Türkçe Bilgi: olcaytu

Olcaytu (Farsça:Muhammad Hudabende (Tanrıkulu)) (d. 1281 - ö.13 Aralık 1316, Sultaniye, Kazvin yakınları, İran), İlhanlı hükümdarı (1304-1316). Şiilik ilk kez onun döneminde İran'ın resmi mezhebi ilan edilmiştir. Olcaytu'nun Hayat hikayesi İlhanlı hanedanının kurucusu Hulagu'nun torunlarından Argun'un oğluydu. Hıristiyan olarak vaftiz edilmiş ve annesi tarafından Nikolas adı verilmişti. Gençliğinde önce Budist, sonra Sünni Müslüman oldu ve Muhammed Hudabende adını aldı. Yedinci İlhanlı hükümdarı olan ağabeyi Mahmud Gazan'ın ölümü (1304) üzerine iktidarı ele geçirdi. Hükümdarlığı sırasında 1307'de Hazar'daki Gilan eyaleti fethedildi. Herat'ta (bugün Afganistan'da) çıkan bir ayaklanma bastırıldı. 1312'de Memluk topraklarına karşı düzenlenen seferden, Avrupalı hükümdarlardan beklenen yardımın gelmemesi üzerine vazgeçildi.

Şahsiyeti

Mahmud Gazan’ın kardeşi Olcaytu dinsel inançlarını yaşamı boyunca birkaç kez değiştirmişti. Sünniliği benimsemesine karılarından birinin neden olduğu söylenir. 1307-1308 kışında Hanefi ve Şafiiler arasında dinsel çatışmalar çıktı. Olcaytu bu çatışmalardan etkilenerek Budizmi benimsemeyi düşündüyse de, siyasal açıdan böyle bir şey olanaksızdı. Şii din bilgini İbnü'l-Mutahhar el-Hilli'nin etkisinde kalarak bu mezhebe geçti. 1309'da Irak'ta Ali bin Ebu Talib'in mezarını ziyaret ettikten sonra Şiiliği İran'ın resmi mezhebi ilan etti. Daha önce onu "Hudabende" (Tanrıkulu) olarak anan Sünniler, mezhep değişikliğinden sonra "Harbende" (Eşekkulu) adını taktılar. Olcaytu sanatçıları koruyan bir hükümdardı. Kurduğu yeni başkent Sultaniye İlhanlı mimarlığının başyapıtı oldu. Büyük bir dünya tarihi yazan Reșid'ed-Din Fazl'ul-Lah Hemedani'yi ve İranlı şairleri destekledi.

Olcaytu’nun İsna‘aşer’iyye mezhebine girişi

Gazan Han vezir Emir Nevruz’un ölümünden sonra fazla yaşamadı. Henüz İslamiyet’in nüfuzu layikiyle Moğol saraylarına yerleşemeden "Olcaytu" İlhanlı tahtına oturdu. Orta Asya’dan batıya doğru durmadan akın eden İbah’iyye, Hulul’iyye ve Tenasüh akideleri taşıyan bazı garip kıyafetli Batıni dervişlerinin fa’aliyetlerinin çok arttığı bu devirde, vezir Sad’ed-Din Kazvini Alevi’nin himayesinde bulunan Seyyid Tac’ed-Din Saveci’nin yoğun çabaları sonucunda birçok Şii alimi de Moğol hükümdarı Olcaytu’nun sarayına gelmişlerdi. Kelam ve felsefe konularına derin ilgi duyan bu hükümdar, Horasan’dan gelen “Hanefi Kelamcıları”, Vezir Hoca Reşid’ed-Din’nin ekibinde yer alan “Şafii Eş’ari” ve daha birçok çeşitli değişik mezheplere mensup olan “Şiʿa-i Batıni’yye alimleri” mevcuttu. “Kadı’ul-Kudat Hoca Abd’ul-Melik Şafii” ile Hanefiyye’nin meşhurlarından “Sadri Cihan” arasında geçen çok şiddetli bir Kelam tartışması üzerine Gazan’ın kardeşi Olcaytu meşhur alimlerden İbn-i Mutahhar’ın tesirleri ve Seyyid Tac’ed-Din Saveci’nin de telkinleriyle, Şia’nın İmamiye-i İsna‘aşer’iyye mezhebini kabul etti. (H. 707 / M. 1307) Vezir Hoca Reşid’ed-Din ile Tac’ed-Din Şah arasında vuku bulan siyasi çekişmeler neticesinde Olcaytu’nun sarayı zamanla nezahetini yitirmiş olmakla beraber, burada ilmen ve ahlaken çok bilgili ve kıymetli şahsiyetler de bulunmaktaydı.

Olcaytu’nun İsna‘aşer’iyye mezhebinin yayılmasındaki hizmetleri

Seyyid Tac’ed-Din Saveci’nin tavsiyesiyle Olcaytu’nun sarayında iltifatlara boğulan meşhur alimlerden Cemal’ed-Din-i İbn-i Mutahhar’ul-Hilli’nin Şiʿa’nın İmamiye-i İsna‘aşer’iyye mezhebinin akidelerini savunma amacıyla yazdığı kitaplar, o devirde yayınlanmış olan en etkili dini eserler olarak kabul görmekteydi. Olcaytu’nun İbn-i Mutahhar’ul-Hilli’nin tesirleri altında kalması neticesinde Şiiliğin İmamiye-i İsna‘aşer’iyye mezhebi de İlhanlılar’ın hakimiyetlerindeki ülkelerde bir hayli güç kazanmıştı. Olcaytu’un Şiiliğe karşı beslediği muhabbet, bastırmış olduğu sikkelerin bir yüzüne “La İlahe’ill-Allah Muhammed Resul’ul-Lah, Ali Veliy’ul-Lah” diye yazdırmağa, diğer tarafına da İmam-ı Ma’suma’nın isimlerini hakkettirmeğe varacak kadar ileri safhalara ulaşmıştı.

Olcaytu Muhammed Hüdabende’nin sarayındaki “Batıniler”: Burak Baba

Olcaytu Muhammed Hüdabende’nin sarayındaki “Batıniler” arasında çok önemli bir şahsiyet, mezheben Hulman’iyye ve i’tikaden İbah’iyye ile Hulul’iyye’den olan Burak Baba, Suriye kıt’asında ve Halep civarında oturan Türkmen aşiretlerinin arasında dolaşarak halkı “Şiʿa-i Batın’iyye” mezhebine katılmağa davet etmekteydi. Aslen Baba İlyas’ın halifelerinden Aybek Baba’nın müridi olan Burak Baba ve mensupları Elemut’taki “Hükümet-i Melahide-i Batın’iyye” daileriydiler. Hulman’iyye mezhebi gereği güzel çocuklara Tanrı diye secde eden Burak Baba İlhanlı saraylarındaki evliyalar içinde en kibarı olarak nam salmıştı. H. 705 / M. 1306 yılında Şam’a gelen bu “batıni-babası” burada meşhur şair Sirac’ed-Din Haccar’ın şiddetli hicviyeleriyle büyük itibar kaybına uğradı ve nihayetinde kendisine H. 706 / M. 1307 yılında uygulanan “Hadd-i Şerri” cezasının etkisiyle öldü.

Moğollar’ın hezimete uğramaları ve Olcaytu’nun Sünniliği kabulü

İmamiye Şiası’ın başına getirilen Cemal’ed-Din İbn-i Mutahhar’ın “Nehc’ul-Hak” ve “Minhac’ul-İstikame fi İsbat’ul-İmamiyye” gibi eserleri İlhanlı saraylarında ve bilhassa da Olcaytu’nun üzerinde çok derin tesirler oluşturmuştu. Şiʿa’nın İlhanlılar’ın himayesinde kuvvetle Sünniliğe yüklendiği bu devirde, Birleşik Moğol-Haçlı ordularını Suriye’de dağıtan Mısır’ın Türk asıllı Kölemen (Memlük) Sultanı Kalavun’un oğlu Emir Nasr’ud-Din’in yanında savaşlara katılan, ve itibarını bir hayli arttıran zamanın en büyük müçtehidi Selefi Şeyh’ul-İslam Takiy’ud-Din İbn-i Teymiyyet’ul-Harrani de yayınlamış olduğu eseri “Minhac’us-Sünne” ile Şiilerin hamlelerine karşı bir mukabelede bulunmaktaydı. Moğollar’ın sürekli tecavüzleriyle itibar kaybına uğrayan ve Şiilik karşısında çok güç bir duruma düşen Anadolu Sünniliği, bu durumdan endişe duyan uç beylerinden Karamanlı Nur’ed-Din Muhammed Bey, Tekeli Türkmenleri Reisi ve Antalya Emiri Seyf’ed-Din Mahmud bin Sarim’ed-Din Teke, ve Kosan Oğlu Nur’ed-Din Altun Bey gibi uç beylerinin gayretleriyle oluşturulan büyük bir ordu ile Konya ve havalisindeki Moğollar’ın tamamını hezimete uğratmağa ve buradan sürmeğe muvaffak oldu. Bu büyük yenilgi karşısında son derece sarsılan vezir Sad’ed-Din Alevi Kazvini’de kaderinden vefat etti. Cereyan eden bu hadiseler üzerine Olcaytu da Şiiliği terk ederek Sünniliği kabul etmek zorunda kaldı. Moğollar’ın uğradıkları bu ağır mağlubiyetten sonra bütün rafizi alimleri de birer birer İlhanlı saraylarından ayrılmağa başladılar. İmamiye Şiası’ın Reisi Cemal’ed-Din İbn-i Mutahhar da Hille’ye çekildi.

Moğollar devrinde çeşitli bölgelerde hakim olan mezhepler

Bu devrin mezhebi coğrafyası hakkında Hamd’ul-Lah Mustefi’nin verdiği malumata göre Rey, Rabin, Eşk, Deyleman, Tavaş, Harfan, Hasan Can, Eve, Rudbad, Peşgel, Dere, Kum, Kaşan, Tefris, Zevare, Frahan, Nihavend, Cürcan şehirleri hep Şii’ydiler. Diğer taraftan Sühreverd, Merağa, Huzistan, Han kentleri Hanefi oldukları gibi, Kazvin, Ebher, Zencan, Save, Tarin, Günan, Mezdekan, Tebrük, Ohan, Erdebil, Ehregilinir, Dahharkan, Nahçıvan, Küştapf, Şiraz, Küvar, Pişaver, Cebeli Ceylule, Dilbend, Hoşah, Errukarzi, İsfraz kentleri ahalisi ise mezheben Şafii idiler. Elemut Batınileri’nin en fazla taraftarları ise Rudbad, Save, Talkan kasabalarındaydı. Hemedan Mu'tezile ve özellikle de Mücessime’den oluşmakta, Şiraz, Tebriz ve Olcaytu tarafından yeni kurulan Sultaniye şehrinde ise mezheben her türlü insan bulunmaktaydı. Ayrıca bakınız * İlhanlılar İmparatorluğu Dış kaynaklar * İngilizce Vikipedia "Öljaitü" maddesi (Erişme:15.7.2010) . * Atwood, Christopher P. (2004). The Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire. Facts on File, Inc. ISBN 0-8160-4671-9. * Roux, Jean-Paul (1993), Histoire de l'Empire Mongol, Paris:Fayard, ISBN 2-213-03164-9

Kaynaklar

Vikipedi

Olcaytu

Şahsiyeti

Olcaytu’nun İsna‘aşer’iyye mezhebine girişi

Olcaytu’nun İsna‘aşer’iyye mezhebinin yayılmasındaki hizmetleri

Olcaytu Muhammed Hüdabende’nin sarayındaki “Batıniler”: Burak Baba

Moğollar’ın hezimete uğramaları ve Olcaytu’nun Sünniliği kabulü

Moğollar devrinde çeşitli bölgelerde hakim olan mezhepler

Kaynaklar

olcaytu

Olcaytu

Oltu

Olta

Olsen Brothers

Mahmut Oltan Sungurlu

Bahçelikışla, Oltu

Karataş, Oltu

Damarlıtaş, Oltu

Olcaytu

Olcaytu Hakkında Detaylı Bilgi

Şahsiyeti

Olcaytu’nun İsna‘aşer’iyye mezhebine girişi

Olcaytu’nun İsna‘aşer’iyye mezhebinin yayılmasındaki hizmetleri

Olcaytu Muhammed Hüdabende’nin sarayındaki “Batıniler”: Burak Baba

Moğollar’ın hezimete uğramaları ve Olcaytu’nun Sünniliği kabulü

Moğollar devrinde çeşitli bölgelerde hakim olan mezhepler

Kaynaklar

Olcaytu Sözlük Anlamları

olcaytu

Görüşler ve Yorumlar

Okuma Önerileri

Olcaytu

Oltu

Olta

Olsen Brothers

Mahmut Oltan Sungurlu

Bahçelikışla, Oltu

Karataş, Oltu

Damarlıtaş, Oltu