask dili, 13 Algonkin dili, Siu dilleri üst öbeği ve bir de Güney Amerika'da konuşulan tek Kuzey Amerika dil öbeği olan Penut dillerinden oluşur. Güney Amerika Yerli dillerinin sayısı ise çok daha fazladır. Örneğin And-Ekvator dil öbeği içinde 14 dil ailesi ve yaklaşık 200 dil vardır ve bu diller Fransız Guyanası'ndan Kolombiya'ya, güneyde Paraguay'a kadar uzanan yörede, ayrıca Amazon Irmağı boyunca konuşulur.

Dil Grupları (Dillerin farklılıkları)

1. Tek heceli: Kelimeler tek hecelidir. Yapım ve çekim ekleri yoktur. Kelimeler cümledeki kullanım yerlerine göre anlam kazanırlar. Çince gibi.
2. Eklemlemeli ya da bitişken (agglutinant): Kelimelerin kökleri değişmez, Kullanımda kelimeye getirilen ekler, kelimelerin anlamlarını ve görevlerini belirler. Türkçe, Moğolca, Macarca gibi.
3. Çekimli (bükümlü): Kelimeler kullanımda değişiklerle uğrar. Ön-ek, iç-ek, son-ek kavramları vardır. Bazılarında ünsüzler değişmez, ünlüler değiştirilerek yeni kelimeler yapılır. Yani kökler ünsüzlerden ibarettir. Arapça, Farsça, Kürtçe, İngilizce, Hintçe gibi.

Kökenlerine göre temel dil aileleri ve bunlara dahil olan diller ise şöyledir:

Hint Avrupa Dil Ailesi

Cermen dilleri: Batı Cermen Grubu:İngilizce, Almanca, Yidiş, Felemenkçe, Afrikaans, Flamanca, Frizce, Lüksemburgca. Kuzey Cermen Grubu: İsveççe, Norveççe, Danca, İzlandaca, Faröerce.
Romans dilleri: Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Portekizce, Galiçya dili, Rumence, Katalanca, Provensal, Ladino, Retoromanşça. (Bu kolun çıkış dili, Latincedir.)
Kelt dilleri: Bretonca, Galce, İrlandaca, İskoç dili, Kernevekçe (İngiltere 'nin Cornwall bölgesinde).
Slav dilleri: Rusça, Ukraynaca, Beyaz Rusça,(Sırpça, Hırvatça, Boşnakça), Lehçe, Bulgarca, Makedonca, Slovence, Slovakça, Çekçe.
Baltık dilleri: Prusça (ölü bir dildir), Litvanyaca, Letonca.
Helen dili: Yunanca
Geg dili: Arnavutça
Grabar dili: Ermenice
Hint–İran dilleri: Hint Grubu: Sanskritçe, Bengalce, Paştu, Çingenece, (Hintçe, Urduca), Nepalce, Gucaratça, Racastanca, Biharca, Paharca, Konkanca, Oriya, Sinhala, Assamca, Keşmirce, Sindce, Pencapça. İran Grubu: Farsça, Kürtçe, Osetçe, Zazaca, Beluçice, Mazanderani, Gilaki.
dilleri]: Hitit dili, Lidya dili, Likya dili.Luvi dili (Bu diller artık kullanılmayan ölü dillerdir.)

Kafkas Dil Ailesi

Kuzey Kafkas dilleri

Çerkez Dilleri: Abhazca, Abazaca, Ubıhça, Adigece, Kabardice.
Çeçen Dilleri: Çeçence, İnguşça.
Dağıstan Dilleri: Avarca, Dargice, Lakça, Tabasaranca, Lezgice, Agulca, Rutulca, Tsahurca.

Güney Kafkas dilleri

Gürcüce,Svanca,Megrelce, Lazca

Dravid Dilleri Ailesi

Telugu, Kannada, Tamilce, Malayalam, Gondi, Brahui

Endonezya Polinezya Dil Ailesi

Endonezya Dilleri: Malayca, Bahasa, Cavaca, Sundaca, Akince, Makassarca, Timorca, Balice, Tagalog, Ilokai, Cebuca, Batakça, Malagasy (Madagaskar Dili)
Melanezya Dilleri: Fijice, Nauruca, Kiribatice
Mikronezya Dilleri: Mariana Dili, Guamca
Polinezya Dilleri: Maori, Havaice, Tahitice, Samoaca, Tongaca, Markizce

Avrupa Asya Dil Ailesi

Mon-Khmer Grubu: Kamboçça, Mon Dili, Khasi
Munda Grubu: Mundari, Santali, Go, Korku
Andaman Grubu: Andaman dilleri

Paleo-Asya Dilleri Ailesi

Çukçi, Koryak, Itelmen, Nivkh

Bask Dili

Baskça

Ainu Dili

Ainuca

Vietnam Grubu

Vietnamca, Mien Dili

Buruşaski Dili

Buruşaski

Khoisan Dilleri

Hottentot Dili, San (Buşman lehçeleri)

Nijer Kongo Dil Ailesi

Nijer Dilleri: Volofça, Fulani, Serer, Mandinge, Bambara, Senufo, Eve, Tvi, Yoruba, Ibo, Kpelle, Mande, Dogon, Mossi, Ga, Aşanti
Delta Dilleri: Ififik
Bantu Dilleri: Kikongo, Lingala, Kikenya, Swahili, Kirundi, Kiryarwanda, Fon, Umbundu, Nyanja, Ndebele, Bemba, Şona, Tswana, Zulu, Xhosa, Sotho, Swazi

Nil-Sahra Dilleri Ailesi

Sahra Dilleri: Songayca, Sara
Nil Dilleri: Nubyaca, Masai, Karamajong, Şilluk, Nuer, Dinka

Eskimo Aleut Dil Ailesi

Eskimo Dilleri: Yupik, Inuktitut
Aleut Dili: Aleutça

Algonkian Dilleri Ailesi

Karaayak, Şeyen, Fox, Mikmak, Kri (Cree)

Irokua (Iroquois) Dilleri Ailesi

Mohawk, Çeroki (Cherokee), Kayuga, Seneka, Onandayga

Muskogean Dilleri Ailesi

Çikasav, Çoktav, Krik (Creek), Seminole, Apalaçian

Atabaşkan Dilleri Ailesi

Navaho, Apaçi, Çirakahua

Tlingit Dili

Tlingit

Hayda Dili

Hayda

Saliş Dilleri Ailesi

Düzkafa Dili, Saliş lehçeleri

Siyu (Sioux) Dilleri Ailesi

Lakota (Sioux), Omaha, Krov (Crow), Assiniboine

Zuni Dili

Zuni

Uto-Aztek Dilleri Ailesi

Şoşone, Hopi, Pima, Havasu, Papago, Komançi, Ute, Tepehuan, Yaki, Tarahumara, Nahuatl, Huiçol

Mişe-Zoke Dilleri Ailesi

Mişe, Zoke

Oto-Mange Dilleri Ailesi

Otomi, Mazahua, Pame, Çinantek, Tlapanek, Mazatek, Zapotek, Mistek

Yuma-Koçimi Dilleri Ailesi

Yuma dilleri, Koçimi

Maya Dilleri Ailesi

Kakçikel, Çol, Kekçi, Çontal, Tzoltzil, Tzeltzal, Yukatek, Hüsnanimce

And-Ekvator Dilleri Ailesi

And Dilleri: Quechua, Aymara

Karib Dilleri Ailesi

Aravakça, Taino, Karib, Garifuna, Avradca, Kalayca

Tupi-Guarani Dilleri Ailesi

Tupi, Guarani

Pano-Takana Dilleri Ailesi

Pano Dilleri, Takana Dilleri

Ge Dilleri Ailesi

Ge Dilleri, Kaingan

Hivaro (Jivaro) Dili

Hivaro

Dil Aileleri

Dil Aileleri Hakkında Detaylı Bilgi