Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Nuri Dersimi

Kısaca: Mehmet Nuri Dersimi (mezar taşında ''Muhammed Nûrî Dêrsimî îbn el-Molla Îbrahîm Colikoxlî'', lakabı: ''Baytar Nuri'', 1890; Akpınar, Hozat, Dersim Sancağı - 22 Ağustos 1973, Halep), Koçgiri İsyanı ve Dersim İsyanına adı karışmış Alevi-Zaza (kendi tanımına göre KürtVet. Dr. M. Nuri Dersimi, ''Hatıratım'', Geliştirilmiş Yeni Basım (İlk baskı: Roja Nû Yayınları, İsveç, 1987), Öz-Ge Yayınları, Ankara, 1992, s. 79.) olan Kürt milliyetçi ideolog ve veteriner. ...devamı ☟

Nuri Dersimi
Nuri Dersimi

Mehmet Nuri Dersimi (mezar taşında Muhammed Nuri Dêrsimi ibn el-Molla Îbrahim Colikoxli, lakabı: Baytar Nuri, 1890; Akpınar, Hozat, Dersim Sancağı - 22 Ağustos 1973, Halep),

Koçgiri İsyanı

 ve

Dersim İsyanı

na adı karışmış Alevi-Zaza (kendi tanımına göre Kürt) olan Kürt milliyetçi ideolog ve veteriner. Gençliği ve öğrenimi Hatıratım adlı eserine göre, Colıkzadelerden Mehmet Ali'nin oğlu Mıla İbrahim'in oğlu olarak Ağzunik (Akpınar) köyünde Karabal aşiret reisi Gangozade Mehmet Ağa'nın odasında doğdu. Baba tarafı Mılan kabilesinden, anne tarafı Ağuçan sülalesindendi. Önce Harput Askeri Rüştiyesi'ne kaydoldu, fakat 1904'te o okulu bırakarak yatılı Harput İdadi Mektebi'ne (lise) başladı. İdadiden mezun olduktan sonra İstanbul'a geçti ve Ekim 1911'de İstanbul Sultanahmet'teki Mülkiye Baytar Mektebi Alisi'ne (Veteriner Okulu) kaydoldu. İstanbul'da önce Kürt Tabele Hevi Cemiyeti'ne girdi ve 1912'de kurulan Kürdistan Muhiban Cemiyeti'nin umumi katipliğini (genel sekreterlik) yaptıktan sonra Kürdistan Teali Cemiyeti'ne katıldı. 1914'te I. Dünya Savaşı'nın başlamasından son sınıf öğrencilerinin askere alınması üzerine okulu bitirmeden Harp Okulu'na gönderilerek iki aylık bir askeri eğitimi aldı. Ordan İstanbul Beykoz'da nakliye tabur Baytar Yüzbaşısı Mustafa Bey'in yanına görevlendirildi ve daha sonra 4. Ordu Baytar Müfettişliği emrinde subay vekili rütbesiyle Erzincan'da veteriner olarak hizmet etti. Askerlik döneminde görev nedeniyle Dersim'e giderek aşiret liderleriyle tanıştı. Askerliğini tamamladıktan sonra 1916'da İstanbul'a dönerek okula devam etti. 22 Eylül 1918'de okuldan mezun olup diplomalı veteriner oldu ve "Baytar Nuri" olarak anılmaya başladı. Savaş bittiğinde Kürdistan Teali Cemiyeti hakkında yapılan bir ihbar üzerine Divan-ı Harb'e verildi. Ancak Divan-ı Harp reisi Nemrut Mustafa Paşa (Mustafa Yamulki) "Haydi gidiniz oğlum, yolunuz açık olsun", "Dersimliler'e ve hassaten Seyid Kasım Ağa'ya selam söyle" diyerek suçsuz kararı verdi. Koçgiri İsyanı Kangal, Divriği, Zara mıntıka veterinerliği görevini almak için Seyit Abdülkadir tarafından Ziraat Vezaretine tavsiye yazıldı ve Haziran 1919'da Koçgiri aşiretlerinin reislerinden Mustafa Paşazade Haydar ile birlikte İstanbul'dan ayrılarak Karadeniz yoluyla Giresun'a, ordan Sivas'ın Zara kazası Ümraniye (bugünkü İmranlı ilçesi) nahiye merkezine ve ordan Boğazviran (bugünkü İmranlı ilçesi Boğazören) köyüne geçti. Boğazviran'da Mustafapaşazade Haydar, kardeşi Alişan ve Alişan'ın katibi Alişer ile görüşerek örgütü kurmaya karar verdiler. 20 Aralık 1920'de faaliyetleri nedeniyle tutuklandı. Fakat Hasan Hayri'nin araya girmesiyle serbest bırakıldı.

Koçgiri İsyanı

na katıldıktan sonra 15 Mayıs 1921'de Dersim'e iltica etti. Sakallı Nurettin komutasındaki Merkez Ordusu tarafından kurulan Divan-ı Harp'te 25 Haziran 1921'de gıyaben mahkum edildi. Doğulu milletvekillerinin girişimlerinin sonucu Mustafa Kemal affettiyse de Dersimli Nuri Dersimi ve Koçgirili Alişer'i istisna tuttu. Ovacık aşiretlerinden Arslan, Binsan, Maksudan, Pergoran, Koçan, Şemikan, Laçinan ve Reşıkan aşiretlerin Seyit Rıza ile ittifak kurmasını sağladı. Seydan ve Sığıhasanan aşiretleri arasındaki düşmanlığını gidirme ve Alevi bağlılığını hasıl etme düşünceleriyle Seydan aşiretleri reisi Munzur Ağazade Ali Ağa'nın kızıyla evlendi. Ancak Ali Ağa'yı Seyit Rıza ile ittifaka ikna edemedi. Dersim İsyanı Yurt dışına çıkmak için Elaziz'den İstanbul'a gitti ve Sirkeci'de Elaziz Otelinde kaldı. Sirkeci İstasyonu'ndan Rumeli treniyle Edirne'ye gitmek bahanesiyle Yunanistan'a geçmeyi planladı. Ancak Makrı köyüne geldiğinde tesadüfen görüştüğü Sabri Bey'in Yunanistan - Türkiye arasındaki iç anlaşmasından dolayı yakalanarak Türkiye'ye teslim edileceğini duyunca vazgeçti ve İstanbul'a döndü. Rumeli yoluyla iltica etmenin imkansız olduğunu anlayınca Fransız

Suriye

Mandası'na iltica etmeye karar verdi ve önce Mersin'e ordan da Adana'ya geçti. Adana'dan Elaziz'e (Elazığ) bir telgraf yazarak Mardin'e gideceğini bildirdi ve 11 Eylül 1937'de İstanbul'dan gelip

Suriye

yoluyla Mardin ve Bağdat'a gidecek olan ekspres trenine bindi. Aynı vagona tesadüfen binen Sultan Hamit'in varislerinin avukatı olan

Suriye

'li avukat Kamil Sinno'nun yardımıyla

Suriye

'ye iltica etti. Suriye Kırıkhan (bugün Hatay iline bağlı bir ilçe)'da Haco Ağa'nın yanında "Hüseyin Mazlum" olarak kalan Nuri Dersimi, Fransız albay Kole (Robert Collet)'nin 'Dersim'li Baytar Nuri'nin Türkiye'ye teslim edileceği'ne dair kararı bilgisini aldı ve Türk askerlerinin Antakya'ya girmesinden üç gün önce, 1 Temmuz 1938'de Halep'e geçmek zorunda kaldı. Halep'te bulunan Dersim'li Şemikan aşiretlerinden Gazioğullarından Ali Ağa'nın kızı Feride ile nişanlanan Dersimi, aynı günlerde Hoybun Cemiyetine üye oldu. Ürdün Fransa Dışişleri Bakanlığının Dersimli Baytar Nuri isminde bir şahsın Türkiye'ye teslimine karar vermiş olduğunu duydu ve

Ürdün

'de bir baytar doktoruna lüzum görüldüğünü öğrendiği için Eylül 1938'de

Ürdün

'e geçmeye karar verdi. 14 Ekim 1938'de Amman'da Umum Baytar Reisliğine tayin edildi ve 24 Aralık'ta

Suriye

'den ayrılarak

Ürdün

'e geçti. 2 Temmuz 1939'da nişanlısı Feride de Halep'ten Amman'a geldi ve 6 Temmuz'da evlendi. 27 Kasım 1939'da Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından ayrılarak

Suriye

vatandaşlığına geçti. Melik Abdullah'ın Türk cariyesinden olan oğlu Emir Nilf'in Türkiye'yi ziyaret ettiğinde İsmet İnönü'nün "Kardeşim, babanıza söyleyin, biz dostuz; fakat yurdumuzdan firari hain Dersimli Baytar Nuri'ye bizden bir miralayın maaşını vererek vazifede istihdam ediyorsunuz ve devletler nezdinde Türkiye aleyhindeki yalan yanlış suçlama ve iftiralarına da açıktan açığa meydan veriyorsunuz." demesinden sonra 27 Ekim 1940'da Amman'dan ayrılarak Halep'te Paşa mahallesindeki eşi Feride'nin yanına geldi. Suriye'ye dönüş== 6 Ağustos 1941'de Ezez (Arapça: أعزاز A'zāz) kaymakamlığı baytarlığına tayin edildi. Fakat Türkiye'nin Halep Başkonsolosluğu Ezez'in Türkiye sınırına yakın olmasından dolayı itiraz etti ve 23 Ağustos 1941'de Hama merkezine nakledildi. 1942 başlarında İdlip (Arapça: إدلب Idlib), Muarra, Cısır Sur, Harım baytarlıklarına, 1946'da Halep merkezine tayin edildi. 10 Şubat 1948'de Cebel Druz (جبل الدروز Jebel ed Drūz; bugünkü Süveydağ (السويداء As-Suwaidāʾ) iline denk gelir) merkezinde görevlendirildi. Fakat, sonra Komünist olarak itham edildi ve 2 Mayıs 1950 tarihli bir kararla görevinden alındı. Cezire Derik mıntıkasında Mustafapaşazade Naif'ten Robarye adlı köyü yeniden inşa ederek Cello Saffan adlı köyü de satın alarak Ahmet Nafiz ile birlikte tarımla meşgul olmaya başladı. 22 Ağustos 1973'te Halep'te öldü ve naaşı Afrin (Arapça: عفرين)'de defnedildi.

Kaynakça

İlgili kitaplar

*Vet. Dr. M. Nuri Dersimi, Hatıratım, Geliştirilmiş Yeni Basım (İlk baskı: Roja Nu Yayınları, İsveç, 1987), Öz-Ge Yayınları, Ankara, 1992. *Dr. Nuri Dersimi, Kürdistan Tarihinde Dersim, Doz Yayınları, Eylül 2004, ISBN 975-6876-44-1 *Hüseyin Akar, 'Vet. Dr. M. Nuri Dersimi', Dersim'den Portreler, Kalan Yayınları, Ankara, Ekim 1999, ISBN 975-8424-03-3, s. 96-103. *Mehmet Kemal Işık (Tori), 'Baytar Nuri Dersimi', Ünlü Kürt Bilgin ve Birinci Kuşak Aydınlar, Sorun Yayınları, İstanbul, Kasım 2000, ISBN 975-431-111-0, s. 162-165.

Kaynaklar

Vikipedi

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Seyit Rıza
7 yıl önce

pEid=10490 ^ Dr. M. Nuri Dersimi, Hatıratım, Geliştirilmiş Yeni Basım (İlk baskı: Roja Nû Yayınları, İsveç, 1987) ^ Ak Parti resmi sitesi, Dersim Olayları İle...

Dersim İsyanı
Hoybun
3 yıl önce

Hükûmeti" ilan etmiştir. Hoybun, Celadet Ali Bedirhan, Kâmuran Ali Bedirhan, Nuri Dersimi, Ekrem Cemilpaşa, Memduh Selim, Haco Ağa gibi isimler tarafından yürütülmüş...
Nuri Demirağ
3 yıl önce

Nuri Demirağ, Mühürzâde Mehmed Nuri Bey (1886; Divriği, Sivas - 13 Kasım 1957, İstanbul), Türk iş adamı, siyasetçi. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları...

Nuri Demirağ, Nuri Demirağ
Mehmet Nuri Yardım
3 yıl önce

Mehmet Nuri Yardım (d. 23 Nisan 1960, Siirt), Türk gazeteci, yazar ve edebiyat araştırmacısı. 23 Nisan 1960'ta Siirt'te doğdu. İlk ve orta öğrenimini Siirt'te...
Yaşar Nuri Öztürk
3 yıl önce

Prof. Dr. Yaşar Nuri Öztürk (d. 5 Şubat 1951, Bayburt – ö. 22 Haziran 2016, İstanbul), Türk İslam felsefesi profesörü, gazeteci, yazar, avukat, televizyon...

Yaşar Nuri í–ztürk, Cumhuriyet Halk Partisi, Halkın Yükselişi Partisi, Politikacı, Taslak, Türkiye Büyük Millet Meclisi
Nuriye Akman
7 yıl önce

Nuriye Akman (d. 1957, Ladik, Samsun), Gazeteci, yazar, köşe yazarı. 25 yıldan fazla bir süredir siyaset, magazin, kültür, sanat, spor ve iş dünyasının...
Osman Nuri Eralp
3 yıl önce

Üniversitelerinde Histoloji ve Embriyoloji dersleri vermiştir. Osman Nuri Eralp’in "Bakteriyoloji Dersleri" adlı kitabının veteriner hekimliği tarihi...

Osman Nuri Eralp, 1876, 1940, Bakteriyoloji, Embriyoloji, Frengi, Histoloji, Kolera, Tüberküloz, Viroloji, İstanbul
Nuri Saryal
3 yıl önce

Nuri Saryal (2 Eylül 1929, Bakü - 22 Aralık 2020), Azeri asıllıTürk akademisyen, makine yüksek mühendisi, eski ODTÜ rektörü. 2 Eylül 1929'da Bakü'de doğdu...