Türkçe Bilgi: Seffah (Abbasi)

"es-Seffah" ʿAbd Allah bin Muhammed bin ʿAli bin el-`Abbas; (Arapça:أبو العباس "السفاح" عبد الله بن محمد بن علي بن العباس) | önce gelen = Emeviler Halifesi II. Mervan | sonra gelen = Mansur | hanedan = Abbasi | babası = Muhammed bin ʿAli bin el-`Abbas | annesi = | doğum tarihi = 721 | ölüm tarihi = 10 Haziran 754 }} Ebu'l Abbas es-Seffah (veya Abdullah es-Seffah; Tam Adı: Ebu'l Abbas es-Seffah Abdullah bin Muhammed bin Ali bin el-Abbas; Arapça: أبو العباس "السفاح" عبد الله بن محمد بن علي بن العباس) (d. 721 - ö. 754), Emeviler hanedanının yıkılmasına neden olup Abbasiler devletinin kurulmasıyla 750-754 döneminde ilk Abbasi halifesi olarak hüküm sürmüştür. 'Es-Seffah' (السفّاح) kendine verilen bir lakap olup Arapça 'kan dökücü' anlamına gelir. Halifelikten önce Saffah Beni Haşim (Haşimoğulları) sülalesinin başkanı idi. Bu sülalenin geçmişini peygamber Muhammed'in büyük-büyükbabası olan Haşim'e ve ondan da peygamberin amcası olan el-Abbas'a dayanmakta idi. Banu Haşim sülalesi dördüncü halife olan Ali bin Ebu Talib'e destek sağlamışlardı. Hem Sünniler hem de Şiiler kabul edilen birçok hadise göre peygamber Muhammed'in de bağlı olduğu sülalenin mensupları arasından zaman zaman bir başka büyük yol gösterici dini lider, "Mehdi", ortaya çıkacak idi. Büyük arazileri ele geçirip idare etmekte olan Emevi halifeleri, özellikle son halifeler, bu arazi ve ülkelerde yaşayan ve Arap asıllı olmayan ve hatta Arap asıllı ama tanınmış Arap aşiretlerine bağlı olmayan halka karşı uyguladıkları ayırım gösteren siyasetleri biraz yumuşatmayı tercih etmişlerse de Emeviler ülkesinde yaşıyan ve Arap olmayan halk arasında büyük bir hoşnutsuzluk bulunmaktaydı. Emmeviler bu hoşnutsuzluğu ortadan kaldırıcı politikalar uygulamaya yanaşmaz bir görüntü vermekteydiler. Bu halk hoşnutsuzluğunun çok iyi bir göstergesi güney Irak'ta bulunan Kufe'de Emevi halife Hişam bin Ebumelik döneminde çıkan bir büyük ayaklanma idi. 736'da bu şehrin çok büyük bir çoğunlukla Şii olan halkı Banu Haşim sülalesineden olan ve peygamber Muhammed'in torunu ve Ali bin Talib'in oğlu Hüseyin'in torunu olan Zeyd bin Ali'nin başını çektiği bir ayaklanmaya katılmışlar ve şehri ellerine geçirerek 740'a kadar kendi idareleri altında tutmuşlardı. 740'da büyük bir Emevi ordusu Küfe üzerine gönderilmiş; bu ordu şehri eline geçirmiş ve Emevilere karşı bu büyük halk ayaklanması bastırılmıştı. Bu Kufe ayaklanması İslam ülkelrinde gittikce artan hoşnutsuzluğa gösterge olmakla beraber Emevilerin de hala güçlü olduğunu da göstermişti. 743'de Emeviler halifesi Hişam bin Abdulmalik'in ölmesi dolayısıyla yerine gelen II. Velid'in sefih hayatı, hatalı vali tayinleri ve uyguladığı politikalar dolayısıyla ülkesinde hoşnutsuzluğu artırdı. Bir iç savaşın ortaya çıkmasına neden oldu ve bu iç savaşta II. Velid halifelikden indirilip öldürüldü. Yerine geçen III. Yezid'in döneminde de iç savaş devam etti. II. Mervan'nın Emevi halife olmasından sonra ülkede hoşnutsuzluk o dereceye gelmişti ki her zaman Emevi halifelerine bağlı olan Arap Kelb aşiretliler ve Suriye'daki askeri birlikler arasında bile fitne çıkmıştı. II. Mervan isyanları bastırmakla uğraşmaktayken efektif devlet merkezini Harran'a yerleştirdi. Doğudaki eyaletlerde ve özellikle Horasan'da Peygamber'in ailesinden oldukları için halifeliğe haklı olduklarını iddia eden Banu Hisam sülalesinden Abbasilerin propagandası yaygındı. Banu Hişam'ın başı (Abbasiler imamı olan) Muhammed Abbasi Filistin'de Al-Homeima kasabasında ailesi ile, oğulları İbrahim, Şeffah Ebu Abbas ve Ebu Mansur'la oturmaktaydı. Emeviler aleyhinde Abbasiler adını alan Banu Hişam propagandasını ülkenin özellikle doğusuna özel yetiştirilmiş müridler göndermekle başlatmıştı. Abbasi ve Haşimi propagandası ve kışkırtması, özellikle doğuda, çok yayılmaya ve daha isyankar bir şekle dönmeye başladı. 749'da Muhammed Abbasi bir grup taraftarı ile Hac için Mekke'ye ziyaret gitti ve aynı yıl adını Ebu Müslim'e çevirdikleri 20 yaşlarında genç bir Türk asıllı köleyi satın aldı. Ebu Müslim, Abbasi müritleri arasına katılıp özellikle Horasan'a Abbasi propagandası yapanlarla karşılıklı bağlantı sağlamak Horasan'a özellikle Merv'e, gidip gelmeye başladı. O yıl Muhammed Abbasi öldü ve yerine vasiyetine uyularak oğlu İbrahim, Abbasi İmamı seçildi. Mayıs 747'de Horasan'da Merv'de bulunan Abbasi taraftarları Ebu Müslim idaresi altında bir ayaklanma başlattılar ve Merv kalesini ele geçirerek orada Abbasi "Siyah Bayrağı" dalgalandırmaya başladılar. Tam bu sırada Emevi halifesi II. Mervan adamları Abbası imamı İbrahim'den Ebu Müslim'e gönderilen bir mektubu ellerine geçirdiler. Abbasi imamı İbrahim tutuklanıp II. Mervan'ın idare merkezi olan Harran'a gönderildi ve orada idam edildi. Onun yerine imam olan kardeşi Ebu Abbas (Seffah) ve diğer kardeşi Ebu Mansur Irak'a Küfe'ye kaçtılar ve orada saklandılar. Merv'de Abbasi Siyah Bayrağı açan Ebu Müslim doğuda gayet başarılı oldu. Merv'de Abbasiler adına bir Onikiler Konseyi kurup eline geçirdiği toprakları, Abbas'ın adını anarak diğer müslümanları korkutmamak ve özellikle Şiileri yanına almak için, "Banu Haşim" adına idareye başladı. Emeviler'in tecrübeli Horasan valisi Nasr, Şam'dan yardım gelmeyince, güneye Sarath'a ve sonuna Nısabur'a kaçtı. 749'da Ebu Müslim'in topladığı Abbasi ordusu komutanları Tai aşirettli Bin Kahtaba altında vali Nasr'ı kovalamaya başladılar. Nasr ile Bin Kahtaba'nın Nışabur'da yaptığı çatışmada Nasr yenildi ve oğlunu kaybetti. Nasr Horasan'da bulunan Temim, Beikir ve Keiys aşiretlerinden Araplarla Gurgan'a çekildi. Burada yapılan bir muharebede Ebu Müslim ordusu komutanı Bin Kahtaba gene galip gelip Nasr ordusuna büyük zayiat verdi. Nasr bu sefer Rey'e çekilmek zorunda kaldı; orada hastalandı ve Hemadan taşınmakta iken yolda 85 yaşında iken öldü. Ebu Müslim ordusu Bin Kahtaba komutasında Kufe yönünde ilerlemeye başladı. Nihavend şehri kuşatmaya alındı. Kerman'dan gelen 100.000 kişilik büyük bir Emevi ordusu bu şehir yakınlarında 20.000 kişilik Bin Kahtaba ordusunun baskına uğradı; şiddetli çarpışmalardan sonra Bin Kahtaba ordusu galip geldi ve Emevi ordusunun tüm ağırlıklarını ve karargahını eline geçirdi. Nihavend 3 ay süren bir kuşatmadan sonra teslim oldu. Kahtaba'nın Küfe'ye yönelik yolu üzerinde Fırat geçişi olan Jalula'da Bin Hubeyra komutasında bir diğer büyük Emevi ordusu Küfe yolunun kapatmış beklemekteydi. Bin Kahtaba önce Fırat'ı kuzeye takip etti ve sonra nehri geçip Bin Hubeyra'nın orduauna karşı geldi. Küfe'nin 30–40km uzağında Kerbela yakınlarında iki ordu yeni bir muharebeye giriştiler. Her iki tarafta büyük zayiat verdi; Bin Kahtaba bu muharebe de şehit oldu ve Abbasi ordusu komutasını oğlu Hasan bin Kahtaba aldı. Ama sonunda Bin Hubeyra yenildi ve karargahı ve ağırlıklarını bırakıp Wasit'e geri çekilmek zorunda kaldı. Eylül 749 başında Abbasi ordusu Hasan bin Kathaba komutasında bazı Emevi direnişlerini de kırarak Kufe'yi eline geçirdi. Halifelik dönemi

Abbasi Devleti'nin Kufe'de kurulmasi

Hasan bin Kathaba'nın ordusu Kufe'yi ele geçirdiğinde Horasan'a gönderilmiş Banu Abbas müridlerinin başında bulunan ve bunlarin başında iyi bir idareci olan Ebu Salama Kufe önüne geldi ve şehrin idaresini eline aldı. Ebu Salama bundan sonra "Muhammed Evinin Veziri" unvanını aldı ve eski Küfe valisi olan ve Abbasilere geçmiş bulunan Halid'in oğlu Muhammed "Emir" olarak görev aldı. Ebu Saffah ve kardeşleri Küfe'de gizlilenmekteydiler ve Ebu Salama'nın tavsiyelerine uyarak birkaç hafta daha gizlendikleri yerden çıkmadılar. Ebu Salama bunu hala Wasıt'te kuşatma altında bulunan Bin Hubeyra'nın Abbasilere karşı tehlike yarattığı nedeni ile aldığını bildirmişti, ama bazı kişiler bunun Ebu Salama'nin yeni devletin Şii hükümdarlari olmasını tercih etmesinden doğduğunu iddia etmişlerdir. Son Abbası imamı İbrahim'in 2-3 yıl önce bir soylu annesi olan genç Ebu Abbas'i, annesi köle olan ağabeyi Mansur'a tercih edip onu Abbasi imamı yaptığı açığa çıkınca Ebu Abbas'ın ortalığa çıkması kararlaştırıldı. Kufe'nin Abbasiler eline geçmesinden 3 ay sonra, Ekim 749'da vezir Ebu Salama'nın da kabul etmesinden sonra Ebu Abbas bir ata bindirilerek Kufe büyük camiine götürüldü. Orada Ebu Abbas mimbere çıkarak halife olarak ilk vaizini verdi.

Emevi Halifesi II. Mervan'ın sonu

Kufe'de bu olaylar olurken Hasan bin Kahtaba komutasındaki Abbasi ordusu Wasit'daki Bin Hubeyra ve Emevi ordusunu kuşatmaya almıştı. Kuzey Mezopotemya'yi ele gecirmek icin Abbasi ordusu ikiye bölündü. Bir kısmı Wasit kuşatmasına devam ettiler. Abbasi ordusunun diğer kısmi ise Nihavend'de orduya katılmış olan yetenekli Ebu Aun komutasında Kuzey Mezopotamya'yı tümüyle ele geçirmeye görevlendirildi. Ebu Aun ordusu kuzeyde Sherizör bölgesine geldiğinde Küçük Zap Irmağı doğusunda Halife II. Mervan'ın oğlu Abdullah komutasında büyük bir Emevi ordusu ile çarpışmaya girişti. Bu muharebede de Abbasiler yine galip geldi ve Ebu Aun ordusu Musul'un doğusunu ele geçirdi. Bunun üzerine Harran'da bulunan II. Mervan yeni bir Emevi ordusunun başına geçerek sefere çıkmaya zorlandı. Yemenli Araplar ve hatta Haricilerden oluşan (bu nedenle pek çatışma niyeti olmayan) 120.000 kişilik bir ordu ile II. Mervan Büyük Zap boyunda ilerlemeye başladı. Wasit'te kuştamayı yapan Abbası birliklerinin büyük kısmı da büyük hızla kuzeyde bulunan Ebu Aun'un ordusunu takviyeye yollandı. Seffah bu orduya bir Abbasi şekli vermek için amcası Abdullah'ı da Başkomutan olarak kuzeye gönderdi. II. Mervan 120,000 kişilik ordusu ile Büyük Zap'ın sağ kıyısında ve Ebu Aun da 20.000 kişilik Abbasi ordusuyla nehrin sol kıyısında bulunmaktaydı. İlk gün büyük bir Abbası birliği nehri geçti ise de Mervan'ın oğlu onları geri püskürttü. Ertesi gün 25 Ocak 750'de Mervan Dicle üzerinde bir köprü kurup nehri geçmeyi planladı. Önce ordusundan hiçbir Arap asker bu köprüyü geçmeye girişmiyordu. Bunun üzerine askerlerini şevke getirmek için karagahında büyük ,iktarda altın bulunduğunu ve karşıya geçenleri altınla mükafatlandıracağını ilan etti. Ordusu köprüden geçmeye ve karşı kıyıda Abbasi ordusu ile çatışmaya başladı. Fakat Mervan birden kendi askerlerinin geri dönüp kendi karargahına da hücum edebileceğini düşünüp oğlunu karargahın savunması ile görevlendirdi. Ama oğlu bayrakları ile kendi birliği ile geri dönme manevrası yapmakta iken köprüyü geçen Emevi ordusu bunu bir ricat zannetiler ve gerçek geri çekilmeye başladılar. Bunun üzerine Mervan köprüyü yıktırdı ve köprü üstündeki ve karşı kıyıdaki askerleri tümüyle zayi oldular. Böylece Emeviler ve II. Mervan Zap muharebesi'ni büyük zayiat vererek kaybetti. Bu muharebeden sonra II. Mervan Musul'a geçip orada Dicle'yi geçti ve geriye kaçmaya başladı. Abdullah ve Ebu Aun Abbasi ordusu ile Büyük Zap'dan Musul'a geçti. Bu şehir halkı kendilerini Abbasiler rengi olan siyah giysiler içinde karşıladılar. Oradan Abbasi ordusu Mervan'in merkezi olan Harran'a geçti. Harran'da şehrin valisi olan Mervan'ın kuzeni de aynı giysiler ile Abbasilere biat etti. Bu orduya başkomutan olan Abdullah burada yeğeni olan İbrahim'in tutuklu kaldığı evi yıktırdı. Sonra ordu Suriye'ye Emeviler başkenti olan Şam'a yürüdü. Şehir yakınlarında halifenin kardeşi Salih komutasında Kufe'den yeni bir ordu gelip onlara katıldı ve Abbası gücü 80.000'e çıktı. Şam kapılarini Abbasi ordusuna kapatmıştı, ama kısa bir kuşatma ve bir hücumdan sonra Emeviler başşehri Şam 26 Nisan 750'de Abbasiler eline geçti. Abdullah bundan sonra Mervan'ı kovalamak amacı ile Filistin'e geçti; ama Mervan'ın Mısır'a kaçtığını öğrendi. Halife Seffah emirleri ile ordunun komutası Salih ve Ebu Aun'a verildi ve Abdullah Kufe'ye geri döndü. Salih ve Ebu Aun komutasında ordu, Emevilerin ordunun asker ve atlarının yolda iaşelerini önlemek için yol etrafını tahrip etmelerine rağmen, Mısır'a girdiler. Fustat'ta Mervan'ın süvari güçlerine yetiştiler. Onlardan II. Mervan'ın Busir'de bir kilisede saklandığını öğrendiler. Buraya gönderilen küçük bir birlik II. Mervan'ı buldu ve 5 Ağustas 750 günü II. Mervan'ı öldürüp Emevilere son verdiler. Mervan'ın kesilmiş kellesi Salih'e getirildi; o bunun dilini kestirip bir kediye verdikten sonra kelleyi Kufe'ye ağabeyi halife Seffah'a gönderdiği bildirilir. Emevileri mağlup edip halifelikten attıktan sonra Ebu el-Abbas Seffah'in kısa süre halifelik hükümdarlığı Halifelik kurumunu yenilemek ve pekiştirmek için ugraşlarla geçti. Kendisine destek verenler yeni kurulan devlet sistemi içinde önemli mevkilere geçmislerdi. Emevi sülalesinden gelenlere gösterdiği zalim siyaset dışında, muzaffer olan Ebu el-Abbas Seffah'ın devlet idaresinde çok ılımlı politikalar uyguladığına tarihçiler hemfikirlerdir. Ebu el-Abbas Seffah'ın yeni devlet idaresinde ve devlet bürokrasisi içinde, sadece Arap asıllılar değil, İranlılar, Yahudiler ve Nasturiler yerlerini almışlardı. Eğitime ve okuma-yazmaya çok önem verilmeye başlandı. Özellikle İslam dünyasında ilk defa olarak Talas Savaşı sonunda alınan Çinli esirler tarafından Semerkand'da bir kağıt imalathanesi kuruldu. Bu dünya medeniyeti için büyük bir çığır açmış ve İslam dünyasında ve sonradan batı Avrupa'da kağıt kullanılması başlangıcı bu olaya bağli olmuştur. Ebu el Abbas Seffah'in kurduğu yeni Abbasi ordusu da İslam dünyası için büyük bir yenilik getirmistir. Daha önce Emevi hanedanı ve Emeviler Arap olmayanların ve İslam dininde olmayanların ordularina alınmasına katiyetle aleyhtardılar. Buna karşıt olarak Ebu el Abbas Seffah döneminde 755e kadar Abbasi ordularının komutanlığını Arap asıllı olmayan Ebu Müslim Horasani yapmıştı. Diğer taraftan Ebu el Abbas Seffah Şii camiasinin beklediklerini vermedi. Şiiler kendi imamlarının halife olarak hukumete gelecegini ve bunun bir barış ve refah çağı açacağını büyük bir inanışla beklemekteydiler. Ebu el Abbas Seffah'ın halifeliğe gelmesi Şiileri büyük bir hayal kırıklığına uğrattı ve bunu Abbasilere destek vermiş olan Şiilere büyük bir ihanet olarak gormeye başladılar. Ebu Abbas Seffah 19 Haziran 754de, Emeviler devletini yıktıktan dört yıl sonra çiçek hastalığından hayatına gözlerine yumdu. Ölmeden önce kendisinden sonra halifelik görevi için önce kardeşi Ebu Cafer Mansur ve sonra da İsa bin Musa'nın gelmesini vasiyet etmişti. Buna uyularak kardeşi Ebu Cafer Mansur yerine halife oldu. Ayrıca bakınız * Abbasi Halifeleri soyağacı ve listeleri Dipnotlar * İngilizce Wikipedia as-Saffah maddesi (Erişim tarihi: 25.4.2010) Dış bağlantılar * Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Basımevi (1.Basım:1968) * Muir, William (1924), The Caliphate; Its Rise, Decline and Fall From Original Sources, Edinburgh,John Grant (Yeni baski (2012) Ulan Press) Bölüm 80-61. Websitesi: The Caliphate: Its Rise, Decline, and Fall - From Original Sources Table of Contents (Erişim tarihi: 25.4.2010) * Muhammad ibn Jarir al-Tabari (ed. Ehsan Yar-Shater çev. John Alden Williams)(1989-2007) The History of al-Ţabarī 40 Cilt, Albany: State University of New York Press ISBN 0-88706-563-5 (Cilt 27)

Kaynaklar

Vikipedi

Seffah (Abbasi)

Abbasi Devleti'nin Kufe'de kurulmasi

Emevi Halifesi II. Mervan'ın sonu

Kaynaklar

Hasan bin Zeyyîd bin Hasan

Kufe

Ali Bin Abdullah Bin Abbas

Abbâsîler

Emevî halifeler listesi

Emevîler

Abbas bin Abdülmuttalib

Seffah (Abbasi)

Seffah (Abbasi) Hakkında Detaylı Bilgi

Abbasi Devleti'nin Kufe'de kurulmasi

Emevi Halifesi II. Mervan'ın sonu

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar

Okuma Önerileri

Hasan bin Zeyyîd bin Hasan

Kufe

Ali Bin Abdullah Bin Abbas

Abbâsîler

Emevî halifeler listesi

Emevîler

Abbas bin Abdülmuttalib