1825`te I. Nikolay adıyla çar olan Garandük Nikolay Pavloviç ile Aleksandra Fyodorovna`nın (evlenmeden önce Prusya prensesi Charlotte) en büyük oğluydu.Çocukluğu ve ilkgençliği otoriter babasının ezici kişiliğinin gölgesinde geçti.Aleksandr, Şubat 1855`te babası ölünce, Kırım Savaşı`nın en şiddetli günlerinin yaşandığı sırada, 36 yaşında tahta çıktı.Savaş, İngiltere ve Fransa gibi ülkelerle karşılaştırıldığında Rusya`nın ne kadar geri olduğunu açık biçimde ortaya koymuştu.Rusların uğradığı yenilgiler, eğitim görmüş Rus seçkinleri arasında, ülkede köklü bir değişiklik yapılması yönünde genel bir istek uyandırdı.Bu isteğin de etkisiyle Aleksandr, ``modernleşme`` yoluyla Rusya`yı ileri Batı ülkelerinin düzeyine ulaştırmayı amaçlayan bir dizi reform başlattı.
1856`da Paris`te Rus kamuoyunca koşulları çok ağır bulunan bir barış antlaşması imzaladı.Daha sonra Rusya`nın ulaşım sorununa el attı.Tahta çıktığında ülkedeki sözü edilebilecek tek demiryolu Moskova ile St. Petersburg arasındaydı.Ölümüne kadar geçen 25 yıllık sürede Rusya`daki demiryollarının uzunluğunu 960 km`den 22,525 km`ye çıkardı.Demiryolları yatırımları o güne değin büyük ölçüde feodal bir tarım toplumu olan Rusya`da, her ülkede olduğu gibi, ekonomik yaşamın canlanması sonucunu doğurdu.Anonim Şirketler,bankalar ve kredi kuruluşları gelişmeye başladı.Rusya`nın temel ihraç ürünü olan tahılın pazara ulaşması kolaylaştı.
II. Aleksandr, çıkarları zedelenen toprak sahiplerinin sert muhalefetine karşın, serfliği kaldıran 19 Şubat 1861 tarihli yasanın hazırlanmasına etkin biçimde katıldı.Bu yasayla, o güne kadar taşınabilir mülk durumunda olan on milyonlarca insan, kişi özgürlüğüne kavuştu.Ayrıca uzun bir zaman dilimine yayılan bir programla köylülere az da olsa toprak dağıtıldı.Bu reform çeşitli nedenlerle başarısızlığa uğradıysa da büyük bir psikolojik etki yarattı.Temel amacı ekonomik bakımdan ayakta durabilecek mülk sahibi bir köylü sınıfı yaratmak olan reform, emeğin özgürleştirilmesi yolunda atılmış en büyük adım oldu.
1864 tarihli yargı yasasıyla tarihinde ilk kez Rusya Batılı ülkeleriyle karşılaştırılabilecek bir adalet sistemine kavuştu. Gene 1864 tarihli bir yasayla yerel yönetimleri düzenleyen ve üyeleri seçimle belirlenen ``zemstvo`` (yerel meclisler) kuruldu.``Zemstvo`` köy okulları, kırsal kesimde okuryazarlığın kısa sürede artmasına yardımcı oldu.1874`te her sınıftan genç ilk kez zorunlu askerlik hizmetiyle yükümlü kılındı.Başta Yahudiler ve değişik mezhep üyeleri olmak üzere, dinsel azınlıklar üzerindeki ağır baskıları azaltmış ya da tümüyle kaldırmıştır.Ama bu uygulamalarına bakarak II. Aleksandr`ı liberal olarak nitelemek yanlış olur.Mutlakiyet ilkelerine sıkı sıkı bağlı olan çar, Rusya`nın henüz meşruti ya da temsili bir yönetime hazır olmadığına inanıyordu.
Rus gençleri arasında nihilist öğretilerin yayılması, radikal bildiriler dağıtılması, gizli derneklerin kurulması ve devrimci hareketin başgöstermesi üzerine, hükümet 1862`den sonra bu olaylara gittikçe artan bir polis baskısıyla yanıt vermeye başladı.Bir devrimci gencin Aleksandr`a karşı düzenlediği başarısız suikast girişimi, çarın daha da tutucu bir çizgiye kayma sürecini hızlandırdı.Bu arada giderek gizli polisin başı Pyotr Şuvalov`un etkisine girmeye başladı.Aleksandr`ın aynı dönemde tutkuyla bağlandığı genç Prenses Yekaterina Dolgorukaya`yla ilişkisi aile çevresindeki otoritesinin zayıflamasına yol açtı.
Bu koşullarda çar, Slav milliyetçilerinden gelen baskılara karşı direnemedi.İsteksizce de olsa Osmanlı egemenliği altındaki Slav halklarının savunuculuğunu üstlendi.Sonunda 1877`de Osmanlı Devleti`ne savaş açtı.Rusya`nın kazandığı savaş sonunda, Rus birlikleri Ayastefanos`ta (Yeşilköy) karargah kurdu.Berlin Kongresi`nde Avrupalı devletler, çarlığın savaş kazançlarını büyük ölçüde sınırlandırsa da, Rusya`nın en önemli kazancı Bulgaristan`ın Osmanlı Devleti`ne karşı özerklik kazanması oldu.Sofya`da heykeli dikilen II. Aleksandr`ı Bulgaristan bugün de kurucuları arasında anmaktadır.
1877`deki göreli askeri başarısızlığın etkileri ve onu takip eden diplomatik başarısızlıkla siyasi durum daha da ağırlaşarak, Rusya`da büyük bir bunalıma yol açtı.1879`da yeniden canlanan devrimci terörizmin hedefi olarak sayısız suikast girişimi atlattı.13 Mart 1881`de Halkın İradesi adlı bir terör ürgütünün gerçekleştirdiği bombalı bir suikast sonucunda ağır yaralanarak öldü.II. Aleksandr`ın gerçekleştirdiği reformlar Rusya tarihi için I. Petro ve Lenin`in gerçekleştirdiği reformlar ölçüsünde önemli sayılabilir.II. Aleksandr döneminde Asya`da Rusya`nın genişlemesi hızlandı.1858 ve 1860`ta Çin`den Primorski Kray`ın alınmas, 1860`ta Rusya`nın Uzakdoğu`daki yönetim merkezi niteliğindeki Vladivostok kentinin kurulması, 1860`larda Kafkaslar`ın kesin olarak ele geçirilmesi ve 1870`lerde Orta Asya`nın (Hive,Buhara ve Türkistan) fethedilmesi, Alaska`nın 1867`de ABD`ye satılmasıyla yitirilen toprklardan çok daha önemli kazançlardı.
başlangıç kutusu sıra kutusu|başlık=Rusya İmparatoru|önce=I. Nikolay|sonra=III. Aleksandr||yıllar=1855–1881 bitiş kutusu
