Ermenice
Türkçe Ermenice kelimesinin İngilizce karşılığı.n. Armenian
Ermenice Hint-Avrupa Dilleri ailesi içinde bağımsız bir dal oluşturan bir dildir. Yukarı Fırat ve Aras havzasında MÖ 5. yüzyıldan itibaren varlığı kaydedilmiş ve MS 5. yüzyıldan itibaren Ermeni alfabesi ile yazılmaya başlanmıştır. Din adamı Mesrob Maşdots (y. 361-441) tarafından geliştirilerek günümüze dek kullanılan Ermeni alfabesi 38 harften oluşur.
Modern Ermenice yazı lehçeleri, İstanbul merkezli olarak gelişen Batı Ermenicesi ile, İsfahan'dan İran imparatorluğunun etki alanına yayılan Doğu Ermenicesidir. Ermenistan Cumhuriyetinin resmi dili Doğu Ermenicesidir. Batı ülkelerindeki Ermeni diasporası bünyesinde Batı Ermenicesi daha yaygın olmakla birlikte, son yıllarda Ermenistan Cumhuriyetinin kültürel etkisinin artmasıyla birlikte Doğu Ermenicesi giderek ön plana çıkmıştır.
Türkiye'de Ermenice, Ermeniler bir kısmı tarafından konuşulur. Boğaziçi Üniversitesi, 2008 Şubat ayında aldığı bir kararla, Ermenice'yi seçmeli dil yapmıştır.
Ermenice'den Türkçe'ye geçen sözcükler
* Abur Cubur: Erm. abur yemek, özellikle sulu yemek, çorba < abril beslenmek Cubur kelimesi, anlam kuvvetlendirme amacıyla eklenmiştir.
* Dudu : Erm. dudu yaşlı kadın, dadı ~ Fa. dādū → dadı
* Hanut : Erm. xanuT dükkan
* Haç : Fa. xaç, Erm. xaÇ 1. direk, kazık, düz ve uzun dal, 2. çarmıh
* Pezevenk :Erm. pozavak fahişe çalıştıran, § poz fahişe (= Gürc pozi fahişe) + avak bey, sahip, baş.
* Tekfur : Ar. tekfūr Rum veya Ermeni beyi ~ Erm. Takavor hükümdar § Tak taç (~ OFa tāg- → {taç1) + -avor -li, sahip
* Bızdık: Erm. bzdig küçük, ufak, kısa < Fa. pest alçak, kısa
* Murç : Erm. murc çekiç
* Zangoç : Erm. jamgoÇ kilisede çan çalan görevli § jam saat (~ OFa jamān/zamānak → zaman) + goç çalan, çağıran < goÇel çağırmak
* Pot : Erm. PoT kat, kırma, buruşuk
* Dudu : Farsça: dudu, Türkçedeki hatun, hanım kelimeleri gibi bir ünvandır. Kelime aslen Farsça olup Türkçeye geçişi Ermeniceden değil Farsçadandır.
* Pezevenk : Türkçeye geçişi Farsça pejvend kelimesinden olabilir ancak ermeniceden geçtiği daha meydandadır: pozavak. Pej: Fahişe vend: satmak, satan, satıcı
* Örnek : Örnek kelimesinin kökeni hakkında net bir karar verilebilmiş değildir. Ermenicedeki orinag kelimesinden mi yoksa Türkçe örenek (örgü numunesi, tez: anlam genişlemesi ile her tür numune, misal yerine geçmiştir zamanla) kelimesinden mi geldiği tartışmalıdır. Kaldı ki, Prof. Hıraçya Acaryan'ın Ermenice Etymologioue Lugatında (Erivan, taşbasması, 1926, C.6, S. 1609 - 1613) ÖRNEK kelimesi Pehlevice (Farsça) olarak gösterilmektedir. Yani Ermenice kökenli bir kelime olmadığı yazılıdır. Bu bakımdan örnek türkçe bir kelimedir.
* Çorak : Çorak ve Kurak kelimeleri Türkçedir, Çor: Hastalık, illet, dert, veba anlamında olup, Çorak hasta/hastalıklı demektir, Çorak toprak ile Kurak toprak arasındaki farkı herkes bilir. Çorak toprak hastalıklıdır, ne yaparsanız yapın bitki yetişmez ancak kurak toprak sadece kurumuştur, sulanınca verim alınır.
* Arak[1] : Türkçede araklamak olarak kullanılan sözde hızlı ve çabuk anlamındaki Ermenice arak ile ilişki yoktur. Araklamak fiilinin el çabukluğu, hızlılık gibi bir anlamı yoktur. Bu deyimin "Menfaat, sevab, karşılık" anlamlarındaki arak sözünden gelmiş olması çok daha muhtemeldir.
19. yüzyılda Ermeni edebiyat dilinin de gelişmesiyle, Doğu (Erivan) ve Batı (İstanbul) lehçeleri arasındaki ayrım iyice ortaya çıkmış, o dönemler Farsça’nın bir dialekti sanılan bu dilin özgün bir Hint - Avrupa dili olduğu da anlaşılmıştır.
Örnekler
* Evet = Ayo (այո)- Hayır = Voch (ոչ)
- Afedersiniz = Neroghoutioun (ներողութիւն)
- Merhaba = Parev / Barev (բարեւ)
- Lütfen = Hadjis (հաճիս) / Khndrem (խնդրեմ)
- Teşekkür ederim = Shnorhagal em / Shnorhakal em (շնորհակալ եմ)
- Çok teşekkür ederim = Shad Shnorhagal em / Shat Shnorhakal em (շատ շնորհակալ եմ)
- Hoşgeldiniz = Pari yegar (բարի եկար) / Barov eq yekel
- Allahaısmarladık = Tsdesoutioun / Tstesoutioun
- Günaydın = Pari louys / Bari louys (բարի լոյս)
- Tünaydın = Pari gesor / Bari or
- İyi akşamlar = Pari irigoon (բարի իրիկուն, բարի'րկուն) / Bari yereko (բարի երեկոյ)
- İyi geceler = Kisher pari (գիշեր բարի) / Bari gisher (բարի գիշեր)
- Seni seviyorum = Yes kezee gu seerem (ես քեզի կը սիրեմ) / Yes sirum em qez
Temel söz dağarcığı örnekleri
- Evet =Ayo
- Hayır =Voç
- Gel =Egur
- Afedersiniz = Neroğutyun
- Merhaba = Parev
- Teşekkür ederim = şnorhagal em
- Çok teşekkür ederim =şad şnorhagal em
- Hoşgeldiniz = Pari egak
- Allahaısmarladık = Mnak parov
- Günaydın = Pariluys
- İyi akşamlar =Kişerpari
- İyi geceler = Luyspari
- Seni seviyorum =Kezi gı sirem(gor)**
- Ben de seni seviyorum =es al kezi gı sirem
- nasılsın?=inç bes es
- iyiyim sen nasılsın= ağeg em=(lav em), tun inç bes es
- canım=hokis
- benim adım levon=im anunıs Levon e
- yaprak=derev
- güvercin=kayçi
- meryem ana=Merijem holtezelal
- anlamıyorum=çem hasgınar(gor)**
- bilmiyorum=çem kider(gor)
- saat kaç?=jamı kani e
- ismin ne?=anunıt inç e
- anne=mama
- baba=huyrik
- abla=kuyrik
- anneanne/babaanne=yeye
- burun=kitk
- (gor) takısı yanlızca Türkiye'de yaşayan Ermeniler tarafından kullanılır.
İlgili
Kaynaklar
- Özhan Öztürk. Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük. 2. Cilt. Heyamola Yayıncılık. Istanbul. 2005. ISBN 975-6121-00-9. (Sadece Tanım bölümü)
- http://en.wikipedia.org/wiki/Armenian_language
- http://tr.wikipedia.org/wiki/Ermenice