Kumukça
1 . Kumuk dili.2 . sıfatBu dille yazılmış olan.
Kumukça
Kumukça veya Kumuk Türkçesi Türk dillerinin Kıpçak öbeğine ait bir dil. Ancak Batı Türk dillerinden de özellikler taşımaktadır ve çok kez Güney Türk dillerine de kategorize edilir.
Lehçeleri
Eskiden kumuklar kendi hanlarının hükümdarlığı altında kafkasları kontröl eden halkdı. Bu yüzden kumuk dili kuzey kafkasların en mühim dili olmuşdur. Günümüze kadar kumukçanın birçok lehçelerine rastlamak mümkündür: Kuzeyde ``Kasav Yurt``, ortada ``Buynak`` ve güneyde ``Kaytak`` lehçesine rastlanılır.Ancak kumukçanın lehçeleri hakkında tüm dil bilimcileri aynı görüşde değildir; ``Kasav Yurt`` lehçesi Kumukça ile Nogayca arasındaki bağlantıyı oluşturur ve bu yüzden aslında Nogaycanın lehçesi de olabilir.
Tarihsel açıdan, Kumukça Batı Türk dillerinden Güney Türk dillerine geçişinin bağlantısını oluşturur. Kumukçaya en yakın diller Nogayca, Balkarca ve Meşetçedir.
Kumukça ayrıca Azericeden de etkilenmiştir: Kumuk. gelecekmen = Azeri geleceyem (Türkçe geleceğim); Kumuk. gelecekbiz = Azeri geleceyik (Türkçe geleceğiz); Kumuk. geleceksiz = Azeri geleceksiniz (Türkçe geleceksiniz).
Alfabeler
Kumukların 13`ncü yüzyılda Farsçayı yazı dili olarak kullanmış oldukları bilinmektedir (kendileri bu dili ``tacik dili`` olarak adlandırmışlardır). 15`nci yüzyılda Çagataycayı genel yazı dili olarak kullanmaya başlayıp Farsçayı edebiyat ve bilim dili olarak kullanmaya devam etmişlerdir.19`ncu yüzyılın sonlarında Rusyanın millileştirme harekatı kapsamında Kumukça ilk kez yazı dili olmuş ve Farsça`da kullanılan arap alfabesi ile yazılmaya başlanmıştır.
1929 yılında Rusyanın tüm Rus olmuyan halklarının yaptığı gibi Kumuklar da latin alfabesine geçmiş ve ortak Türk alfabesini kullanmışlardır.
Ancak 1938 yılında Rusça ders verilmesi ve Kumukçanın kiril alfabesinin değişik bir sürümü ile yazılması zorunlu tutulmuştur.
2002 yılında ``yeni Türk alfabesi`` denilen bir latin alfabesi kullanılmaya başlanmıştır. 2010 yılından itibaren hem latin hem kiril alfabesi Kumukçanın yazılışı için resmen geçerli olacaktır. Latin alfabesine geçiş Rusların rizası alınmadan gerçekleşmiş olsa da Rus yönetiminde bulunan çoğunluk buna göz yummaktadır.
Dil kodu KSK.
Kumuk latin alfabesinin Türk alfabesi ile karşılaştırması:
- Kumuk.: Aa Bb Cc Çç Dd Ee Ff Gg Äğ Hh Iı İi Jj Kk Ll Mm Nn NGng (í‘í±) Oo Pp Qq Rr Ss Şş Tt Uu Üü Ww Xx Yy Zz
- Türk.: Aa Bb Cc Çç Dd Ee Ff Gg Äğ Hh Iı İi Jj Kk Ll Mm Nn Oo Pp Rr Ss Şş Tt Uu Üü Vv Yy Zz
Örnek
- Kumukça:
Tuwdu Çolpan, tang bilindi, boldu uyanma zaman. Şawla aldı dünya yüzün, yuhlağanımız taman.
Gözüng aç, dört yakğa qara! Getdi kerwan erterek. Biz geçigip kalğanbız, enni hozğalma gerek.
Doğdu Çolpan, sabah bilindi, ışık aldı dünya yüzünü. Uyanma zamanı geldi, uyuduğumuz yeter.
Gözünü aç, dört yana bak! Gitti kervan erkenden. Biz gecikip kaldık, artık harekete geçmek gerek.
Dış bağlantılar
Türk dilleri