Türkçe Bilgi: Eskimo halkları

İnuit halklarından bir İnyupik ailesi, Noatak,

Alaska

, 1930 Yupik halklarından kuzgun maskeli bir erkek Nunivak Çupiği,

Alaska

, 1929 | başlık = | etnik grup = | nüfus = 150.000 | bölgeler =

Kanada

, Rusya | diller = İnuit dilleri, Eskimo - Aleut dilleri | dinler = Hıristiyanlık,

Şamanizm

| ilgili_gruplar = Aleut, Yupik }} Eskimolar ya da İnuit ve Yupikler, Arktik bölgedeki dört ülkeye dağılmış olarak, Doğu Sibirya,

'da yaşayan ve Eskimo - Aleut dillerini konuşan Eskimo - Aleut halklarının en büyük grubunu oluşturan avcı ve toplayıcı halk. Yupik ve İnuit olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Sirenik Yupiklerinin dilleri diğer Yupik dillerinden belirgin biçimde farklıdır ve bu farklılığa dayanarak Menovşçikov (Меновщиков) gibi kimi uzmanlar Sirenik Yupikçesini Yupik dilleri dışında tutarak Sirenik Eskimocası adı altında Eskimo dillerinin üçüncü ana kolu olarak sınıflandırır. * Eskimo - Aleut halkları ** Aleutlar ** Eskimolar *** Sirenik Eskimoları *** Yupik halkları **** Sirenik Yupikleri **** Öz Yupik halkları ***** Sibirya Yupikleri ***** Naukan Yupikleri *****

Grönland

İnuitleri Adlandırma Eskiden komşu halklar tarafından Eskimolara verilen adlar : Eskimolaraın komşularınca şimdiki adları : * Ova Kricesi (Plains Cree) : Ayaskimow ᐊᔭᐢᑮᒧᐤ * Kwayaciiwin Anishinaabemowin (Oji-Cree) : Eshkiimewi ᐁᔥᑭᒣᐎ * İnnuca (Montagnais) : Aissimeu * Cheyenne : Ma'ométane (neologism 'buz-insan' Ova Kricesinde iglu anlamındaki askimêw (eskimow) ᐊᐢᑮᒣᐤ kelimesi de vardır.

"Eskimo" adının kökeni

Batı dillerindeki “Eskimo” kelimesinin etimolojilerinden en yaygın olarak kabul göreni Smithsonian Institution'dan Ives Goddard'ın ileri sürdüğü Algonkin dillerinden İnnuca (Montagnais) “snowshoe-netter” («kar ayakkabısı gibi ören») anlamına gelen kelimedir. İnnucada assime·w kelimesi «she laces a snowshoe» anlamına gelir. Yerel folklorda Eskimo sözcüğünün "çiğ et yiyen kişi" anlamına geldiğine inanıldığı için bu kelimenin kendilerini tanımlamak amacıyla kullanılmasını hakaret kabul ederler. Bununla birlikte Eskimo sözcüğü diğer dillerde hakaret ya da küçümseme anlamı taşımaz ve antropoloji ve arkeolojide yaygın olarak kullanılır. İnuit ve İnuk sözcükleri

Kanada

'da resmi olarak Eskimo yerine kullanılmaktadır. Eskimo sözcüğünün kökeni tam bilinmemekle birlikte, Kızılderili lisanı Algonkian'dan geldiğine ve "farklı dilde konuşan kişi" demek olduğuna inanılır . Eskimo sözcüğünün Cree dilinde "çiğ et yiyen kişi" anlamına geldiği savının doğruluğuna dair bir kanıt bulunamamıştır. Ojibwa Kızılderili dillerinde "kar ayakkabısının ağlarını örmek" anlamına geldiğine inanılır.

"Eskimo" adının kullanımı

Kanada

Eskimoları "Eskimo" adını küçültücü bulup kendileri için kullanılmasını yasal olarak engellerken,

Alaska

Eskimoları kendilerine yasal olarak "Eskimo" denilmesinden rahatsızlık duymazlar. "Eskimo" adı

Kanada

'da geçerli olmasa da

Alaska

'da geçerlidir. .

Kanada

Grönland

'da yalnızca İnuit kolundan Eskimolar bulunur. Buradaki halklar için "Eskimo" adının kullanılmaması karışıklık yaratmaz. Yupikleri de içine alan bütünleyici adlandırma olarak "Eskimo" adından kaçınılarak Inuit-Yupik ya da Inuit/Yupik biçiminde bir ikili adlandırma tercih edilir. Rusya Federasyonunda yalnızca Yupik kolundan Eskimolar bulunur. Buradaki halklar için "Eskimo" adının kullanılmaması karışıklık yaratabilir. Sirenik Yupikleri kimi uzmanlarca Eskimoların üçüncü ana kolu olarak kabul edilmektedir ve bunlara "Sirenik Eskimoları" denerek Yupik olmadıkları belirtilmek istenmektedir. Amerika Birleşik Devletlerine bağlı

Alaska

'da Eskimoların İnuit ve Yupik her iki kolu da bulunur. Buradaki halklar için "Eskimo" adının kullanılmaması kesinlikle karışıklık yaratır. Dil ve Eğitim * Eskimo dilleri ** Yupik dilleri *** Sirenik Yupikçesi *** Sibirya Yupikçesi *** Naukan Yupikçesi *** Yupikçe (

Alaska

Yupikçesi) **** Çupikçe **** Nunivak Çupikçesi *** Supikçe (Pasifik Yupikçesi) ** İnuit dilleri *** İnyupikçe (

Alaska

İnuitçesi) *** Batı

Kanada

İnuitçesi (Inuvialuktun) **** Siglit İnuitçesi **** Inuinnaqtun **** Natsilingmiut İnuitçesi *** Doğu

Kanada

İnuitçesi (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut) **** Kivalliq İnuitçesi **** Aivilik İnuitçesi **** Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi **** Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi **** Nunavik İnuitçesi **** Nunatsiavut İnuitçesi ***

Grönland

İnuitçesi Tarih

Asya

ile Amerika birbirine bağlı kara parçaları iken, son Buzul Çağı'nın bitimine doğru (günümüzden yaklaşık 12000 yıl önce), Sibirya'dan

Alaska

'ya geçen avcıların torunlarıdır. Bununla birlikte bazı iddialara göre de MÖ 3000 yıllarında Bering Boğazı üzerinden Amerika'ya geçmişlerdir . Dil verileri ve arkeolojik kalıntılar Eskimo halklarının Bering Boğazı'nın buzlarla kaplanıp kara köprüsü olduğu zamanlarda günümüzden 10.000 yıl önce iki ayrı etnik grup (Eskimo ve Aleut) olarak

Alaska

'dan Kamçatka'ya kadar olan bölgede bulunduklarını göstermektedir. Eskimo ve Aleutların denizde avlanma tekniklerinin geliştirilmesinden önce bölündüklerini gösteren dil verileri arasında ok ve yay için ortak kelimelerin bulunması, bunun yanında deniz avcılığı terimlerinin Eskimo ve Aleutlarda farklı olması gösterilebilir. Eskimo ve Aleutlar deniz avcılığını birbirlerinden bağımsız olarak geliştirmişlerdir. *Paleo-Eskimo, tarih öncesi Eskimo kültürleri, Rusya,

Alaska

Kanada

Grönland

, 2500 MÖ – 1500 MS **Arctic small tool tradition, tarih öncesi kültürü, 2500 MÖ, Bering Boğazı **Pre-Dorset, doğu Arktika, 2500–500 MÖ **Saqqaq culture,

Grönland

, 2500–800 MÖ **Independence I kültürü, kuzeydoğu

Kanada

Grönland

, 2400–1800 MÖ **Independence II kültürü, kuzeydoğu

Kanada

Grönland

, 800–1 MÖ **Groswater, Labrador ve Nunavik,

Kanada

**Dorset kültürü, 500 MÖ– 1500 MS,

Alaska

Kanada

*İnuit halkları, Rusya,

Alaska

Kanada

Grönland

**Thule kültürü, Proto-İnuit,

Alaska

Kanada

Grönland

, 900 – 1500 MS ***Birnirk kültürü, tarih öncesi İnuit kültürü,

Alaska

, 500 MS – 900 MS *Yupik halkları Rusya'nın Çukotka kıyılarındaki antik uygarlıklar erken Proto-Eskimo kültürüne ait üç dönem olarak ele alınır: *Eski Berin Denizi kültürü *Punuk kültürü. Punuk Adalarında da görülür. *Thule kültürü Eskimoların Yaşamı Ataları çeşitli bölgelere yerleştikleri için farklı kültür özellikleri geliştirmişlerdir; ama bu çok çeşitli toplulukların günümüzde de yaşayan ortak özellikleri vardır. İnuitler, günümüzde çoğunlukla

Grönland

'ın,

Kanada

'nın, ABD'nin ve Rusya'nın yasal sınırlarının iki yanında yaşamaktadırlar.

Alaska

'da çamur sıvalı dikdörtgen evlerde,

Grönland

'da taş, toprak ve balina kemiğinden yapılmış kubbeli evlerde,

Kanada

'da ise iglo denilen buzdan yapılmış kubbeli evlerde yaşarlar. Bununla birlikte modern evlerde yaşayan İnuitler de vardır. Kara ulaşımını köpeklerin çektiği kızaklarla, deniz ulaşımını "kayak" adı verilen kayıklarla ve bayanların kullandığı umiak adlı ağaç ve deriden yapılmış botlarla sağlarlar. Ancak günümüzde motorlu taşıtlar, motorlu kızaklar, ateşli silahlar ve modern kamp aletlerini de kullanmaktadırlar. İnuitlerin yaşadıkları geniş tundra bölgesi, yılda sekiz - dokuz ay süren dondurucu kuzey kışından ötürü tarıma elverişli olmayan topraklarla kaplıdır. Bu yüzden Eskimo ekonomisi avcılık ve balıkçılığa (özellikle balina avcılığı) dayanmaktadır. Temel yiyecekleri balık, ren geyiği ve sığındır. Sosyal yaşam

Aile

Bebek katli

Geçmişte Eskimolarda bebek katli (infanticide) görülürdü. Yukon'daki Yupikler gibi Malimiut İnyupikleri de yenidoğan kız çocuğunun ağzına önce ot doldurur sonra da ölüme terk ederlerdi

Kanada

İnuitleri bebekleri buz üzerine bırakarak ölüme terk ederlerdi. Kuzey

Grönland

İnuitleri erkek çocukları tecih eder, buna rağmen kız çocukları keyfi infanticide yapılmaz, çoğu kez açlık zamanlarında uygulanırdı. Kutup Eskimolarının çocukları yere fırlatarak ya da deniz atarak öldürdükleri de kaydedilmiştir Eskimolar kız çocuklarının doğar doğmaz katledilmesi geleneği Batı kültürleriyle tanıştıktan sonra 1930 lu ve 1940 lı yıllarda terkedilmiştir.

Köy odası

Eskimo köy odası (İngilizce community house, traditional community house, communal men's house, men’s community house, men's house, ceremonial house, council house, dance house, communal gathering place) :

Alaska

'da İnyupikler ile Yupiklerde ve Sibirya'da ise yalnızca Naukan Yupiklerinde görülen geleneksel yapı ve yapılanmadır. Yalnızca erkeklerce kullanılan, genelde yarı yarıya toprağa gömülü tek odalı geniş ve büyük evdir.

Köy odası

yapılanmasının görüldüğü Eskimo halkları ve bu yapılanma için kullandıkları adlar:

Müzik

Davul

Keman

Eskimo kültürüne yabancı olan telli çalgılar Batılıların çalgılarına öykünmeyle ortaya çıktığı sanılıyor.

Kanada

İnuitlerinin Ernest William Hawkes tarafından 1916 yılında tanımlanan kanun benzeri müzik aleti tautirut )Eskimo kemanı) ile

Alaska

Yupiklerinin 1971 yılında Ronald Walcott tarafından kaydedilen lavta ya da keman benzeri çalgısı Kelutviaq (ya da Qelutviaq) bilinen iki Batı kaynaklı taklit çalgılardır ve fazla yayılmamış lokal ya da bireysel örnekler olarak kalmıştır.

Dans

Şarkı

Şenlik ve Törenler Avcılık ve toplayıcılık ==

Eskimolarda av erkeklerce ya da kadınlarla birlikte yapılır ve avlanan büyük avlar erkeklerce yüzülür ve parçalanır. Fakat avın aile ve akrabalar ile ihtiyacı olan yabancılar arasında paylaşımı yalnızca kadınlarca yapılır. Din Şamanizm

Eskimoların çoğu Şaman ya da Hıristiyan inançlarına sahiptirler. Hıristiyan Eskimolar "

Grönland

Evanjelik Lutherci Kilisesi ile Moravian ve Anglikan kiliselerine mensupturlar. Şamanın yardımcı ruhu (İng. shaman's helping spirit; Sibirya Yupikçesi tughneghaq,

Alaska

Yupikçesi tuunraq, İnyupikçe tuunġaq, Doğu

Kanada

İnuitçesi tuurngaq, Batı

Grönland

İnuitçesi toornaq): Şamanlara yardımcı olan ruhlardır. Günümüz Eskimo dillerinde bu anlamdaki kelimeler artık Hristiyanlığın etkisinde "devil" olarak kullanılmaktadır.

Maske

Eskimo maskeleri, hem Yupik hem de İnuit kolundan Eskimoların dans ya da şamanistik törenlerde kullandıkları maskelerdir. Malzeme olarak kuru odun, deri, kemik, boynuz, tüy, saç gibi şeyler kullanılır ve genelde parlak boyayla boyanır. Erken Paleo-Eskimo ve erken Dorset kültüründen kalan morsun fildişinden yapılma minyatür maskeler bulunmuştur. Günümüzde Eskimo maskeleri arasında özellikle Yupik maskeleri öne çıkar.

Hristiyanlık

Asya

Alaska

Alaska
Yupikleri : Ortodoks hegemonyası 1885 yılında Kuskokwim Irmağı kıyısındaki Bethel'de Moravian misyonunun kurulması ile başlar. Sibirya Yupikleri (

Alaska

): St. Lawrence Adasındaki ilk Hıristiyan misyonerler 1887 yılında Anglikan Reformed Episcopal Church adına faaliyet gösterdiler. Bunların ilk misyonerlik binası da 1890 larda iki direkli gemiyle getirilen malzemeyle yapılmıştır. İnyupikler (

Alaska

) : Rus

Alaska

sı döneminde Rusların bile yerleşemediği Arktik bölgede Kuzey

Alaska

İnyupikleri, Batılıların kültürüyle, diliyle ve diniyle en geç tanışan Eskimolardır. 1890 yılında Kuzey

Alaska

'ya Batılılar geldiğinde İnyupikler arasında tek bir Hıristiyan yoktu. Yirmi yıl gibi kısa bir süre içerisinde dramatik gelişme yaşandı ve misyonerlik faaliyetleriyle eski dinleri şamanizm büyük ölçüde yıkıldı. 1910 yılına gelindiğinde ise Hıristiyanlık İnyupikler için de evrensel olmuştu. Wales'de Protestan olan Congregational misyonu ve okulu 1890 yılında açıldı. Point Hope'de Anglikan olan Episcopal misyonu 1890 yılında açıldı. Barrow'da Protestan olan Presbyterian misyonu 1890 yılında açıldı. Kotzebue'de Anglikan olan Friends misyonu 1897 - 1902 yıllarında faaliyet gösterdi. Nunivak Çupikleri (

Alaska

) : Hıristiyanlıkla tanışmaları 1936 yılında Mekoryuk (Mikuryarmiut) kasabasında Evangelical Covenant Church Kilisesinin kurulmasıyla olmuştur. Mekoryuk'un ilk ordained minister i olan Jacob Kenizk'in adaya gelmesiyle Eskimo usulü dans etme ve şarkı söyleme ve maske yapımı ile birlikte bütün şamanistik törenler yasaklanmıştır.

Kanada

Grönland

== Giyim Kuşam Giyecek

Takı ve beden süslemesi

Dövme

Kolsuz bacaksız insan biçimli üzeri dövme desenli fildişi oyma bebeklerin Arktik'teki tarihi 3.500 yıl öncesine uzanıyor. Bering Boğazı ve

Grönland

'da dövmeli mumyalara rastlanmıştır. 3.500 yıl öncesi Dorset kültürüne ait yüz maskesinde dövme izleri görülmektedir.

Dövme

bütün Eskimo halklarında yaygın bir gelenek olup daha çok kadınlarda görülür. Eskimolardaki ilk dövme kaydını 1576 yılında

Kanada

'da Sir Martin Frobisher (1535 ya da 1539 - 1594) daha sonra kendi adıyla anılacak olan koyda Eskimolardan yapmıştır. Eskimolar iklim değişikliğinden etkilenen halkların başında gelir ve Arktika için iklim değişikliği artık teori değil gerçektir. Buzlanmanın gecikmesi ve olanların da ince olması deniz buzu üzerindeki fok avcılığını olanaksız kılacak kadar zorlaştırabilmektedir.

Asya

Eskimoları Yupik Eskimo coğrafyası 6 = Çukçi Rayonu (Чукотский район) ve Lavrentiya (Лаврентия; Eskimoca Ӄышы) kasabası. Rayonun kuzeydoğusundaki uzantı Naukan köyüdür 4 = Provideniya Rayonu (Провиденский район) ve Provideniya (Провидения ) kasabası. Bu rayonun güney kıyılarında Sirenik Yupikleri, doğu kıyılarında ise Sibirya (Çaplino) Yupikleri bulunur] Asya
Eskimoları, Rusya Federasyonuna bağlı Çukotka Özerk Okrugunda bulunan Çukçi Yarımadasında yaşayan Eskimo halklarının hepsi de Yupik kolundandır: Sibirya Yupikleri (Çaplino Yupikleri), Naukan Yupikleri ve Sirenik Yupikleri. Yarımadanın kuzeydoğusunda Naukan adlı tek bir köyde yaşayan Naukan Yupikleri Soğuk Savaş döneminde köylerinin olası bir ABD saldırısına karşı 1958 yılında tahliyesi yapılmış ve diğer Eskimo köylerine yerleştirilmişlerdi. Bu tehcir, Naukan Yupiklerinin kültürlerinin yok olması sürecini hızlandırmıştır. Naukan Yupikçesinin konuşanların sayısı 2005 yılında 50 kişi idi. Yarımadanın güney ve güneybatı kıyılarında birkaç noktada yaşayan Sirenik Yupikleri, Yupik dilleri içinde en farklı dile sahip olduğu için kimileri Eskimoların Yupik ve İnuit dışında üçüncü kolu olarak sınıflandırır. Anadilini konuşan son kişi 1997 yılında ölmüştür. Bugün çoğu Sibirya Yupikçesi (Ungazik şivesi) konuşur ya da Rusça ile birlikte ikidillidir. Yarımadanın doğu kıyılarında yoğunlaşan ve nüfuslarıyla

Asya

Eskimolarının baskın unsuru olan Sibirya Yupikleri, diğer iki gruba göre anadillerini konuşan kişi sayısı fazladır. Yıllarca Çukçilerin kültürel asimilasyonu altında kalarak çoğu Çukçileşmişlerdir. Kıyı Çukçilerinin de Çukçileşmiş Yupik oldukları tahmin ediliyor. ve bunların ilk üçü Eskimo-Aleut halklarıdır: 1. Aleutlar (Unangan) ve Supikler (Alutiiq); 2.

Alaska

Yupikleri; 3. Sibirya Yupikleri ve İnyupikler.

Alaska

'da hem İnuit (İnyupikler) hem de Yupik (Yupikler, Nunivak Çupikleri, Sibirya Yupikleri, Supikler) kolundan Eskimolar bulunur. Bunların ekonomik durumları 1971 yılından sonra yükselişe geçtiği gibi anadillerinde eğitim olanağını da elde etmişlerdir. Rus Amerikası döneminde ABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiği

Alaska

'yı 1867 yılında Rus İmparatorluğundan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Eskimo ve Kızılderililerin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan

Alaska

Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA , Alaska
Native Claims Settlement Act) gereğince kurulan 13 yerli bölge şirketinden 8 tanesi İnyupiklere aittir ve bu bölge şirketleri de yerli köy şirketlerine ayrılır. Köy şirketleri topraklarının yüzey hakkına sahiptir, fakat bölge şirketleri hem köy şirketlerinin hakkına hem de toprakların yeraltı hakkına sahiptir.

Alaska

Eskimolarını tehdit eden sorunlar arasında alkolizm ve işsizlik başta gelir.

Kanada

Eskimoları Mackenzie Deltası, Banks Adası, Merkezi

Kanada

İnuitleri ve Labrador İnuitleri gibi kültür gruplarına ayrılan

Kanada

Eskimoları (ya da

Kanada

'da yaygın adlarıyla İnuitler) Kuzeybatı Topraklarında Batı

Kanada

İnuitleri ile Nunavut, Nunavik ve Nunatsiavut'ta Doğu

Kanada

İnuitleri olmak üzere dil temelinde iki ana gruba ayrılırlar.

Kanada

'da Yupik kolundan Eskimo bulunmaz, hepsi İnuit kolundandır.

Kaynaklar

Vikipedi

Eskimo Halkları

Eskimo Halkları Hakkında Detaylı Bilgi

Alaska

Alaska

Grönland

Kanada

Şamanizm

Alaska

Kanada

Grönland

Alaska

Kanada

Kanada

Grönland

"Eskimo" adının kökeni

Kanada

"Eskimo" adının kullanımı

Kanada

Alaska

Kanada

Alaska

Kanada

Grönland

Alaska

Alaska

Alaska

Kanada

Kanada

Grönland

Asya

Alaska

Alaska

Alaska

Kanada

Grönland

Grönland

Kanada

Grönland

Kanada

Grönland

Kanada

Alaska

Kanada

Alaska

Kanada

Grönland

Alaska

Kanada

Grönland

Alaska

Grönland

Kanada

Alaska

Grönland

Kanada

Aile

Bebek katli

Kanada

Grönland

Köy odası

Alaska

Köy odası

Müzik

Davul

Keman

Kanada

Alaska

Dans

Şarkı

Şenlik ve Törenler Avcılık ve toplayıcılık ==

Eskimolarda av erkeklerce ya da kadınlarla birlikte yapılır ve avlanan büyük avlar erkeklerce yüzülür ve parçalanır. Fakat avın aile ve akrabalar ile ihtiyacı olan yabancılar arasında paylaşımı yalnızca kadınlarca yapılır. Din Şamanizm

Grönland

Alaska

Kanada

Grönland

Maske

Hristiyanlık

Asya

Alaska

Alaska