ikonuna tıklayınız.
Erivan M.Ö. 782 yılında, ülkenin batısında, Ağrı Dağı ovasının en doğusunda ve Hrazdan Nehri'nin geçitlerin üstünde kuruldu. Savaş, ganimet, yangın ve deprem dolu 2.500 sene süren zengin bir tarihe sahiptir. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra kısa ömürlü Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin başkenti oldu. 20. yüzyılında Ermenistan 15 Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Cumhuriyetleri biri olduğu zaman boyunca Erivan hızla büyüdü. Birinci Cumhuriyeti altında birkaç bin kişilik nüfusa sahip olan bir köy olan kent, yaklaşık 50 yıl sonra Ermenistan'ın kültürel, sanatsal, endüstriyel ve siyasi merkezi oldu.
Ermenistan ekonomisinin gelişmesiyle, Erivan hızla değişmektedir. 2000li yılların başlangıcından beri şehrin dört köşesinde birçok yeni alan inşa edilmektedir. Yeni altyapılarıyla (binalar, mahalleler, sokaklar, restoranlar ve diğer mağazalar), Erivan kendi cephesini batılaşarak 70 yıl süren Sovyet idaresinin izini siliyor.
Tahminlere göre 2003'teki Erivan nüfusu 1.091.235 idi. Erivan'ın banliyösü dahil olduğu zaman şehrin toplam nüfusu yaklaşık 1.245.700 kişi (şu anki resmi tahmin) idi, yani Ermenistan nüfusunun %42'si.
Etimoloji ve simgeler
Erivan adının kökeni, Erivan merkezinin yanındaki Erebuni adlı Urartu kalesinde bulunmaktadır, ancak bu kalenin geri kalan parçaları sadece harabedir. O zamanlarda Urartuların en önemli şehirlerinden biriydi. Bugün kalenin harabeleri Erivan'ın on iki tane ilçesinden biri olan Erebuni'de bulunmaktadır.Erivan tarihi, Ermenistan tarihi, Urartular ve Erebuni Kalesi maddelerine bakınız..Erivan şehrinin ana simgesi, Türkiye sınırlarında bulunan fakat açık havada şehrin dört köşesinden de görünebilen Ağrı Dağı'dır.
Şehrin armasında, Ermenistan Arması gibi, kafasının üstünde bir tacı olan bir aslan bulunmaktadır. Kilikya'nın ilk kralı I. Leo tarafından kurulan Ermeni Kilikya Krallığı'nı betimliyor. Dünyanın hem doğusu hem de batısında kullanılan bu heraldik sembol, güç ve görkemi simgeleştiriyor. Leo'nun aslanı, Ruben Hanedanı'nın her kralı gibi taç giyerek, ön-sağ patisinde bir kral asası ve göğüsünde üstünde bir Ağrı Dağı deseni olan bir arma tutarak gösterilmektedir.
27 Eylül 2004'ten beri Erivan, Erebuni-Yerevan adlı kendi marşına sahiptir. Bu marş, Paruir Sevak tarafından yazıldı ve Edgar Hovhannissian tarafından bestelendi. Bu marş, şehri en iyi betimleyen marş ve bayrağı bulmak amacıyla kurulan bir yarışmada seçildi. Beyaz olan bir bayrağın ortasında aslan ile Erivan arması, ve bunun etrafında Ermenistan'ın tarihi oniki başkenti simgeleştiren oniki tane üçgen gösteren bir bayrak, Erivan şehrini en iyi betimleyen bayrağı olarak seçildi.
Coğrafya
Rakım ve konum
- Rakım : ortalama 990 m - en alçak nokta 865 m - en yüksek nokta 1.390 m
- Konum : Hrazdan Nehri'nin kıyısında, Ağrı Dağı ovasının kuzeydoğusunda.
Erivan ülkenin merkezbatısında, Ağrı Dağı ovasının en kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Yedi tepenin üstünde kurulu olan kent, Roma ve İstanbul gibi şehirlerle ortak bir özelliğe sahiptir. Şehrin bazı semtleri ovalarda, bazıları da uçurumlara yakın veya yaklaşık 1.300 m rakıma sahip olan dağlarda bile bulunan tepelerin üstünde bulunmaktadır.
Ağrı Dağı ovasının sınırında olan şehrin güney ve güneybatı bölgeleri 900 m deniz seviyesi üstünde. Oradaki iklim çok sıcak ve yazda birazcık rüzgarlı oluyor, bu yüzden şehrin en popüler kısımlarından biridir. Ayrıca şehrin her iki havalimanı, birçok terk edilen fabrika ve banliyöda birçok elektrik santral (örneğin bu kısımların batısında 30 kmlik mesafede bulunan Metzamor Nükleer Santrali) bu bölgelerde bulunmaktadır.
Erivan, Ermenistan'daki diğer şehirlere karşın, bir marz 'ın (bölge) bir kısmı değil, kendisi etrafı diğer marzlarla çevrili olan belirli bir toplumdur. Kuzeyinde Kotayk, güneyinde Ararat, güneybatısında Armavir ve kuzeybatısında Aragatsotn marzları bulunmaktadır.
İklim
Şehrin dağlarla sarılan bir düzlükteki konumuna, denizden uzlaklığına ve bunun etkilerine rağmen Erivan bir karasal iklime sahiptir. Bu iklim bazen ilçeye göre değişiyor; yüksek rakımlarda, dağ ikliminden etkilenebilir (yazda daha soğuk geceler ve daha çok fırtına, kış ise daha çok kırağı ve kar yağışı var). Şehrin ortalama güneş ışığı oranı senede 2.700 saattir.Erivan'da nereye gidersen kışlar ağır kar yağışı ve donla çok sert geçer ve yazlar genellikle çok sıcak (ısıntı 35°C'a ulaşabilir, ve Ağrı Dağı ovasında 40°C'a bile ulaşabilir). Ağır yaz fırtınaları sebebiyle Erivan'da az yağmur yağıyor (senede 318mm).
Siyaset
Başkent
1918'de Birinci Cumhuriyeti'nin kuruluşundan beri Erivan, Ermenistan'ın başkentidir.Ermenistan Sovyetler Birliği'nin bir cumhuriyeti olduğu zaman boyunca Erivan hala daha cumhuriyetin başkentidi ve cumhuriyetin her siyasi kurumu orada idi. 1991'de, Üçüncü Cumhuriyeti'nin (yani bugünkü Ermenistan) doğumunda, Erivan ülkenin siyasi merkezi olarak kaldı ve her milli kurum (parlamento, bakanlıklar, v.d.) oraya alındı.
Belediye
5 Temmuz 1995'te uygulanan Ermenistan Anayasası, Erivan'a marz (bölge) statüsünü verdi. Buna rağmen Erivan ilinin idari özellikleri ülkedeki diğer illere benzer, ancak Erivan'a ait bazı özellikler de var.Erivan'ın idari otoritesi şunları içermektedir :
- Bir belediye başkanı. Erivan'ın belediye başkanı, Ermenistan Başbakanı'nın ve on bir tane bakanlığı (finans, ulaşım, imar, v.d.) idare eden dört tane belediye başkanı yardımcısının tavsiyesi ile Ermenistan Cumhurbaşkanı tarafından seçiliyor (ve Cumhurbaşkanın istediği zaman kaldırılabilir).
- Mahalle toplumları idare eden kişileri belediye başkanının idaresi altına bir araya getiren Erivan Konseyi.
- Kendi başkanına ve seçilen konseylerine sahip olan oniki tane mahalle toplumu (veya ilçe). Erivan'da bir tane ana belediye binası ve on iki tane ilçe başkanı yardımcısı bulunmaktadır.
Ermenistan Anayasası'na yapılan en son değişiklik, şehri bir "toplum" yaptı. Bu değişikliğe göre Erivan, doğrudan veya dolaylı olarak seçilen bir belediye başkanı ve şehire özel bir yasa tarafından idare edilmesi gerekmektedir. Bu yasa şu anda Ermenistan Parlamentosu'nda hazırlanmaktadır. Yasanın ilk taslağı Aralık 2007'de hazırlandı, ve ikinci taslağı 2008 ilkbaharında hazırlandı. Bu yasaya göre Erivan belediye başkanı dolaylı olarak seçilecekmiş.
Erivan'ın eski belediye başkanları biri olan Hambartsum Galstyan, hem ikinci cumhuriyeti Erivan'ın en son belediye başkanı hem de üçüncü cumhuriyeti ilk belediye başkanı idi. Üçüncü cumhuriyetinin kuruluşundan beri sekiz tane belediye başkanı onun yerine geçti. Şu anki belediye başkanı Yervand Zaharyan.
1998'ten beri Erivan şehri, Uluslararası Frankofon Belediye Başkanları Derneği'nin (Fransızca: Association des maires francophones, AIMF) bir üyesidir. Buna rağmen Robert Nazarian (o zamanki belediye başkanı) 24-25 Ekim tarihleri arasında Kazablanka'da yer alan AIMF toplantısına katıldı.
Milli polisi ve sokak polisine ek olarak, Erivan kendi belediye polisine sahip olmaktadır. Her üç kurum, şehirde hukuku korumak için birbiriyle çalışıyorlar.
İlçeler
Erivan on iki tane ilçeye (Համայնք) bölünmektedir, ve her biri bir tane ilçe başkanı tarafından idare edilmektedir.Her ilçe yine de semtlerle (Թաղամաս) bölünmektedir. Herhangi bir ilçe en çok yedi tane semt içerebilir.
Demografi
Küçük bir köy olarak başlayarak Erivan, bu yana kadar hem Ermenistan'ın başkenti hem de bir milyon kişiden daha büyük bir nüfusa sahip olan bir şehir olarak büyümüş.Sovyetler Birliği'nin dağılması'na kadar şehrin nüfusun çoğu Ermeni idi ama Azeri, İranlı, Kürt ve Rus azınlıkları da vardı. 1988 ve 1994 arasındaki Karabağ Savaşı sonrasında Azeri azınlığı ortalıktan kaçtı ve 1990lı yıllarında süren ekonomik krizi sebebiyle Rus azınlığın çoğu Ermenistan'dan taşındı. Bugün ise, neredeyse her Erivanlı Ermenidir.
Ülkenin diğer bölgelerinde ve diğer eski Sovyet ülkeleri gibi, ekonomik krizi sebebiyle birçok insan yurtdışına (çoğunlukla Avrupa ve Kuzey Amerika'ya) taşındılar. Erivan nüfusu 1989'da 1.250.000 kişiden 2001'de 1.103.488 kişiye ve 2003'te 1.091.235 kişiye düştü. Erivan belediyesine göre 2006'da banliyö dahil toplam nüfus 1.245.700 idi.
Kafkasya'daki üç başkent arasında Erivan en az nüfusa sahiptir.
- Nüfus artma oranı : %0,29 (2006)
- Nüfusa göre doğum oranı : %1,12 (2006)
- Nüfusa göre ölüm oranı : %0,84 (2006)
- Bebek ölüm oranı : %1,19 (2006)
Eğitim
Ülkenin başkenti olması dışından Erivan, Ermenistan'ın en çok sayıda eğitim merkezine sahip olan yeridir. Orada 27 tane ortaokul ve 12 tane sanat okulu bulunmaktadır, ve hepsi Ermenistan'ın Eğitim Bakanlığı tarafından idare edilmektedir.Ermenistan'ın en büyük üniversiteleri (hem devlet hem de özel) Erivan'da bulunmaktadır. Ucuz fiyatlar ve İngilizce dilinde tıp öğretimi sebebiyle bu üniversitelerde çok sayıda yabancı öğrenci, özellikle Hindistan'dan, okumaktadır.
Erivan'ın en eski üniversiteleri birinci cumhuriyet döneminde (1918-1920) kuruldu :
- Erivan Devlet Üniversitesi 16 Mayıs 1919 tarihinde açıldı ve şimdi yaklaşık 18.000 tane öğrenci bu üniversitede okumaktadır.
- 1921 yılında, ülkenin sovyetleşmesinden önce, Devlet Müzik Konservatuarı açıldı.
1930lu yılları boyunca birkaç tane Sovyet üniversitesi açıldı :
- 1930'da Devlet Tıp Üniversitesi (Ե.Պ.Բ.Հ - YSMU) açıldı.
- 1933'te Devlet Mühendislik Üniversitesi açıldı.
- 1935'te Devlet Dil Üniversitesi açıldı.
Ermenistan'ın Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığından beri birkaç tane yabancı üniversite kapılarını açtı :
- Ermenistan Amerikan Üniversitesi, bağımsızlığın aynı senede (1991) kuruldu.
- 1997'den beri Ermeni-Rus Devlet Üniversitesi'nde yaklaşık 1.600 ikidilli öğrenci okumaktadır.
- Ermenistan Fransız Üniversitesi, 2000 yılında kapılarını açtı.
Kültür ve eğlence
Müzeler ve kütüphaneler
Erivan'ın ana müzesi, 1921'de inşaat edilen Ermenistan Milli Galerisi'dir. Ermenistan Tarih Müzesi ile birleştirildi. Ayvazovski, Kandinski, Chagall ve Boudin gibi meşhur isimlerinin eserlerini içeren daimi bir sergiye ek olarak, daimi olmayan sergiler de bu galeride yer alıyor, örneğin 2005'teki Yann Arthus-Bertrand sergisi, 2005'teki İtalya-Ermenistan sergisi veya Ekim 2006'daki "Fransa'da Ermenistan Yılı"'nı kutlamak için düzenlenen sergi.Büyüklüğü değil, asıl simgesi için daha önemli olan "Ermeni Soykırımı müzesi", Tsitsernakaberd'in yanında bulunmaktadır.
Matenadaran, Orta Çağ'dan 17.000 eski el yazısı ve birçok Kitab-ı Mukaddes içeren bir kütüphane ve müzedir. Şehrin merkezinde, Mesrop Maştots caddesinin üstünde bulunmaktadır. 2007'de, Fransa'da Ermenistan Yılı'nı kutlamak için Matenadaran, Louvre Müzesi'nin Armenia Sacra sergisi için birkaç tane el yazısını Louvre Müzesi'ne ödünç olarak verdi.
Hrazdan Nehri'ne bakan Paracanov müzesi, 2002'de tamamen restore edildi ve Ermeni film yönetmeni ve ressam tarafından yapılan 250 tane eser, belge ve fotoğraf sergilenmektedir.} ArmeniaTour sitesinde müze hakkında bilgiler. Müzenin müdürü Zaven Sargsian adlı fotoğrafçı ve tarihçi.
Erivan diğer müzelere de sahiptir, örneğin Ortadoğu müzesi ve Erivan şehri müzesi.
Sinemalar, tiyatrolar, opera ve konser salonları
Erivan şehri birçok sinemaya sahiptir, ve bunların bir tanesi meşhur Moskva sinemasıdır. Erivan'da sinemaya gitmek için Rusça bilmek şarttır çünkü her gösterilen film bu dilde düblajla gösterilmektedır.2004'ten beri Moskva sineması her sene Uluslararası Altın Kayısı Film Festivali'ni sunmaktadır. En son festival 13 Temmuz 2008'den 20 Temmuz 2008'e kadar sürdü ve Altın Kayısı ödülünü kazanan film, Anna Melikian adlı Ermeni asıllı Rus film yönetmeni tarafından yönetilen The Mermaid filmi idi.
Erivan opera binası Aram Haçaturyan konser salonu, milli opera tiyatrosu ve Aleksandr Spendiarian balesini sunmaktadır. Çok sayıda tiyatro bulunduğu sebebiyle birçok çeşitli sahne oyunu sunulabilir ve büyük Hamalir salonu gibi bazı şov salonları bazen konser sunmaktadır, fakat ılımlı Ermeni yazları sebebiyle yazda konserler genellikle dışarıda yapılmaktadır.
Eğlence
Erivan Hayvanat Bahçesi 1940'ta kuruldu. 1990lı yıllarında süren ekonomik krizini geçtikten sonra, ekonomisi artık daha sağlam. Filler, kartallar, ayılar, develer ve 260 diğer hayvan türleri görmenin fiyatı bir avrodan daha az.Waterworld, şehrin tepelerinin bir tanesinde bulunan bir su parkıdır. Birçok havuz, su kaydırağı, bar ve restoran içermektedir. Bu park eskiden Ekim ve Mayıs arasında kapalı idi, ama 2003'te inşaatı başlayan Aquatek bölümünün 2007'deki açılışından sonra, cakuzileri, havuzları, hamamları, fitness salonları, restoranları ve oteli ile artık bütün sene boyunca açıktır.
Birkaç kilometre daha uzakta, Sevan Gölü'ne doğru giden yolda ikinci bir lunapark, Play City, bulunmaktadır. Bir karting pisti, bir bovling salonu, bir sinema, bir paintball oynama alanı ve birkaç arcade oyun salonu içermektedir.
Turizm
Beş yıldır Ermenistan'da turizm her sene biraz daha gelişiyor ve bundan en çok yararlanan yer Erivan, çünkü ülkenin otelleri, restoranları, barları ve gece kulüplerinin çoğu Erivan'da bulunmaktadır. Belediye şehirde birçok geliştirme yapmaktadır; onun sayesinde Zvartnots Havalimanı zaman geçtikçe değişiyor ve inşaatı 2006'da başlayan yeni terminalin açılışı 2010'da.Spor
Başkentte en çok oynanan spor futboldur. Erivan'da yedi tane futbol kulübü bulunmaktadır; bunların beş tanesi birinci lig ve geri kalan ikisi ikinci ligde oynamaktadır. Hem başkentin hem de ülkenin ilk futbol kulübü olan FC Pyunik, dünyada 265. en iyi spor kulübüdür.Erivan'da beş tane büyük stadyum bulunmaktadır : Nairi Stadyumu, Kasahi Marzik Stadyumu, Mika Stadyumu, cumhuriyetin stadyumu ve en büyük olan Hrazdan Stadyumu. Hrazdan Stadyumu'nun adı, Hrazdan Nehri'nden alınmış. Ayrıca bu stadyumda boks ve karate salonları ve basketbol ve tenis kortları içeren bir spor kompleksi var.
Ermenistan uzun zamandır satranç tablolarının en üst kısmındadır. Ermenistan Satranç Federasyonu'nun büroları Erivan'daki Kentron ilçesinde bulunmaktadır ve şehrin her dört köşesinde birçok satranç kulübü var. 1996'da, o zamanda süren ekonomik krizine karşın, 32. Satranç Olimpiyatı Erivan'da sunuldu. 2006'da Ermenistan satranç takımının her dört Erivanlı Torino'daki dünya şampiyonasıı kazandı.
Ünlü Erivanlılar
Aşağıdaki kapsamlı olmayan listede Erivan'da doğan, eskiden yaşayan veya şu anda yaşayan ünlü insanlar listelenmektedir :- Viktor Ambartsumian, astrofizikçi
- Levon Aronian, satranç oyuncusu
- Anna Çiçerova, yüksek atlamacı
- Civan Gasparyan, müzisyen
- Sergey Haçatriyan, kemancı
- Aram İlyiç Haçaturyan, besteci
- Edgar Manucharyan, futbolcu
- Shavo Odadjian, System of a Down bas gitaristi
- Sergei Paracanov, film yönetmeni
- Levon Ter Petrosyan, 1991'den 1998'e kadar görevi süren Ermenistan Cumhurbaşkanı
- Sargis Sargsian, tenis oyuncusu
misafir - 9 yıl önce
misafir - 9 yıl önce
misafir - 9 yıl önce