Hititler, Asurluların Anadolu’ dan çıkma zorunda kalmasıyla devlet idaresini ellerine almışlardır. Anadolu’nun yerli halkıyla kaynaşıp Hitit Devleti’ni kurmuşlardır. Bu devletin kurucusu Labarna‘dır. Başkenti ise Hattuşaş’ dır. (Boğazköy (Çorum))
Hitit tarihi M.Ö. 1650-1450 eski krallık ve M.Ö. 1450-1200 Hitit İmparatorluk Devri olmak üzere iki safhada incelenir. Hitit Devleti'nin kuruluşundan itibaren, sanattaki Mezopotamyalı unsurlar kaybolarak, Anadolu'nun yerli sanatıyla birleşmiştir. Sanatta, boyutları büyümüş anıtsal eserler ortaya çıkmıştır. Mabetler, saraylar, sosyal yapılar, kaya kabartmaları ve orthostatlarla (bina cephelerinde alt sırada yer alan kabartmalı taşlar) önceki sanattan ayrılır.
Aslında Hattiler'e ait olmasına rağmen Hitit Güneş Kursu olarak anılan törensel nesne, Hititlerin sembolü kabul edilir.
Hititadı Eski Ahit'e göre uydurulmuş bir isimdir. Bugün Hitit diye anılan bu halkın kendilerine "Nesi dili konuşan" anlamında Nesili dediklerini biliyoruz.
Hitit Siyasi Tarihi
M.Ö. 1800 yılları, Anadolu tarihinin başlangıcı yerli aglutinant dil grubuna ait Hattiler ve Hint Avrupalı Hititler hakkında ilk bilgilerin edinildiği dönemdir. Bu çağ, Hitit kültürünün başlangıç ve gelişme aşamalarının kaynağıdır. M.Ö 2500-2000 yılları arasında Kuzey Kapadokya ve Orta Karadeniz bölgesinde gelişmiş kültürün temsilcisi Hattiler’ di. Şehir devletleri tarafından yönetilen bu bölgenin müstahkem şehirleri, kral mezarları, hazineleri, Hatti kültürünün simgeleridir. M.Ö 2000 yılları sonlarında büyük savaşlar sonucunda çıkan yangınlarla sona eren bu çağı, Asur Ticaret Kolonileri dönemi izler. Yazılı kaynaklardan Hititlerin, Anadolu’ya M.Ö. 3. binin son yıllarında, 2. binin başında küçük gruplar halinde, girmeye başladıkları ihtimali çıkmaktadır. Hititlerin Anadolu’ya kuzey Karadeniz üzerinden veya kuzeydoğudan, Kafkaslar üzerinden geldikleri ve Kızılırmak kavisinin kuzey kesimine yerleşmiş oldukları değerlendirilmektedir.Birbirini izleyen akınlarla Orta Anadolu içlerine yayılan Hititler, zamanla etki alanlarını genişletmişler, Hattili Prenslerin arazilerine hakim olmuşlardır.
Asur Ticaret Kolonilerinin geç evresinde (M.Ö 1800-1730) Kuşşara Kralı Pithana ve oğlu Anitta tarih sahnesine çıktılar. Onlar Hitit diline Naşili adını veren Kaniş/Neşa’yi zaptedip krallığın ilk merkezi yaptılar. M.Ö. 1700’lerde Kuşşara kralı Anitta, Hattuş Kralı Pijusti’yi yenip şehrini tahrip ettiğini anlatmaktadır. “Geceleyin yaptığım bir saldırı ile şehri aldım. Yerine yaban otu ektim. Benden sonra her kim kral olur ve Hattuş’u yeniden iskan ederse gökyüzünün Fırtına Tanrısı’nın laneti üzerinde olsun.”
Hattuşa M.Ö. 17. yy.’ ın ikinci yarısında, Hitit Kralı I. Hattuşili tarafından başkent olarak seçilir. Eski Hitit Devleti’nin kurucusu I. Hattuşili Kızılırmak kavisi içindeki çekirdek ülkede birliği sağladıktan sonra, Kuzey Suriye ve Yukarı Fırat Bölgesi’nde Hurri Ülkesine karşı yönettiği akınlarla, kendisini izleyecek Hitit Krallarına bir Dünya devleti olma amacının işaretini veriyordu. Murşili istilalara güneyde devam ederek ve Suriye’deki şehir devletlerini devreden çıkartarak, Mezopotamya ticaret yollarını kontrol altına aldı. Halep ele geçirildi ve ordu Babil’e kadar ilerleyerek Hammurabi hanedanlığına son verdi.
Ancak, Murşili’nin Hantili tarafından öldürülmesi bir karışıklık dönemi getirir. Hantili idareyi ele aldıysa da o da öldürüldü. Hantili’den sonra tahta geçen Zidanta ve I. Huzziya’da Hantili ile aynı kaderi paylaşarak öldürüldüler.
Bu dönemde Hitit devleti, Torosların güneyindeki ülkeleri, Güney ve Güneydoğu Anadolu’daki diğer bölgeleri yeniden Mitanni Krallığı’na kaptırdı.
Telipinu tahta geçince, saraydaki kan davalarını durdurmayı başardı. Önceki kralların uzak bölgelere yaptıkları seferleri durdurarak, Anadolu’yu kendi içinde tutarlı bir idari teşkilat altına almaya çalıştı. Bu amaçla eyalet sistemini kurdu. Telipinu fermanı olarak bilinen fermanı yayınlayarak, taht verasetini belli kurallara bağladı.
Geleneksel Hitit tarihi çağ ayrımına göre, Telipinu devrini Orta Krallık adı verilen dönem izler.
Aynı zamanda I. Tuthaliya Hititlerin amansız düşmanı Kaşkalar’ la da başetmek zorunda kalmıştır. Metinlerde Tuthaliya zamanında, Fırat’ın yukarı yatağında kalan bölgelere ve Kuzey Mezopotamya’da Hurrilere karşı yapılan askeri harekatlardan söz edilmektedir. Bu başarılarla I. Tuthaliya’nın Hatti ülkesinde krallığın gücünü yeniden sağladığı anlaşılmaktadır. Ancak I. Tuthaliya’nın hükümdarlık alanı genelde Anadolu ile sınırlı kalmıştır.
I. Şuppiluliuma tahta geçince, öncelikle Anadolu’ daki hakimiyetini sağlamlaştırmıştır. Daha sonra Suriye ve Kuzey Mezopotamya’ nin bazı bölgelerini Hitit Krallığı’ na katmıştır. Kaşkalarla savaşmış, Ugarit Kralı II. Nigmedu ile bir anlaşma yapmıştır. Şuppiluliuma Mısır’ da Tutankhamon’ un ölümünden sonra çıkan çatışmaları fırsat bilmiş, Kargamış’ ı alarak Mitanni Krallığı’ na son vermiştir.
II.Murşili’nin, Anadolu’nun kuzeyindeki ve batısındaki seferleri, Hitit çekirdek ülkesinde vebanın hüküm sürdüğü ve giderek artan Asur etkisiyle Suriye’de huzursuzlukların yaşandığı bir döneme rastlamıştır.
Babası Murşili’nin ardından fazla zorluk çekmeden tahta geçen 11. Muvattalli, yirmi yıldan fazla ’’Büyük Kral’’ olarak hüküm sürmüştür. O’ nun küçük kardeşi Hattuşili, askeri birliklerin başı, saray memuru, kuzey sınırının sürekli huzursuz bölgelerinde ve Hattuşa’da Vali olarak Hükümdara birçok alanda hizmet vermiştir. Bu dönemde Muvattalli sarayını, Tanrı ve atalarının heykelleri ile birlikte Hattuşa’dan Tarhuntaşşa’ya taşımıştır. Muvattalli zamanında Orta Suriye’deki Amurru bölgesi nedeniyle, Hititler’in anlaşmazlığa düştüğü ülke Mısır’dı. Bu anlaşmazlık Kadeş Savaşı’ na yol açtı. (M.Ö. 1274)
Günümüzde Mısır’ daki Abydos, Luksor, Abu Simbel’in duvarları ve Ramsesseum’un pylonlarının üzerindeki kabartmalarda, Yakındoğu’nun geçmişindeki en ünlü savaşlardan biri olan Kadeş Savaşı’ nın tasviri görülmektedir. Kabartmalara II.Ramses’in Hitit Kralı II. Muvattalli’yi yenerek elde ettiği zaferin kutlandığı hiyeroglif metinler eşlik etmektedir. Firavun çok iyi hazırlanarak savaş alanında bizzat bulunmasına rağmen, savaşın asıl galibi Hititler olmuştur. Amurru yeniden Hitit yönetimi altına girmiş, ayrılıkçı yerel kral Benteşina ise Anadolu’ya sürülmüş, Kadeş Kalesi Hitit denetiminde kalmıştır.
Büyük Kral II. Muvattalli öldüğünde, eski bir kurala uyulmuş ve imparatorluğun en güçlü adamı olan kardeşi Hattuşili yerine, oğlu III. Murşili/Urhi-Teşup tahta geçmiştir. O, başkenti Tarhuntaşşa’dan, yeniden Hattuşa’ya taşımıştır.
Bölgede II. Muvattalli döneminden ve Kadeş Savaşı’ ndan bu yana II. Ramses hüküm sürmekteydi. Hattuşili Asur ve Babil Hükümdarları ile olduğu gibi, II. Ramses ile de hükümdarlar arasındaki olağan ilişkilerini sürdürmüştür. I. Şuppiluliuma’ dan beri süregelen savaş durumunu sona erdirmiş ve Mısır ile barış antlaşmasını imzalamıştır. Antlaşma Hattuşa’ da ortaya çıkarılan ve günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesinde bulunan kil tabletten anlaşılmaktadır. Akadca yazılmıştır. Ayrıca Mısır-Karnak Ramesseum’ da da Mısır hiyeroglifi ile kaleme alınmış kopyaları görülmektedir. II. Ramses ile yapılan barış antlaşması, Hattuşili’ nin hükümdarlık döneminde ulaştığı bir zirvedir. Bu başarı kendisinin rakipleri Asur ve Babil ile Ege’ deki rakibi Ahhiyava karşısındaki konumunu güçlendirmiştir.
Kurallara uygun olmaksızın tahta çıkmış olmasına rağmen, III.Hattuşili önemli politik başarılar ve uluslararası takdir kazanmıştı; ancak Hattuşa’da tahtına çıkacak kişi ile ilgili düzenlemeyi yapmak da kendisi için önemliydi. Önceden seçilen varisten vazgeçilmiş ve yerine Prens IV. Tuthaliya seçilmişti. Tuthaliya tahta çıktıktan sonra, Tarhuntaşşa Kralı Kurunta ile antlaşma yapmış ve Tarhuntaşşa ülkesinin sınırları yeniden çizilmiştir. II. Muvattali’nin oğlu olarak hanedandan gelen Krala, imparatorluk hiyerarşisi içinde Karkamış Kralı ile aynı düzeyde yer verilmiştir.
Hitit İmparatorluğu’nun bilinen son hükümdarı IV. Tuthaliya’ nın oğlu II. Şuppiluliuma, başgösteren yiyecek sıkıntısıyla daha da gerginleşen duruma rağmen bazı askeri başarılar elde etmiştir. Hattuşa’da bugün Güneykale olarak adlandırılan kesimdeki bir yazıtta, II. Şuppiluliuma’ nın askeri birliklerinin Orta ve Güneybatı Anadolu’da başarıyla savaştığından, Tarhuntaşşa’ da da hükümdarın yeniden otorite kurduğundan söz edilir. Çivi yazılı belgeler de, Kargamış Kralı ve doğrudan Büyük Kral tarafından denetlenen Alaşiya (Kıbrıs) ülkesiyle antlaşma yapıldığı belirtilir.
Hitit İmparatorluğu’nun M.Ö. 1200’den kısa bir süre sonra yıkılma nedeni halen tam olarak anlaşılamamıştır. İmparatorluğun yıkılmasına çeşitli etkenlerin neden olduğu değerlendirilmektedir. Son büyük kralın hüküm sürdüğü dönemde, halk içinde huzursuzluklar ve Hitit aristokrasisinde giderek artan çatışmalar başgöstermiştir. Hitit Devletinin ayakta olduğu son yıllara tarihlenen yazılı kaynaklar, sefalet içinde olduğu belirtilen Anadolu’ya Suriye ve Mısır’dan büyük miktarlarda tahıl sevk edildiğini kanıtlamaktadır. Aynı zamanda Anadolu’daki huzursuzluklar ve Suriye üzerindeki Hitit etkisinin azalması da Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasında neden ya da sonuç olarak değerlendirilmektedir.
Hitit Dili
Arkeolojik araştırmalarda Hitit yerleşimlerinde bulunan yazılı belgeler, Anadolu’da aynı dönemde (M.Ö. 1800’ lü yıllarda) Hint-Avrupa dillerinin en eskisi Hititçe’den başka, yine aynı dil grubuna ait Luvi ve Pala dillerinin, ayrıca Hurrice, Hattice ve Akadca’ nın yazı dili olarak kullanıldığını göstermektedir. Çivi yazısı ile yazılan bu dillerde her işaret bir heceyi simgeler. Hititlerin kullandığı bir başka yazı türü de Luvi dilinde yazılan ve hiyeroglif denen resim yazısıdır. Hititlerin kullandığı ve Mısır hiyeroglifinden tamamen farklı olan bu hiyeroglifte, heceler hatta kelimeler tek bir işaretle temsil edilebiliyordu. Hiyeroglif daha çok mühürlerde ve kaya anıtları gibi büyük yazıtlarda tercih edilmekteydi. Hititlerde okur yazarlık yalnızca çok küçük bir gruba ait bir beceri olarak kabul edilirdi. Çivi yazısını kralların da (LUGAL.GAL) okuyamadıkları, aldıkları mektupların sonunda yer alan ve yazıcıya hitap ettiği anlaşılan “sesli oku” ibaresinden anlaşılır.Hitit Dilinin Çözülmesi: Hitit dilini ilk defa Hrozný çözmüştür. Çıkış noktalarından birincisi özel adların saptanması, ikincisi de Hititçe metinlerde ideogram denilen ve kavram ifade eden işaretler oldu. Bu dilin Hint-Avrupa olduğu "nu ninda-an ezzateni ụadar-ma ekutteni" (Şimdi sen ekmeği yiyeceksin ve sonra suyu içeceksin) cümlesi ile ilk defa tahmin edildi. Hrozný'nin çalışmalarında düzeltmeler yapıldı. 1920'de Alman Ferdinand Sommer, Hozný'nin bütün tezlerini filolojik açıdan bir bir taramıştı.
Sommer'in çalışmalarını Johannes Friedrich ve Albrecht Götze geliştirdi. İlk gramer çalışmasını da 1919'da Fransız dilcisi L. Delaporte yaptı. 1933'te Amerikalı Sturtevant bu çalışmayı geliştirdi. Johannes Friedrich de 1940'ta tamamladı. Friedrich'in "Hititçe'nin İlkeleri"nin 2. bölümü 1946'da yayımlandı. Burada çok sayıda okuma parçaları çevriyazıya geçirilmiş, bunların açıklamaları yapılmış ve ayrıca kelime cetvelleri eklenmişti. 1952-54'te "Hitit Sözlüğü"nü yayınladı. Hitit hiyerogliflerini ilk defa Sayce çözmeye başladı. Alman Leopold Messerschmidt, Peter Jensen gibi isimler bu yazıyı çözmek için çalışmalar yaptılar. Aynı sonuçlara ilk varanlar Meriggi ile Bossert oldular. Friedrich Hrozný de onları onayladı. Bittel ile Güterbock 1936'da ilk kral adını okudular. "Šuppiluliuma" kesin bir biçimde okundu. 1946'da Alman profesörü Helmuth Th. Bossert'in bulduğu en uzun çiftdilli tabletti.
Hitit Dilinin Gramer Özellikleri: Adlar: Hititçe adlarda iki cins tesbit edilmiştir. 1-Müşterek Cins (Eril ve Dişil) 2-Cinssiz. Hititçe ad çekiminde bu iki cins arasındaki fark sadece Yalın ve Belirtme hallerinde görülür. Hangi ismin Müşterek Cins hangisinin Cinssiz olduğunu hatırda tutmak için ismin Yalın hal çekimini bilmek yeterlidir. Hititçe adların sekiz hali vardır: 1-Yalın Hali 2-Hitap Hali 3-Belirtme Hali 4-İlgi Hali 5-Yönelme Hali 6-Bulunma Hali 7-Çıkma Hali 8-Alet Hali Şimdi bu hallere örneklerle değinelim:
1-Yalın hali Türkçe'mizde adın eksiz halidir. Yani Türkçe'de kelimenin sözlükte bulunan şekli yalın haldedir. Oysa Hititçe'de Yalın hali dediğimiz zaman yabancı terminolojideki Nominativusa bulunan karşılık olan Yalın Hali terimi biraz eksik kalıyor. Çünkü Türkçe'de yalından kasıt bu halin Türkçe'de eksiz olarak bulunması, yani kelimenin en sade, katkısız biçimi olmasındandır. Oysa Hititçe'de bu halde bulunan müşterek cinste kelimeler teklik halinde -š , çokluk halinde ise -eš ,-uš ,-aš eklerini almış haldedir. Ancak cinssiz kelimeler çoğu zaman bu halde eksiz bulunmakla birlikte, teklik halinde -n , çokluk halinde -a ve -i ekleri de görülür. Örnekler: anna- "anne-" annaš "anne" (müşterek cins teklik ve yalın hali); išhiul- "suç-, günah-; problem-" išhiul "suç, günah; problem" (cinssiz teklik ve yalın hali); peda- "yer-" pedan "yer" (cinssiz teklik ve yalın hali)
2-Hitap Hali Türkçe'de bu durum için özel bir çekim yoktur. Onun için Hititçe bu halde bulunan kelimenin önüne bir "ey" edatı getirmek yada yazıda sadece bir "!" işareti ile çeviride yazılmak suretiyle belirtilebilir. Mesela išha- "bey-" išha "ey bey!, bey!". Hititçe hitap hali eksizdir ya da bazen -e eki ile bulunur.
3-Belirtme Hali Türkçe'mizde -ı, -i, -u, -ü, -yı, yi, -yu, -yü tamlamadan sonra -nı, -ni, -nu, -nü şekillerinde görülür. Cümle analizi yapmakta acemi olanlar -ı, -i, -u, -ü, -sı, -si, -su, -sü (tamlama ya da üçüncü şahıs iyelik eki) ile belirtme hali ekini karıştırabilirler. Hititçe'de Belirtme Hali eki müşterek cins için -n iken, cinssiz kelimede yalın hali ile belirtme hali aynıdır. Örnekler : halki- "tahıl" halkin "tahılı" (Müşterek Cins Teklik ve Belirtme Hali) peda- "yer" pedan "yeri" (Cinssiz teklik ve belirtme hali) Not: Cinssiz kelimeler analiz edilirken iki halde de adın biçimi aynı olduğundan hep yalın-belirtme hali denir.
4-İlgi Hali: Türkçe'mizde -ın, -in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün şekillerinde görülür. Hititçe İlgi Hali eki teklik ve çokluk hali için hem müşterek cinste hem de cinssizde -aš olarak görülür. Fakat dilin eski evresinde çokluk halinde -an eki görülür. Örnekler: DUGišpanduzzi- "şarap kabı" DUGišpanduzziịaš "şarap kabının" (Teklik ve İlgi Hali) heuš "yağmur" heụaš "yağmurun" (Teklik ve İlgi Hali)
5-Yönelme Hali: Türkçe'mizde -a, -e, -ya, ye tamlamadan sonra -na, -ne şekillerinde görülür. Hititçe'nin eski evresinde Teklik Halinde -a eki Yönelme Hali eki iken yeni evresinde Bulunma Hali eki -i her iki hali de karşılar olmuştur. Çokluk Halinde ise Yönelme ve Bulunma durumu eki -aš olarak görülür. Örnekler: aruna- "deniz" aruna "denize" (Eski Yönelme Hali) aruni "denize, denizde" (Teklik ve Yönelme-Bulunma Hali)
6-Bulunma Hali: Türkçe'mizde -da, -de, -ta, -te tamlamadan sonra -nda, -nde şekillerinde görülür. Hititçe Bulunma Hali eki Teklik Halinde -i Çokluk Halinde -aš olarak görülür. Analiz yaparken her zaman Yönelme-Bulunma Hali denir.
7-Çıkma Hali: Türkçe'mizde -dan, -den, -tan, -ten tamlamadan sonra -ndan, -nden şekillerinde görülür. Hititçe Çıkma Hali eki Teklik ve Çokluk Hallerinde -az(a) olarak görülür. Örnekler: zahhaiš "savaş" zahhiịaz(a) "savaştan"
8-Alet Hali: Türkçe'mizde ile edatıyla karşılayabileceğimiz yapı Hititçe Teklik ve Çokluk Hallerinde -it Hal eki ile görülür. Örnekler: haštai- "kemik" haštit "kemik ile".
Hititçe Fiiller Hititçe fiillerin Şimdiki Zaman Teklik Hali 1. Şahsın ekine göre mi-çekimi ve hi-çekimi olarak belirlenen iki çekimi ayırt edilir . İki fiil çatısı vardır: Etken ve Orta-Edilgen. Bunlardan ikincisi Yunanca veya Hint-İran Orta Çatısı tarzında Edilgen olarak ve özellikle sık sık Deponent olarak bulunur. (Fiilde Orta-Edilgen çekim Etken anlamla bağlanır) Fiilde Zaman ve Kip çok basit yapılıdır: Basit Zaman bakımından yalnız Şimdiki Zaman (Gelecek Zamanı da kapsar) ve bir Geçmiş Zaman, Kip bakımından da Haber Kipi yanında yalnız bir Emir Kipi mevcuttur. Yardımcı Fiillerle yapılabilen Birleşik Zaman ise seyrek kullanılan bir kaç eski Zamanda oluşturulur. Ayrıca fiilin yalnız Teklik ve Çokluk hali vardır, İkil hali yoktur. Fiilimsilerin şimdilik Mastar I, Mastar II, Supinum ve İsim-Fiil tabirleri kullanılan birkaç şekli, ilaveten Geçişli Fiillerde Edilgen, Geçişsiz Fiillerde Etken anlamı olan bir Ortaç şekli vardır. (Friedrich, J. Hethitisches Elementärbuch, Teil I, Heidelberg, 1960)
Hitit Dini
Hitit dini çok tanrılı bir dindir; panteonun (tanrılar ailesi) içinde binlerce tanrı ve tanrıça vardır ve bunların pek çoğu diğer kavimlerin dinlerinden alınmıştır.Hititler’ de tanrılar tıpkı insanlar gibidir. Fiziki şekilleri insan gibi olduğu kadar, ruhen de onlarla aynı olup, insanlar gibi yerler, içerler, kendilerine iyi bakıldığı sürece insanlara iyilik ederler; ancak ihmal edildikleri zaman hemen intikam almaya, insanları en acımasız yöntemlerle cezalandırmaya hazırdırlar. Bir Hitit metni insanlarla tanrıları birbirleriyle kıyaslamakta ve tanrı- insan ilişkilerini bey - hizmetçi ilişkilerine benzetmektedir.
Hitit devletinin panteonu Anadolu ve Suriye şehirlerinin çeşitli yerel panteonlarının zamanla bir araya getirilip birleştirilmesinden oluşmuştur.
Hitit devletinin başlangıcından itibaren baş tanrı, fırtına tanrısıdır (Teşup). Kozmik dönemi (kainatı) sağlayan, krallığı ve ülkenin düzenini koruyan fırtına tanrısıdır. Kral, efendisi adına ülkeyi yönetir.
Hitit İmparatorluğu’nun Yapısı
Siyasal yapısı itibariyle Hitit Devleti, Kral ve üyeleri kraliyet ailesinden gelen kişilerden oluşan politik bir kurumdu. Yönetimin politik organı Panku’dur (İmparatorluk Meclisi). Herhangi bir politik sorun olduğunda Panku Kral tarafından toplantıya çağırılmaktaydı.Hitit Kraliyet ailesi, dışarıya karşı kapalı bir topluluk değildi. Krallık kalıtsaldı, ancak, Kral olabilecek birinci ve ikinci dereceden erkek olmaması durumunda, birinci dereceden bir prensesin eşi de Kral olabilirdi. Kral tarafından belirtilen veliahdın Panku’nun onayını aldıktan sonra bağlılık yemini etmesi gerekiyordu. Krallık yanında, kurumsallaşmış bir Kraliçelik de vardı. Kraliçenin politik hayatta önemli görevler üstlendiği III. Hattuşili’nin eşi Puduhepa’nın icraatlarından anlaşılmaktadır. Ancak Hitit devlet yapısında Kral, mutlak güçtü.
Kadeş Savaşı ve Barış Antlaşması
M.Ö. 1274 tarihinde II. Ramses ile Muvattalli arasında Kadeş önünde büyük bir meydan savaşı yapılmış ve Kadeş Barış Antlaşması ile sonuçlanmıştır. Bu antlaşmaya bağlı olarak II. Ramses savaştan önce aldığı yerleri boşaltmış, Kadeş Şehri Hititlere kalmıştır.Kadeş Barış Antlaşması sırasında orduda çıkan bir isyanda, Muvattalli öldürülmüştür. Antlaşma, onun yerine geçen III. Hattuşili tarafından imzalanmıştır. (M.Ö.1269) Bu antlaşma dünya tarihinde eşitlik ilkesine dayanan en eski antlaşmadır. Antlaşma çivi yazısıyla gümüş plakalar üzerine Akadca olarak yazılmıştır. Ayrıca Kralın mührünün yanında Kraliçenin mührü de vardır.
Bu antlaşmanın gümüş levhalara kazınmış olan asıl metinleri kayıptır. Mısır’da tapınakların duvarlarına kazınan antlaşmanın bir nüshası da, Boğazköy (Boğazkale) kazılarında kil tablet olarak bulunmuş olup Istanbul Arkeoloji Müzesinde sergilenmektedir.
Kadeş antlaşmasının Hattuşa’da bulunan çivi yazılı tabletinin büyütülmüş kopyası New York’ta Birleşmiş Milletler Binasında asılıdır.
Boğazköy
MÖ II.bin başlarında, Yukarı Mezopotamya'daki Assur şehrinin zengin tüccarlarının Anadolu ile yoğun bir ticari ilişkiye girmiş olduklarını görüyoruz Orta Anadolu'nun geniş toprakları üzerinde kurulan küçük krallık veya beylikler, "Karum" adı verilen pazar yerleri ile son derece canlı birer ticaret merkezleriydiler. Assurlu tüccarlarla birlikte gelişen bir başka ve çok önemli olgu ise, MÖ II. bin de Anadolu'da bilinmeyen fakat Mezopotamya'da MÖ 3000 yılından beri kullanılan çivi yazısının Anadolu'ya gelişidir. Böylece Anadolu tarihi çağlara girmektedir. Kilden yapılmış tabletler üzerine yazılan mektuplardan, Assurlu tüccarların Anadolu'ya kumaş, koku ve kalay madeni getirerek yerli krallara ve halka sattıklarını, karşılığında altın, gümüş ve bazı tunç malzeme aldıklarını öğreniyoruz.Koloni Çağı'nı izleyen Eski Hitit ( M.Ö. 18.yy.) ve Büyük Hitit Krallığı dönemleri sonunda, takriben 1200 yıllarında batıdan gelen ve Deniz Kavimleri diye adlandırılan toplulukların istilası ile Hitit İmparatorluğu son bulmuş ve Hititler yaşamlarına şehir beylikleri halinde devam etmişlerdir.
Başkentleri:Hattuşa
Çivi yazılı tablet
Anadolu'da ilk kez organize devlet kuran Hititleri'in başkenti olan Boğazköy (Hattuşa), dağlık-engebeli bir arazi kurulmuş olup Çorum'a uzaklığı 82 km'dir.Boğazköy'ün gerçek tarihi M.Ö. 1900'den az sonra başlar. Geç Hitit ve Asur belgelerinden öğrendiğimize göre Boğazköy; Hattuştu ve Pijusti adlı krallarla son bulan bir hanedanlığın merkezi idi. M.Ö. 19. ve 18. yy.'da Hitit öncesi'deki dönemde Boğazköy'de, Hattiler ve Asurlu tüccarlar da konaklamaktaydılar. Şehirde Asurlu tüccarların ticaret yaptıkları "karum" denilen bir pazar yeri bulunmaktaydı.
Boğazköy, M.Ö. 1200 yıllarına kadar Hititler'in başkenti olma özelliğini korumuştur. İlk Hitit kralı olarak Hattuşa'lı anlamına gelen Hattuşili'yi görüyoruz.
Kentin asıl merkezini büyük kale teşkil eder. Büyük kalenin kuzeybatı yamacında Hitit İmparatorluk dönemine ait özel evler ile Büyük Mabed'in yer aldığı "aşağı şehir" bulunmaktadır. Şehrin güney kısmını teşkil eden "yukarı şehir"; M.Ö. 13. yy kralları tarafından yapılmış sandık şeklindeki surlarla çevrilmiştir. Bu surda Kral Kapısı, Potern, Sfenskli Kapı, Aslanlı Kapı yer almaktadır. Yukarı şehir içinde Yenice kale ve Sarıkale tahkim edilmiş olarak yapılmıştır.
Hitit Krallığı; M.Ö. 1200'deki Deniz Kavmi Göçleri sonunda Trak asıllı kavimlerin baskıları sonucu yıkılmış olup, dolayısıyla Boğazköy de başkent olma özelliğini kaybetmiştir. M.Ö. 750 yılında Friklerin yerleşimine sahne olmuştur. Hellenistik çağda ise Boğazköy; büyükçe bir yerleşim alanı olamaktan öte gidememiştir. Bizans çağında da iskan edildikten sonra Boğazköy'e 18. yy.'da bugünkü sakinleri yerleşmiştir.
Antik Hattuşa harabeleri ile Yazılıkaya Açık Hava Mabedi birer açık hava müzesi olarak önem taşımakta olup, ayrıca; Milli Park projesi kapsamına alınmış ve Dünya Kültür Mirası listesine dahil edilmiştir.
İlgili bağlantılar
* Hitit UygarlığıKaynaklar
- http://www.corum.gov.tr/tanitim/tarih.htm#Asur Kaynak: Çorum Valiliği Web Sitesi
- http://www.hermetics.org/Hititler.html Hititler
İlgili bağlantılar
* Hitit Uygarlığı - Hititler
- Hatti Uygarlığı
- Hattuşaş
- Hititler - Askerlik
- Hititler - Din
- Hititler - Ekonomi
- Hititler - Halk
- Hititler - Yasalar
- Hititler de devlet yönetimi
- Hititler'de sanat
- Hurriler
Kaynaklar
*http://www.corum.gov.tr/tanitim/tarih.htm#Asur Kaynak: Çorum Valiliği Web Sitesi] - http://www.hermetics.org/Hititler.html Hititler
misafir - 9 yıl önce