Aramice

Tarihçesi

Lehçeleri

Batı Aramicesi

1. Eski Ahid Aramcası: Eski Ahid'in Danyal ve Esra bölümlerinin bir kısmı bu dilde yazılmıştır yaklaşık MÖ. 167 yılına tarihlendirilmektedir.
2. Filistin Aramicesi: Üç kısma ayrılmaktadır:
1. Filistin Yahudi Aramicesi: Tevrat'ın Aramice Tercümesi olan Onkelos ve Akilas Targumları (Aramice Çeviri) Filistin Yahudi Aramicesi'nin Yuda lehçesinde; Kudüs Talmudu'nun (Talmud Yeruşalmi) Gemara, Alaha ve Agada bölümleri ise, Filistin Yahudi Aramicesi'nin Galile lehçesinde yazılmışlardır.
2. Filistin Hristiyan Aramicesi: Hristiyan Galile lehçesi Hazreti İsa'nın ana diliydi.
3. Sameyri (Şomronit) Aramicrsi: Kudüs'deki Yahudi din bilgelerinin otoritesini kabul etmeyen farklı mezhepten Musevilerin dilidir, MS. 4.yy'a tarihlenir lehçe olarak Filistin Yahudi Aramice'sinin Galile lehçesine yakındır.
3. Mısır Aramicesi: MÖ. 5. yy'da Mısırda bulunan Yahudi asker kolonisinin kullandığı bir lehçeydi.
4. Nebat Aramicesi: Suriye ve Lübnan civarından Mısır, Anadolu ve Avrupa'ya kadar yayılmış ve Filistin Aramicesine benzeyen bir lehçe olup MÖ. 1 yıldan itibaren 500 yıl kadar kullanılmıştır, farklı bir alfabesi olup harfler bitiştirilerek yazılmıştır bu özelliği ile harfleri bitişik yazılan ilk Sami alfabesi olarak tarihe geçmiştir.
5. Palmira (Tedmür) Aramicesi:Tedmürlü Arapların farklı alfabeleri ile yazılan ve MÖ. İlk yüzyıldan itibaren 300 yıl kadar kullanılan bir Arami lehçesidir Filistin Aramicesi'ne yakındır. Çok geniş coğrafyada bu alfabeyle yazılmış yazıtlar bulunmaktadır.
6. Modern Batı Arami Lehçeleri : Bugün Şam ve Lübnan'ın birkaç köyünde birkaç bin kişi tarafından konuşulan tek Batı Aramicesidir.

   Doğu Aramicesi

   #Eski Doğu Aramicesi: MÖ. 9. yy. larda Akadca ile beraber kullanılmıştır daha sonra gelişerek MÖ. 5. yy..da "İmparatorluk Aramicesi" ismini almıştır. Kuzeybatı Anadoluya kadar yayılmıştır.
7. Süryanice: Urfa merkezinde bulunan Süryaniler 2. yy. da Hristiyanlığı kabul etmeleriyle Yunan kültürüyle de harmanlanıp güçlü ve zengin bir edebiyat meydana getirmişlerdir. En önemli eserler Kutsal Kitabın Peşitta adı verilen Süryanice çevirisidir 431 Efes ve 451 Kadıköy Konsilleri ile farklı mezheplere bölünen Süryanilerin dil ve alfabeleri de Doğu ve Batı olmak üzere iki ayrı kola ayrılmışlardır.
1. Batı Süryanicesi: Bizans'ın etkisinde kalan Monofizit İsa'nın Tek ve ayrılmaz bir Tabiatı olduğuna inananlar) Yakubiler, 680 yılında bunlardan ayrılan ve Monothelitizm'i benimseyen (İsa'nın tek tanrısal karekteri olmakla beraber insani iradesi'nin de olduğu görüş) daha sonra 1182 yılında Katolikliği benimseyen Lübnanlı Maruniler ve Bu gün Katolik olup, Bizans Ayin biçimine göre ibadet eden Melkitler oluşturur.
2. Doğu Süryanicesi, ise Diofizit (İsanın birbirinden bağımsız çift tabiatı olduğunu savunan görüş) Nesturiler (Asuriler olarak da bilinir) ve daha sonra bunlardan ayrılık Katolikliği benimseyen Keldaniler oluşturur. Nesturiler Doğu Aramicesi'ni Çin'e kadar taşımışlar ve yaymışlardır. Her iki grupta sesli harflerin okunuşları farklılıklar gösterir.
8. Harran Aramicesi: Milattan sonra 8. yy. da Urfa'nın güneyinde yaşayan pagan Harran Krallığının dilidir.
9. Miniha Aramicesi: Süryaniceye yakın bir lehçe olup Mardin civarında MS. 2. yy'da konuşulmuştur.
10. Babil Talmudu (Talmud Yeruşalmi) Aramicesi: MS. 4-6 yy. larda Babil Sürgünü'ndeki Yahudilerce oluşturulan Babil Talmudu'nun Aramicesidir Süryanice'ye yakın olan bu Lehçe'de daha sonra Yadudi din bilginleri bir çok kitaplar yazmışlardır.
11. Mande Aramicesi: Zerdüşt, Musevi ve Hristiyan geleneklerinden oluşmuş bir din olan Sabi tarikatının konuştuğu lehçedir. Farklı bir alfabesi vardır lehçe olarak en fazla Babil Talmud'u aramicesine benzemekle beraber en az yıpranmış ve en arı Arami lehçesidir.
12. Modern Doğu Arami Lehçeleri: Bugün Arapça'nın yayılmasıyla Aramice'nin Doğu Lehçelerini konuşanların sayıları gittikçe azalmıştır. Bunlardan ayakta kalanları.
1. Hristiyan Modern Doğu Arami Lehçeleri:
1. Turoyo ܛܘܪܝܐ: Yakubi Süryanilerce Konuşulan Modern Batı Süryani lehçesidir Tur-Abdin bölgesi ve İstanbul'da Suriye, [1] ve göçlerle bazı Avrupa Ülkelerinde, Amerika kıtasında ve Avustralya'da 70.000 kişi tarafından konuşulmaktadır.
2. Mlahsö ܡܠܚܬܝܐ : Diyarbakır'da bu dili konuşabilen son kişi 1998 yılında öldüğünden, kullanıcısı kalmamıştır. Kelime yapısı bakımından Klasik Süryanice'ye Turoyo'dan daha yakındır.
3. Surit ܣܘܪܬ (Aturaya ‏ܐܬܘܪܝܐ): Asuri Hristiyanlarınca konuşulan Modern Doğu Süryani Lehçesidir. 210.000 kişi tarafından Iran, Irak, Suriye, Türkiye, Kıbrıs, Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan, Lübnan Avrupa Ülkeleri, Amerika ve Kanada’da konuşulur.
4. Yeni Doğu Keldanicesi (ܟܠܕܝܐ Kaldaya): Keldaniler tarafından kullanılan Modern Doğu Süryani Lehçesidir. Iran, Irak, Türkiye, Suriye, Lübnan Avrupa Ülkeleri, Amerika ve Kanada'da 206.000 kişi tarafından konuşulur. Bu dili konuşanlar ile Surit konuşanlar rahatlıkla anlaşabilirler.
5. Hertvin ܣܘܪܬ : Siirt civarında 1.000 kadar kişi tarafından konuşulur Surit’e yakın bir lehçedir.
2. Yahudi Modern Doğu Arami Lehçeleri:
1. Lişana Deni (לשנא דני): Çoğu İsrail’de olmak üzere, Irak ve Türkiye’de 8.000 kişi tarafından konuşulur, İbrani Alfabesiyle yazılır.
2. Lişan Didan (לשן דידן): Çoğu İsrail’de olmak üzere, Iran Türkiye, Azerbaycan, Gürcistan’da 4.378 kişi tarafından konuşulur, İbrani Alfabesiyle yazılır.
3. Lishanid Noşan (לשניד נשן): Çoğu İsrail’de olmak üzere, Irak’ta 2.000 kişi tarafından konuşulur, İbrani Alfabesiyle yazılır.
4. Hulaula: Çoğu İsrail’de olmak üzere, İran’da 10.000 kişi tarafından konuşulur, İbrani Alfabesiyle yazılır.

   Alfabeler

   Tarih boyunca farklı alfabeler ile yazılan Aramice bugün Hristiyanlar tarafından Süryani Alfabesi Museviler tarafından ise İbrani Alfabesi ile yazılmaktadır.