Türkçe Bilgi: sığın

Sığın, sığın geyiği, taçboynuzlu geyik ya da mus yılında soyu tamamen tükenmiştir.

Adlandırma ve etimoloji

Türkçede ala sığın adı alageyik (Dama dama) için kullanılır. Türkçe yazılı kaynaklarda yalın olarak sığın adı alageyik anlamında da geçmektedir. Alageyik (Dama dama) Anadolu-İran kökenli olup Orta Asya'da bulunmaz. Türk Dil Kurumunun eski Osmanlıca yazılı kaynaklardan tarama yoluyla toparladığı Tarama Sözlüğünde ṣıġın / sıġın (ya da ṣıġın geyik, ṣıġın geyigi) kelimesi "yabani geyik ve sığır" olarak tanımlanmıştır. XVIII yüzyıl Osmanlı Coğrafya yazarı Uluslu İbrahim Hamdi Efendinin el yazmasındaki sığın geyiği adı çevirmeni tarafından günümüz Türkçesine Cervus elaphus olarak çevrilmiş. Azericede hem sığın hem de sığır biçimi geçer. Kırım Tatarcasında sığın / сығын kelimesi geyik anlamındadır. Hasan Eren'in Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (Ankara 1999; sayfa: 363) : ::: Türkçede İngilizceden geçen Elk (İng. elk) ile Amerikancadan geçen Mus (İng. moose) adları da kullanılır. Fakat Amerikan İngilizcesinde Elk adı Kanada geyiği (Cervus canadensis) için kullanılmaktadır ve bu anlam Türkçe kaynaklara da yansır. Yanlış ve yetersiz bir adlandırmayla Kanada ren geyiği adı da geçer. Yayılımı Eski ve Yeni her iki Dünya'da da temsil edilen iki geyik türünden biri sığın, diğeri ise ren geyiğidir. Türkiye ve İran gibi geçmişte iki asır önce daha geniş araziye yayılan sığın popülasyonları yıllar içinde avcılık ve diğer insan aktiviteleri sonucu günümüzde yalnızca Kuzey Yarımkürenin tayga ve ılıman geniş yapraklı ve karışık ormanlarında görülebilmektedir. Günümüz sığın coğrafyası Güneyde 50. paralel ile Kuzeyde 67. paralel arasıdır. Kuzey Amerika'nın kuzeyinde, Alaska, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatısında 4 alt tür halinde görülür. ABD'nin Alaska eyaletinde ve Kanada'nın Yukon bölgesinin batı kıyılarında dünyanın en büyük geyiği olan ve Alaska geyiği de denilen Alaska sığını (Alces alces gigas), kuzeybatı ABD'de Yellowstone sığını da denilen Shiras sığını (A. a. shirasi), orta ve güneybatı Kanada'da Batı Kanada sığını (A. a. andersoni), güneydoğu Kanada'da Doğu Kanada sığını (A. a. americana) alt türleri yayılım gösterir. En fazla sığın barındıran ülkeler içinde ilk sırayı Kanada (500 000 ~ 1 000 000) alır. Günümüzde Danimarka hariç İskandinavya'da (Finlandiya, İsveç, Norveç), Estonya ve Rusya'nın kuzey batısında yaygın olan Avrupa sığını (A. a. alces) alt türü Polonya, Litvanya ve Beyaz Rusya hariç Orta ve Batı Avrupa'da daha az olarak, Çek Cumhuriyeti, Slovakya ve kuzey Ukrayna, Polonya ve Litvanya'da ise kalıntılar halinde görülür. Eskiden daha geniş olarak Fransa, Almanya, İsviçre ve Benelüks ülkelerinde de yayılım gösteren bu alt tür 1970'lerden bu yana Bohemya'da da insan eliyle sonradan yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. İskoçya ile İngiltere'de de sonradan insan eliyle yayılması sağlanmaktadır. Geçmişte daha geniş olarak Rusya'nın doğusundaki ormanlarda ve Çin ile Kore Yarımadası'nda da yayılım gösteren Amur ya da Ussur sığını da denilen Güney Sibirya sığını (A. a. cameloides) alt türü günümüzde yalnızca Rusya'da Doğu Sibirya'da, Amur bölgesinde, Moğolistan'da ve Mançurya'da görülebilmektedir. Batı, Doğu ve Kuzey Sibirya'da, Yenisey ırmağının doğusunda, Yakutistan'da, Magadan Oblastı ve Habarovsk Krayında da görülen Yakut sığını (A. a. pfizenmayeri) ile Doğu Sibirya'da, Kamçatka ve Çukotka yarımadalarında görülen Çukotka ya da Kamçatka sığını (A. a. buturlini) adları da verilen alt türlerinin sistematikteki konumu net değildir ve bu iki alt tür Sibirya sığını (A. a. pfizenmayeri) adı altında tek alt türde de toplanır. 19. yüzyıl başlarına kadar Kafkasya'da (Rusya, Gürcistan, Azerbaycan ve İran) oldukça yaygın olan ve Türkiye'de de görülen Kafkas sığını (Alces alces caucasicus) alt türünün popülasyonu bu tarihten sonra aşırı avlanma ve yaşam alanlarının yok olması yüzünden azalmaya başlamış ve nihayet iki asır önce 1810 1972 yılında bir sığın boynuzu bulundu ve 2002 yılında toplanan kıl örneklerinin DNA analizi sonucu sığına ait olduğu anlaşıldı. Otomatik kameralar fotoğraf yakalamada başarısız olsa da kapsamlı arama yapılmış ve yatak noktaları ve boynuz işaretleri görülmüştür. Alt türleri Monotipik Alces cinsinin tek türü (Alces alces) ve Avrasya'da 5, Kuzey Amerika'da 4, toplam 9 ) alt türü vardır. Bunlardan Kafkasya'daki alt türünün soyu tükenmiştir. Buna karşın, 2005 yılında yayımlanan Mammal Species of the World e göre Alces cinsi monotipik olmayıp iki türden (Alces alces ile Alces americanus) ve ikişer alt türden (Alces alces alces, Alces alces caucasicus, Alces americanus americanus, Alces americanus cameloides) oluşur. {| class="wikitable" ! !width="70"|alt tür !width="250"|yaşadığı yerler !width="250"|popülasyon |- bgcolor="#dddddd" | Avrupa sığını | Alces alces alces | Finlandiya, İsveç, Norveç, Estonya, Rusya. | 1,3 milyon (İskandinavya: 700.000) Erkekler 380-720 kg, dişiler 270-360 kg ağırlığındadır. Sığın alt türleri içinde en büyüğü omuz yüksekliği 2,1 m ve ortalama ağırlığı erkeklerde 634,5 kg ve dişilerde 478 kg olan Alaska alt türüdür (A. a. gigas). Erkek sığınlardaki en büyük ölçü kaydı olarak Yukon Nehrinde Eylül 1897 tarihinde tutulan kayıttır ve bu kayda göre omuz yüksekliği 233 cm, ağırlığı ise 820 kg dır. Günümüzde bizondan sonra Kuzey Amerika ve Avrupa'nın en büyük ikinci memelisidir. Ömrü ortalama 15-25 yıldır.

Boynuz

Geyikgiller familyasının diğer türlerinde ağaç gibi dendritik dallanma gösteren boynuzlar, tıpkı erkek alageyiklerde (Dama dama) olduğu gibi erkek sığınlarda (Alces alces) da el ayasına benzeyen palmat ("kürek boynuz") biçimlidir. Genellikle ergin erkeklerde boynuzlar 1,2 m ile 1,5 m arasındadır. Avrupa'daki alt türünün (A. a. alces) boynuz açıklığı 1,35 ve boynuz ağırlığı da 20 kg dır. Sığın alt türleri içinde en büyük boynuza sahip olanı boynuz açıklığı 1,8 m olan Alaska'daki alt türüdür (A. a. gigas). Genç sığının ikinci yaşında çıkan ilk boynuzları çok kısadır. Ertesi yıl her iki yanda da iki uçlu bir çatal boynuz oluşur ve ardından da bunlardan üç boynuz ucu gelişir. Sığınların yaş tespitinde boynuz sayısı ölçü alınmaz.

Sakal

Çan görünümlü olan ve "çan" (İng. bell) olarak da adlandırılan "sakal" aslında boğazından aşağıya sarkan kıllı deri parçasıdır. Dişilerde gebelik süresi 8 aydır ve bu sürenin sonunda Mayıs ya da Haziran aylarında 1 (ya da 2) yavru yaparlar. Kahverengi görünümlü annelerinin aksine yeni doğan sığın yavruları kızılımsı renktedir. Yavrular annelerinden ancak sonraki yavru doğmadan hemen önce ayrılırlar. Besini Bataklıklara uyum sağlayan genişlemiş parmaklara sahiptir. Su bitkileri kalori açısından fakir olsa da sığınların besinlerinin yaklaşık yarısını oluşturur. Yetişkin sığınlar vücut ağırlıklarını korumak için günde 9,770 kalori almaları gerekir. Tipik bir sığın 360 kg ağırlığındadır ve günlük 32 kg besin tüketir. Almanya'da Bavyera eyaletinin doğusundaki Orta Avrupa sığınlarının yazlık besinini söğüt (Salix sp), titrek kavak (Populus tremula), adi huş (Betula pendula), barut ağacı (Frangula alnus) oluşturur. Ayrıca sarıçam (Pinus sylvestris) ve Orta Avrupa göknarı (Abies alba) gibi kozalaklı ağaçlarla da beslenen sığınlar, diğer bir kozalaklı ağaç olan ladin (Picea abies) ağacına genelde dokunmazlar. Kışın ise çalılarla ve ağaç kabuklarıyla beslenirler. Günde ortalama 10-15 km yol yürüyen Almanya'nın Bavyera eyaletinin doğusundaki Orta Avrupa sığınlarının çiftleşme mevsimi Eylül sonu ile Ekim başlarındadır ve bu dönemde agresif ve dikkatsiz davranan sığınlar trafik kazası riskini artırır. Evcilleştirme Sığınların evcilleştirilme denemeleri Sovyetler Birliğinde İkinci Dünya Savaşından önceye uzanır. 1949 yılında Peçora-İlıç Doğa Korunağında ilk çiftliğin kurulmasıyla evcilleştirme çalışmaları teknik olarak başlatıldı. 1963 yılından bu yana Kostroma Sığın Çiftliğinde devam edilen bu evcilleştirme çalışmaları sonucu 2003 yılında 33 tane evcilleşmiş sığın kayda geçmiştir. Bugün bu evcil sığınlardan süt elde edilmektedir. Çiftlik ayrıca ziyaretçi turist gruplarını da kendine çeker. Düşmanları Sığınların birincil düşmanları olarak Kuzey Amerika'da boz kurt (Canis lupus), boz ayı (Ursus arctos) ve Amerikan kara ayısı (Ursus americanus) görülmektedir. Avrasya'daki birincil düşmanları arasında boz kurt ve boz ayıdan başka Sibirya kaplanı (Panthera tigris altaica) da görülür. Bazı bölgelerde kurtların birincil ana besinini yalnızca sığınlar oluşturur. Buna karşılık, Superior Gölündeki Isle Royale adasının boz kurtları ile sığınları arasında kışın yapılan 25 yıllık bir araştırmaya göre 2-8 yaş arasındaki sığınların kurtlarca öldürülmesi çok nadirdir. İkincil düşmanları arasında ilk sırayı insan (Homo sapiens) alır. İnsanın ve insan aktivitelerinin etkisi soy tüketicidir. İki asır öncesine kadar Türkiye ve İran dahil bütün Kafkasya'da yaygın olan Alces alces caucasicus (Kafkas sığını) alt türünün yok olmasının ana sebebi insanların aşırı avcılığı ve insan aktiviteleri sonucu habitat bozumudur. Pumanın Kuzey Amerika'da (Güneybatı Kanada ile kuzeybatı ABD) yaşayan alt türü ve günümüzdeki sayıları ancak 50 kadar olan Kuzey Amerika puması (Puma concolor couguar) ikincil doğal düşmanıdır. Kuzey Amerika'nın kuzeybatısında adalar arasında yüzen sığınlar için ikincil düşman olarak görülen katil balina (Orcinus orca) denizden gelen tek düşmandır. Kanada'da ikincil düşman olarak görülen sığın kenesi asalakları arasında en ölümcül olanıdır. Sığın av köpekleri Yüksek popülasyonlu iri geyik olmalarından dolayı İskandinavya'da sığın avı gözdedir. Geleneksel sığın avında kullanılan tazı grubundan iki (ya da üç) köpek ırkı da İskandinavya kökenlidir. Bunlardan büyük olanı İsveç sığın tazısı (İsveççe: Jämthund; İngilizce: Swedish Elkhound), küçük olanı da Norveç sığın tazısı (Norveççe: Norsk elghund grå ile Norsk elghund svart; İngilizce: Norwegian Elkhound) adını alır. İsveç sığın tazısının erkekleri 58-63 cm, dişileri ise 53-58 cm boyundadır. Norveç sığın tazısının "Gri" ve "Siyah" olmak üzere iki formu vardır. Gri formunun erkekleri 52, dişileri 49 cm, siyah formunun erkekleri 47, dişileri 44 cm dir. Asalakları *Sığın kenesi (Dermacentor albipictus ; İngilizcede: moose tick) : Özellikle Dermacentor albipictus albipictus alt türü sığınlarda asalak olan tek konaklı kenedir. Kanada'daki en önemli kene türü budur. Kanada ve ABD'nin kuzeyinde, kışın sığınların % 100'ü kenelerce enfektasyona uğrar. Öyle ki, Ontario'da Chapleau Crown Game Preserve adlı av sahasında bir sığından tam 13.000 (onüçbin) kene çıkarılmıştır. Kışın çetin şartlarında yiyecek azlığından zayıflamış sığınlardan bir de kenelerin anemi oluşturacak kadar kan emmesi eklenince ölümlerin sıklığı kaçınılmazdır. Geyik avcısı olan insanlarda da nadiren görülebilmektedir. *Sığın sineği (Cephenemyia ulrichii ; İngilizcede: moose botfly, elk botfly, moose nose botfly, moose throat botfly) : Oestridae familyasından 16-18 mm uzunluğunda olan ve sığınların burun delikleri ile farenks boşluğunda asalak olan tehlikeli bir sinektir. İskandinavya'nın kuzeydoğusundaki en yaygın sığın asalağıdır. Ana konukçusu sığın olsa da, karacalarda da görülebilir. Ender olarak bölgedeki insanlarda da, özellikle gözlerde larva bırakabilirler. *Lipoptena cervi (İngilizcede: deer ked, deer fly) : Hippoboscidae familyasından, sığınlardan başka kızıl geyik, karaca ve alageyiklerde de asalak olan kan emici bir sinekdir. Esas olarak Avrasya'da görülse de sonradan Kuzey Amerika'ya da yayılmıştır. *Yuvarlak solucanlar (nematodlar) : Trichostrongylidae familyasından Nematodirus, Trichuris gibi nematodlar sığınların bağırsaklarında iç parazit olarak yaşarlar. Hastalıkları Esas olarak evcil sığır (Bos taurus) ve mandalarda görülen ve etmeni Brucella abortus olan bruselloz hastalığı sığınlarda da görülebilmektedir. Sığınlarda görülen diğer hastalıklar arasında, "bovine viral diarrhoea/mucosal disease-like syndrome", "Moose Wasting Syndrome" (MWS), "Chronic Wasting Disease" sayılabilir. Rusya'daki yerleşimlerde sığınlı armalar Dosya:Coat of Arms of Miass (Chelyabinsk oblast) (2002).png|Miass arması (Çelyabinsk Oblastı) Dosya:Coat_of_Arms_of_Yoshkar-Ola_(Mariy-El)_(2005).png| Yoşkar-Ola arması (Mari El Cumhuriyeti) Dosya:Coat of Arms of Revda (Murmansk oblast) (1992).png|Revda arması (Murmansk Oblastı) Dosya:Coat of Arms of Monchegorsk (Murmansk oblast).png|Monçegorsk arması (Murmansk Oblastı) Dosya:Coat of Arms of Nizhnie Sergi (Sverdlovsk oblast).png|Nijniye Sergi arması (Sverdlovsk Oblastı) Popüler kültüre etkisi *Bullwinkle J. Moose *Elliot Moose *Honk, the Moose *Mariner Moose *Moose A. Moose *Morris the Midget Moose *Mr. Moose *Stoorn Kaynaklar Dış bağlantılar * Elchplan für Bayern ("Bavyera Sığın Planı")

Kaynaklar

Vikipedi

Sığın

Adlandırma ve etimoloji

Boynuz

Sakal

Kaynaklar

Sığın

Sığla ağacı

Sığın kenesi

Sıkı bağlantı

Anadolu sığla ağacı

Sıkı bağ dokusu

Düzenli sıkı bağ doku

Sımsıkı Sıkı Sıkı

Sığın

Sığın Hakkında Detaylı Bilgi

Adlandırma ve etimoloji

Boynuz

Sakal

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar

Okuma Önerileri

Sığın

Sığla ağacı

Sığın kenesi

Sıkı bağlantı

Anadolu sığla ağacı

Sıkı bağ dokusu

Düzenli sıkı bağ doku

Sımsıkı Sıkı Sıkı