kortizol
Türkçe kortizol kelimesinin İngilizce karşılığı.cortisol
| } | |
|---|---|
| Kimyasal Adı | 11,17,21-trihydroxy-,(11beta)- pregn-4-ene-3,20-dione |
| CAS numarası | 50-23-7 |
| ATC kodu | H02 AB09 |
| PubChem numarası | 5754 |
| Molekül ağırlığı | 362.465 |
| Alınma yolları | Oral tablet, damardan, topikal |
Kortizol, adrenal korteks tarafından üretilen, vücudun strese gösterdiği tepkiyle ilişkili bir ``kortikosteroid hormon``dur. Kan basıncını ve şekerini artırır, kadınlarda kısırlığa neden olur ve bağışıklık sistemini baskılar. Hidrokortizon veya kortizon olarak bilinen yapay kortizol alerji ve yangı (enflamasyon) ile mücadelede kullanılır.
Sentezi
Kortizol ``pregnenolon``dan sentezlenir. Bu reaksiyon, C-11, C-17 ve C-21 karbonlarının hidroksilasyonu, C-3`ün yükseltgenmesi ve C-4`ü C-5`e bağlayan çift bağın izomerizasyonunu gerektirir. Bu sentezin gerçekleştiği yer adrenal bezin korteksinde bulunan ``zona fasciculata`` bölgesidir. Adrenal korteks aynı zamanda aldosteron (``zona glomerulosa``da) ve seks hormonları (``zona reticulosa``da) üretse de asıl salgı ürünü kortizoldur. Adrenal korteksin altında yer alan medulla tabakası ise sempatik uyarı ile başlıca epinefrin ve norepinefrin salgılar.Adrenal bezde kortizolun sentezi pitüer bezin anterior lobu salgılanan adreneokortikotropik hormon (ACTH) tarafından uyarılır. ACTH üretimi de hipotalamus tarafından salgılanan kortikotropin salgılatıcı hormon tarafından uyarılır.
Fizyoloji
Serumda bulunan kortizol miktarı gündelik (diurnal) bir değişim gösterir. En yüksek düzeyler sabah erkenden, en düşük düzeyler gece, uykuya dalmadan birkaç saat sonra olur. Aydınlık/karanlık döngüsüne dair bilgi retinadan hipotalamusta bulunan çifte çekirdeklere (``suprachiasmatic nuclei``) iletilir. Serum kortizol seviyelerinde değişiklik olmasının arkasında yatan nedenler arasında anormal ACTH seviyeleri, klinik depresyon, fizyolojik stres kaynakları (hipoglisemi, hastalık, ateş, travma, ameliyat, korku, acı, aşırı soğuk veya sıcak, fiziksel zorlanma) gözlemlenmiştir. Kişiden kişiye farklılıklar olmasına rağmen her kişinin gündelik ritmi tutarlılık gösterir.Kortizol ayrıca kortikotropin salgılatıcı hormon salgılanmasını inhibe ederek ACTH salgılanmasına son ürün denetimi (``feedback inhibition``) uygular. Bazı araştırmacılar kronik streste olan bir hayvanda bu geri bildirim (``feedback``) sisteminin bozulduğuna inanırlar.
Kortizol, normal salgılandığında stres sonrasında homeostazın sağlanmasına yarayacak etkiler gösterir: Glükoneojenez, lipit ve proteinlerin yıkımı, ve karaciğer dışında bulunan amino asit ve keton cisimlerinin seferber edilmesine neden olur, böylece bir insülin antagonisti olarak etki eder. Bunların sonucunda kan glikoz seviyesi yükselir ve karaciğerde glikojen oluşumu artar (Freeman, 2002). Ayrıca kan basıncını da artırır. Bu hormon bağışıklık sisteminin kandaki etkinliğini de azaltır. Lökositlerin bezlerine, kemik iliğine ve deriye gitmelerine neden olur. Kortizol kemik oluşumunu da yavaşlatır.
Bu normal endojen fonksiyonlar, kronik stresin fizyolojik etkilerinin temelinde yatar. Devamlı kortizol salgılanması kasların aşınmasına, hiperglisemiye ve immün/enflamatuar tepkinin baskılanmasına neden olur. Aynı sonuçlar uzun süreli glükokortikoid kullanımında da ortaya çıkar.
Ayrıca, uzun süre kortizola maruz kalmak hipokampus hücrelerinin tahribine yol açar. Bu zarar öğrenme zorluklarına neden olur. Ancak, kısa süreli kortizol etkisi anıların oluşmasına yardım eder; stresli zamanların sonradan çok iyi hatırlanmasının (flaş bellek) arkasında yatan mekanizmanın bu olduğu tahmin edilmektedir. Serumdaki kortizolun %96`sı kan proteinlerine bağlı durumdadır; bunlar başlıca kortikosteroid bağlayan globulin (``corticosteroid binding globulin``, CBG) ve albümindir. Sadece serbest kortizol reseptörlerce bağlanabilir.
Farmakoloji
Ağızdan (oral) veya damardan alınabilir bir ilaç olarak kortizol, hidrokortizon veya kortizon olarak bilinir. Anafilaksis ve anjioedema gibi ciddi alerjik reaksiyonların tedavisinde; steroit tedavi görmesi gereken ama oral ilaç alamayan hastalarda prednizolon yerine; ve uzun süreli steroid tedavisi gören hastaların Addisson krizi girmemesi için, hidrokortizon immünosüpresif ilaç olarak enjekte edilir. Alerjik kızarmalar, egzamalar ve bazı enflammatuar durumlarda kortizon melhem olarak verilir. Gut gibi hastalıklarda kortizon eklemin içine enjekte edilebilir. Hidrokortizon, prednizolonun 1/4`ü kadar etkindir. Deksametazon ise hidrokortizondan 40 kat daha güçlüdür. Yan etkiler için kortikosteroid ve prenizolon maddelerine bakınız.Hastalıklar
- Hiperkortizolizm: Kanda aşırı miktarda kortizol bulunmasına Cushing sendromu denir (Cushing Hastalığından farklıdır).
- Hipokortizolizm veya adrenal yetmezliği: Eğer adrenal bezler yeterinde kortizol üretmezse bunun sonucu Addisson hastalığıdır.
Kaynakça
- }
- Hydrocortisone Fact Sheet
- Relax, or you might become infertile! [1] (``İngilizce``)
- Freeman, Scott (2002). ``Biological Science``. Prentice Hall; 2nd Pkg edition (December 30, 2004). ISBN 0132187469.
- A. C. Guyton, J. E. Hall. ``Textbook of Medical Physiology``. W.B. Saunders Company; 10th edition (August 15, 2000). ISBN 072168677X.