Cumhuriyet

Kısaca: Cumhuriyet, hükümet başkanının, kamu tüzel kişiliğini temsil eden bir heyet tarafından belli bir süre için ve belirli yetkilerle seçildiği yönetim biçimidir. Egemenlik hakkının belli bir kişi veya aileye ait olduğu oligarşi kavramının zıttıdır. Aynı zamanda, "Türkiye Cumhuriyeti" örneğinde olduğu gibi, cumhuriyetle yönetilen ülkelere de cumhuriyet adı verilir. ...devamı ☟

cumhuriyet
Cumhuriyet


Cumhuriyetin 10. yılı kutlamaları
Cumhuriyetin 10. yılı kutlamaları
Cumhuriyet millet tarafından seçilen parlamentoya dayanan ve başında cumhurbaşkanı olan siyasi bir rejim şekli. Hemen bütün ülkelerde tek ortak yanı, devlet başkanlığı makamının babadan oğula veya aile yakınlarına miras kalmamasıdır.

Cumhuriyet idaresi, devlet başkanının, millet veya Millet Meclisleri tarafından seçilen hükümet şekli. Demokraside temsili hükumet şekli. Halkın hür olarak seçtiği temsilciler (Millet vekilleri ve senatörler) aracılığı ile egemenliğini, (hakimiyetini) kullanmasına dayanan hükumet şekli. Cumhuriyetin birbirinden farklı üç tatbik şekli vardır.1- Parlementer hükumet: Hükumeti meclisler karşısında bağımsız sayan şekil.2- Meclis hükumeti: Hükumeti meclise bağlı sayan şekil.3- Başkanlık hükumeti: Devlet ve hükumet başkanı aynı kişidir ve halk tarafından seçilir. Hükumeti başkan kurar, başkan değiştirir. Başkan meclislere karşı bağımsızdır. (Amerika'daki gibi.) (Orada benden sordular ki: Cumhuriyet hakkında fikrin nedir?Ben de dedim: Yaşlı mahkeme reisinden başka daha siz dünyaya gelmeden ben dindar bir Cumhuriyetçi olduğumu elinizdeki tarihçe-i hayatım isbat eder. Hülasası şudur ki: O zaman şimdiki gibi, hali bir türbe kubbesinde inzivada idim, bana çorba geliyordu. Ben de tanelerini karıncalara veriyordum, ekmeğimi onun suyu ile yerdim. Benden sordular, ben dedim: Bu karıncı ve arı milletleri Cumhuriyetçidirler. Cumhuriyetperverliklerine hürmeten tanelerini karıncalara veriyorum. Sonra dediler: Sen selef-i salihine muhalefet ediyorsun? Cevaben diyordum: Hülefa-i Raşidin hem halife hem Reis-i cumhur idiler. Sıddık-ı Ekber (R.A.) Aşere-i Mübeşşereye ve Sahabe-i kirama elbette Reis-i Cumhur hükmünde idi. Fakat, manasız isim ve resim değil, belki, hakikat-ı adaleti ve hürriyet-i şer'iyeyi taşıyan mana-yı dindar Cumhuriyetin reisleri idiler. Ş.)(Cumhuriyet ki: Adalet ve meşveret ve kanunda inhisar-ı kuvvetten ibarettir. H.)

Aristo, cumhuriyeti; “Umumun menfaatini gözeten halk idaresi” diye tarif eder. Montesquieu ise, cumhuriyet rejiminde üç ana kuvvet (yasama, yürütme, yargı) bulunduğunu; bunların birbirine karşı bağımsız ve denetleme esasına göre işleyen, başında seçimle gelmiş yöneticilerin olduğu siyasi rejim olarak ifade etmiştir. 1789 yılında Fransa’da gerçekjleşen ihtilalle Avrupa’daki zalim krallık rejimlerine tepki olarak doğmuş bulunan cumhuriyet rejimi, zamanla cumhuriyete tamamen zıt rejimler tarafından, gerçek yüzleri örtmek için kullanılmıştır.

Sosyalist ülkeler isim olarak “cumhuriyet” kelimesini benimsemişler, fakat “halka rağmen halk için” düsturunu uygulamışlardır.

Tarihçesi

Cumhuriyet kelimesi Arapça kökten 18. yüzyılda Osmanlı Türkçesinde türetilmiş bir isimdir. Arapça CMHR kökü "bir araya toplanma, topluluk oluşturma", bu kökten türeyen cumhūr ise "cemiyet, toplum, kamu" anlamına gelir. 18. yüzyıl Avrupa'sında monarşi ile yönetilmeyen Hollanda, İsviçre (ve 1789 Devrimi sonrasında Fransa) gibi ülkeleri tanımlayan Latince respublica > Fransızca république sözcüğünün Türkçe çevirisi olarak benimsenmiştir.

Latince respublica, klasik kullanımda "Devlet" anlamındadır. Toplumun bütünü namına kamu otoritesini kullanan tüzel kişiliği ifade eder. Avrupa siyasi düşüncesinde respublica Jean Bodin'den (1530-1596) itibaren, egemenlik hakkını kullanan hükümdardan ayrı olarak "devletin soyut kişiliği" anlamında kullanılmış, 1640'lı yıllardan itibaren de popüler kullanımda "hükümdarsız devlet biçimini" ifade etmiştir.

Osmanlı Devletinde cumhuriyet fikri ilk kez 1870'li yıllarda Genç Osmanlılar ve Mithat Paşa tarafından (açıkça savunulmaksızın) tartışılmıştır.

Cumhuriyet ilk olarak ABD’de 4 Temmuz 1776’da, Fransa’da ise 1789’da ilan edilmiştir.

Demokratik düşünürler cumhuriyetin en ideal şeklini; çok partili bir siyasi hayata, genel seçimlerle işbaşına gelmiş ve bu seçilen kişilerin çıkardığı kanunlarla idare edilen, tarafsız ve hiçbir zümreye imtiyaz tanımayan bir idareye sahib, hür ve demokratik bir devlet şeklinde telakki ederler. Fakat ülkeler ve iktidarlar, cumhuriyet rejimini tatbikte değişik uygulamalar gösterirler. Mesela 1990 öncesi Sovyetler Birliği’nde ve ABD’de olduğu gibi. İkisi de cumhuriyet olmasına rağmen, biri komünist, diğeri kapitalisttir. Türkiye’de “Cumhuriyet” 29 Ekim 1923’te ilan edilmiş ve 1924 Anayasası’nın 1. maddesinde ifadesini bulmuştur. 1961 Anayasası da devlet şeklinin cumhuriyet olduğunu belirtmiştir (madde 1). Ayrıca bunun değiştirilmesinin teklif edilemeyeceğini de hükme bağlamıştır (madde 9). 1982 Anayasası başından beri cumhuriyet rejiminin kesinlikle benimsenmiş olduğunu beyanla 1. maddesinde “Türk Devleti bir Cumhuriyettir.”, 4. maddesinde de; “Anayasa’nın birinci maddesindeki devletin idare şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile 2. maddesindeki Cumhuriyet’in nitelikleri ve 3. maddesi hükümleri değiştirilemez. Teklif edilemez.” hükümlerini vazetmektedir. Ayrıca milletvekilleri (madde 81) ve Cumhurbaşkanı (madde 103) vazifelerine başlarken cumhuriyet ilkesine bağlı kalacaklarına dair ant içerler.

Cumhuriyet Nedir?

Cumhuriyet, başta devlet başkanı olmak üzere, devletin başlıca temel organlarının belli aralıklarla yinelenen seçimlerle göreve getirildiği bir “yönetim biçimi”dir.

Cumhuriyet adı verilen yönetim biçimleri, yöneticilerin göreve getirilmesinde veraset yöntemini reddetmiştir.

Cumhuriyet adı verilen yönetim biçimlerinde halk, yönetimini beğenmediği yöneticileri, belli aralıklarla yinelenen seçimlerde değiştirebilmek olanağına sahiptir. Bu nedenle yöneticiler, toplumu keyfi biçimde yönetemezler; halkın isteklerini ve beğenilerini gözönünde tutmak zorunda kalırlar. Bir başka deyişle, yöneticilerin iradesi mutlak değil, halk iradesi ile sınırlıdır.

Cumhuriyetlerde bu özellikler, yönetenleri siyasal bakımdan halka “sorumlu”duruma getirir: yönetilenleri tebaa, kul olmaktan çıkarıp vatandaşlık konumuna yüceltir.

Yönetilenler, “hükümdarlık (monarşi)” adı verilen yönetim biçimlerinde tebaa veya kul durumundadırlar. “Tebaa” veya “kul” olmak, hükümdarın iktidarına ve tüm buyruklarına baş eğmekle yükümlü olmak demektir. “Tebaa” veya “kul”, hiçbir zaman hükümdarın iktidarını sınırlayıcı veya denetleyici bir rol oynamaz. “Tebaa” veya “kul” hükümdarı seçimle değiştirmek olanağına sahip olmadığı için, hükümdarın “tebaa”ya karşı hiçbir siyasal sorumluluğu da yoktur.

Türkiye'de Cumhuriyet Nasıl İlan Edildi?


Cumhuriyetin ilanı, 1923 TBMM
Cumhuriyetin ilanı, 1923 TBMM
Türkiye'de Cumhuriyet yönetimine, 29 Ekim 1923 tarihinde geçilmiştir; ancak 23 Nisan 1920 tarihinin, Cumhuriyet yönetiminin de fiili başlangıcı olduğunu söylemek gerekir.

23 Nisan 1920'de “egemenliğin kayıtsız şartsız ulusa ait olduğu” ilan edilmiş; ulusun seçtiği TBMM'nin denetimindeki hükümet, ulusun kaderini belirlemek üzere çalışmaya başlamıştır.

Bu gelişmelere karşın, Padişahlık ve Saltanatın hukuken kaldırılması için 1922 yılına kadar beklemek gerekmiştir.

TBMM, 1 Kasım 1922 gecesi verilen bir kararla, “Halifelik”le “Saltanatı” birbirinden ayırmış; Saltanatı kaldırmıştır.

Halifeliğin ise, bir süre daha korunması uygun bulunduğu için, İngiltere'ye sığınmış olan Vahdettin'in yerine, Osmanlı Ailesi'nden Abdülmecit, Halife seçilmiştir.

Cumhuriyet'in ilanı sonra, Halife'nin, iktidar odağı haline getirilmesi için çalışmalar başlayınca, 3 Mart 1924 tarihinde de Halifelik kaldırılmıştır.

Bu aşamalardan geçilerek kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyeti, tarihimizdeki en önemli dönüşümdür.

Hukuk devleti ilkesinin ve hukukun üstünlüğü kavramının da Türkiye'de, Cumhuriyet yönetiminin getirileri arasında olduğu söylenebilir.

“Cumhuriyetçilik” Ne Demektir?

Özelliklerine kısaca değindiğimiz cumhuriyet adlı yönetim biçiminin yönetime egemen kılınmasını; devlet iktidarının ve yönetiminin kişilerin, ailelerin, grupların tekeline bırakılmamasını; vatandaşların yönetime etkin bir biçimde katılmasının sağlanmasını amaçlayan anlayışa “cumhuriyetçilik” denilmektedir.

Atatürk, cumhuriyetçiliği, yalnız hükümdarlık ve veraset yöntemlerinin reddi olarak anlamamış; aynı zamanda demokrasi kavramı ile birlikte düşünmüş; demokratik bir cumhuriyetçilik anlayışını benimsemiştir.

İlgili başlıklar

cumhuriyet

Türkçe cumhuriyet kelimesinin İngilizce karşılığı.
[Cumhuriyet] n. republic, form of government in which citizens hold the power to elect their representatives, nation in which citizens elect their representatives

cumhuriyet

Türkçe cumhuriyet kelimesinin Fransızca karşılığı.
république [la]

cumhuriyet

Türkçe cumhuriyet kelimesinin Almanca karşılığı.
n. Freistaat, Republik
adj. republikanisch

cumhuriyet

Milletin, egemenliği kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli süreler için seçtiği milletvekilleri aracılığıyla kullandığı yönetim biçimi:
"Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Atatürk'tür."-

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Cumhuriyet
3 yıl önce

Cumhuriyet, hükûmet ya da devlet başkanının, halk tarafından belli bir süre için ve belirli yetkilerle seçildiği yönetim biçimidir. Egemenlik hakkının...

Cumhuriyet nedir, Cumhuriyet (gazete), Cumhuriyet (kavram), Ziya Öztan, Cumhuriyet (film), Cumhuriyet, Genç Osmanlılar, Jean Bodin, Mithat Paşa, Oligarşi, Türkiye Cumhuriyeti, Meşrutiyet
Cumhuriyet (gazete)
3 yıl önce

Cumhuriyet, 7 Mayıs 1924 tarihinden beri Türkiye'de yayımlanan günlük gazete. 30 Temmuz - 5 Ağustos 2018 tarihleri arasındaki 37.412 adet tirajı ile 24...

Cumhuriyet (gazete), 12 Eylül, 12 Mart, 1924, 1928, 1931, 1934, 1936, 1940, 1962, 1980
Dördüncü Fransız Cumhuriyeti
6 yıl önce

Dördüncü Cumhuriyet, Fransa'da 1946-1958 yılları arasında uygulanan cumhuriyet yönetimidir. Fransa, Alman işgalinden kurtulur kurtulmaz yeni bir cumhuriyet dönemine...

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı (Türkiye)
6 yıl önce

kapatılması için Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesine başvurmaktır. Yargıtay cumhuriyet başsavcısı ve yargıtay cumhuriyet başsavcıvekili, Yargıtay...

Cumhuriyet Halk Partisi
3 yıl önce

Cumhuriyet Halk Partisi, 9 Eylül 1923 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde kurulan Türk siyasi partisidir. Parti tüzüğüne göre resmî kısaltması...

Cumhuriyet Halk Partisi, CGP, DP, MHP, MSP, Ecevit, Cevdet Sunay, Faruk Gürler, Fahri Korutürk, Necmeddin Erbakan, Hasan Esat Işık
Cumhuriyet Müzesi
3 yıl önce

semtinde bulunmaktadır. 1923 yılında mimar Vedat Tek (1873-1942) tarafından Cumhuriyet Halk Fırkası mahfili (toplantı yeri) olarak tasarlanan ve inşa edilen...

29 Ekim Cumhuriyet Bayramı
3 yıl önce

Cumhuriyet Bayramı, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet yönetimi ilan etmesi anısına her yıl 29 Ekim günü Türkiye'de ve Kuzey...

29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, 1923, 29 Ekim, Cumhuriyet, Kültür, Taslak, Türkiye Büyük Millet Meclisi
Cumhuriyet, Çarşamba
6 yıl önce

köye, Cumhuriyet'in 50. kutlanış yılına nispeten 50. Yıl Cumhuriyet Köyü denilmiş ve uzun yıllar bu adla anıldıktan sonra yalnızca Cumhuriyet Köyü olarak...

Cumhuriyet, Çarşamba, 1984, 1989, 1994, 1997, 1999, 2000, 2004, 2007, Acıklı, Çarşamba, Ahubaba, Çarşamba