Türkçe Bilgi: Damga (işaret)

Damga (Eski Türkçe; '''tamga') - bir şeyin üzerine bir işaret basmaya yarayan alet, mühür demektir. Ayrıca herhangi bir şeyin üzerine bu aletle bırakılmış olan işaret, iz anlamına da gelir. Eski Türkçede "Tamga" olarak söylenirken, günümüz Türkçesinde "Damga" biçimiyle yer alır. Ayrıca; Azerice Damğa, Tatarca Tamga, Başkurtça, Özbekçe, Kırgızca ve Uygurca da ise Tamğa olarak söylenir. Türkmenler ise (ğ-m değişmesiyle) "Tağma" biçiminde ifade ederler. Hatta Rusça'ya dahi Tamga biçimiyle geçmiştir. Türk kökenli olmayan Kafkas halklarında da damga geleneği görülür: Kabardeyce tamığe (тамыгъэ), Adigece damığe (дамыгъэ), Abazaca adamğ (адамгъ) Tarihte Tamgalar Tamga (Göktürkçe: olarak "Tamga daruba bugdayda" denmektedir. Oğuz Boyları Tamgaları Aileler (oguşlar) birleşerek urug (oymak)ları, uruglar birleşerek boyları, boylar birleşerek bodunları, bodunlar da birleşerek elleri (illeri) oluşturur. Bu kelimenin baş harfi "i" ile "e" karışımı bir sesle okunmaktadır. Bozkırda en yüksek siyasal örgütlenme biçimi eldir. Bodun yöneticisine han, el yöneticisine kağan denilmektedir. Kayığ, Afşar, Bayat, Yazgır dört Oğuz boyları Reşideddin Fazlullah'a göre Bozoq boy (sağ kolu) birliğine, diğer on ikiside Üčoq boy (sol kolu) birliğine uygundur. Cami’üt-Tevarih adlı kitabında iki grubun her biri oniki boyların Ordu'nun sağ ve sol kolundan oluştuğu aktarılmıştır. Kaşgarlı Mahmud'a göre Divanü Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünün tamgaları: Kaşgarlı bu tamgaların davarlara, yılkılara vurulduğunu söyler. Dosya:Kinik.svg|
Kınık
Dosya:Kayi.svg|
Kayığ
Dosya:Bayundur.svg|
Bayundur
Dosya:Yiva.svg|

Iwa (Yıwa)

Üregir (Yüregir)

Dosya:Dodurga.svg|
Tutırka
Dosya:Alayuntlu.svg|
Ulayundluğ
Dosya:Doger.svg|
Tüger
Dosya:Pecenek.svg|
Beçenek
Dosya:Cavuldur.svg|
Çuvaldar
Dosya:Cepni.svg|
Çepni
Dosya:None-100.gif|
Çarukluğ
Yazıcızāde ʿÂlì'nin, Tevārih-i Āl-i Selçuḳ adındaki eserinde Oğuz boyları; :Sağ Kol; :'Gün Ḫan, Ay Ḫan, Yılduz Ḫan' Ḵayı, Bayat, Yazur, Döger, Ușar (Avşar), Ḳayzıḳ (Kızık), Alḳaövli, Ḳaraövlü, Davdarḡa (Dodurğa), Yaparlu, Bigdeli, Ḳarḳın. :Sol Kol; :'Gök Ḫan, Ṯaḳ Ḫan, Dingiz Ḫan' Payındur (Bayındur), Becene (Biçene), Salur, İgdür, Bügdüz, Çavundur, Cibini (Çepni), Alayundlu, Evdagir (Üregir), Yıva, Ḳınuḳ. Anadolu’da bugünkü söylenişe göre Oğuz boylarının adları: :'Boz-oklar': Kayı, Bayat, Kara-Evli, Ak-Evli, Yazır, Döğer, Dodurğa, Avşar, Kızık, Beğ-Dili, Karkın. :'Üç-oklar' : Bayındır, Peçenek (Beçenek), Çavundur, Çepni, Salur (salır), Eymir, Alayuntlu, Yüreğir, İğdir, Büğdüz, Kınık. Oğuz Boylarının Simgeleri Damga-sembol (ongun) olarak sıkça kullanılan kartal, kudret ve kuvvetin temsilcisidir. Göksel hakimiyeti, yükseklerde uçabildiği için yaratıcı’ya yakın oluşu ve insanlar arasında olan hadiseleri yaratıcı’ya haber verdiğine inanılması dolayısıyla kutsal sayılmıştır.
Ongunlar
Eski Oğuzca'da "Ongun" kelimesi "Totem" anlamındadır. L. Rásonyi'de Ongun'un Türkçe bir kelime olduğunu, Abdülkadir İnan, ise bu kelimenin moğolca kökenli olduğunu ifade eder. Bahaeddin Ögel'de, aslında Ongun sözü moğolcadır. Bunun Türkçesi "Töz"dür. Töz türkçede "kök-menşe" anlamına geldiğini söyler. Oğuz destanlarına göre, her boyun bir kuş sembolü vardır. Bu kuşlar da genel olarak yırtıcı kuşlardan seçilmiştir. Moğol tarihçisi Reşideddin Fazlullah, bu kuşlara Ongon deyimini kullanmış ve bu suretle deyim günümüze kadar ulaşmıştır. Ebulgazi Bahadır Han'ın Şecere-i Türk eserine göre: Salur boyunun ki kartal, Dodurğa boyunun kızıl kartal, ve Kınık boyunun da ak kartal'dır. Kartal, Altay mitolojisinde en büyük Tanrı sayılan Ülgen'in yedi oğlundan biridir. #Kınık boyu : cürre karcığay, yani çakırdoğanın erkeği (Farsça cürre = kuşların erkeği) #Kayı boyu : sungur (Reşideddin Fazlullah’ın listesinde şahin'dir.), yani şahinlerin en büyüğü olan akdoğan'dır. #Bayındır boyu : laçin (Reşideddin Fazlullah’ın listesinde şahin'dir), gezgin şahin. #Yıva boyu : tuygun, yani yaşlı erkek çakırdoğan. Prof. Bazin Özbekçedeki karşılığını bulmuştur: kari erkek karcıyağ. #Salur boyu : bürgüt, yani kral kartal. #Afşar boyu : çure-laçin, yani erkek Bayağı doğan falco peregrinus. #Begtili boyu : bahri, yani pandion haliaetos, yani küçük balıkçıl kartal ya da balık-kartal. #Büğdüz boyu : italyu (tam olarak köpekleri alan anlamındadır), yani falco lanarius (Rusçada balaban), av için yetiştirilen dişi ya da kutsal doğan'dır. #Bayat boyu : ükü, yani grandük. #Yazır boyu : turumtay (Reşideddin Fazlullah’ın listesinde çakır'dır.), yani bozdoğan (Falco columbarius aesalon). #Eymür boyu : adı bilinmeyen bu kuşa isperi, falco subbuteo, yani delicedoğan denebilir. #Karabölük boyu: küyenek sarı, yani küçük sarı kerkenez (küye’nin nek’le kısaltılmışı). #Alkaevli boyu : küyenek, yani kerkenez. #İğdir boyu : karcığay, falco columbarius, yani çakırdoğan. #Üreğir boyu : biku, yani gecekuşu. #Tudırka boyu: kızıl karcığay, yani kızıl çakırdoğan. #Ulayundluğ boyu : yağalbay, falco vespertinus, yani gece çakırdoğanı. #Tüger boyu : küçügen, yani kuzuların büyük çakırdoğanı. #Peçenek boyu : ala toğunak, lanius exubitor, yani haşarat yiyen boz saksağan'dır. #Çavuldur boyu : buğdayınık. Kononov’un bunu Humay olarak yorumlaması yanlıştır. Kırgız halkbiliminde yer alır. Adı buğdaykuşu olduğu düşünülür. #Çepni boyu : humay. Farsça hüma. Bu kez hatayı Ebulgazi Bahadur Han yapmıştır. Gerçekte ongun’ları kumay, yani kar çakırdoğanı'dır. #Çarukluğ boyu : sarı karcığay, yani sarı çakırdoğan. Ayrıca bakınız * Oğuzlar * Tuğra Dış bağlantılar
Ek Kaynaklar
* Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu yayını. ISBN 975-16-0405-2 * Yazıcızāde ʿÂlì, Tevārih-i Āl-i Selçuḳ, Staatsbibliothek zu Berlin, Ms. Or. Quart. 1823 * Yazıcızade 'Âlì, Tevarìh-i Âl-i Selçuk, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Revan Bölümü, nr. 1390, vr. 234a
Kaynaklar
Vikipedi

Damga (Işaret)

Ongunlar

Ek Kaynaklar

Kaynaklar

Damga

Ermenistan'ın posta tarihi ve posta pulları

Çavuldur Boyu

Orhun Alfabesi

Gece Evi

Runik yazı

Ñ

T