Deniz seviyesinden 774 m yükseklikte bulunan Yerköy`ün nüfusu 49.000`dir. 1.245 km² yüzölçümüne sahip ilçenin Saray ve Sekili olmak üzere iki belde belediyesi ve 58 köyü vardır. Karasal iklimin görüldüğü ilçenin büyük bir kısmı bozkır`dır. Akarsu kenarları ise genelde ağaçlıktır.
Osmanlı döneminde ufak bir köy olan yerköy, cumhuriyet döneminde Ankara Kayseri demiryolu hattının hizmete açılmasından sonra gelişmeye başladı. 1935`te bucak olan yerköy 1945 yılında Yozgat`ın ilçesi oldu.
İlçe halkının büyük bir kısmı geçimini tarım ve hayvancılıktan sağlar. Buğday, arpa, nohut, ayçiçeği, şeker pancarı, patates, soğan, elma, kavun ve karpuz yetiştirilen ürünlerin başında gelmektedir. Küçük ve büyükbaş hayvancılığı hem mera hayvancılığı hem de besi hayvancılığı şeklinde yapılmaktadır. Ayrıca ilçede çeşitli sanayi tesisleri de bulunmaktadır.
Konumu
İl topraklarının batısında yer alan ilçenin, doğusunda; Yozgat, ilçe güneydoğusunda; şefaatli, güneybatısında; Kırşehir-Çiçekdağı, batısında; Kırıkkale, kuzeyinde ise Çorum-Sungurlu yer almaktadır.- Rakım: 774 metre
- Yüzölçümü: 1.245 kilometre²
- Nüfus: 48.889 (2000)
Nüfusu
İlçenin nüfusu, 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre 48.889 olup, 32.228`i şehir merkezinde, 16.661`i de köylerde yaşamaktadır. İlçe merkezinden tren yolu geçmektedir.Coğrafya
İlçedeki geniş düzlükler ve aşınmış tepeler, yer şekillerinin genel hatlarını oluşturmaktadır. Arazinin büyük bir kısmını, Delice Irmağının taşıdığı alüvyonlarla üzerini örttüğü Yerköy Ovası kaplamakta olup, doğu ve güneyden Çiçekdağı ve Orta Dağı ile, diğer kenarlarda da aşınmış tepeler kuşatılmıştır. En önemli akarsuyu Karanlıkdere vadisinden sonra ilçe sınırlarına giren Delice Irmağıdır. Suları yazın azalıp, baharda kabaran Delice Irmak, ilçedeki küçük dere ve çayları da toplayarak, Sekili sınırlarında Ankara-Yozgat karayolunu keserek, ilçe ve il topraklarını terk eder.Karasal iklimin egemen olduğu ilçede yazlar; sıcak ve kurak, kışlar; soğuk ve sert geçmekte, yıllık yağış tutarının büyük bir bölümü ilk ve sonbaharda düşmektedir.
Deniz seviyesinden yüksekliği az olduğu için yaz sıcaklığı merkez ilçe ve çevresine göre daha yüksektir. Bozkırların yaygın olduğu ilçede orman örtüsü yok denecek kadar azdır. (% 4.81) Tepeler çıplaktır ve Delice Irmak boylarında Karanlıkdere vadisinde olduğu gibi, söğüt, kavak ve meyve ağaçları bulunmaktadır.
Verimli topraklara sahip olan Yerköy`ün sulu tarım alanlarında patates, şekerpancarı, ayçiçeği ve soğan ile yükseltinin arttığı doğu kesimindeki kuru tarım alanlarında ise, buğday ve nohut üretilmektedir. Kavun-karpuz üretimi de il dışına satılabilecek düzeydedir.
Ekonomi
Yerköy doğudan başlayıp batıya doğru uzanan 60 kilometre mesafeye sahip Delice Irmağı ve bu ırmağa çeşitli yerlerden karışan dere yatakları ile bir ova kentidir. Delice Irmağı ve bu ırmağa karışan dere yatakları kenarlarında yaklaşık olarak sulanabilir 85.000 dekar tarım arazisi mevcuttur. Bu sulu tarım arazisinde daha çok hububat, şeker pancarı, kuru soğan, ay çiçeği, kuru fasulye ve çeşitli sebzeler ekilmektedir. Kısacası Yerköy`ün ekonomik yaşantısı tabii yapısına uygun bir gelişme göstermiştirMera ve besi hayvancılığının geliştiği Yerköyde sanayii kuruşları da yer almaktadır. Yerköy-Saray`da Yibitaş Çimento, Yem, Kraft Torba Fabrikaları ile Gen-Taş Tuğla Fabrikaları, un fabrikaları ve Yibitaş Entegre Tesisleri başlıca büyük ölçekli sanayii işletmeleridir.
Son zamanlarda gelişen sanayileşme faaliyetleri Yerköy`ün ekonomisine büyük ölçüde katkıda bulunmuştur. Organize Sanayiide çalışan yaklaşık 2000 kişi ve bu sanayide üretilen malların çoğu Yerköy Pazarını yakından etkilemiştir.
Ayrıca, ilçenin Harkaşan Mevkiinde kurulan ve alt yapısı tamamlanan "Yozgat Organize Sanayi Bölgesi" de il ve ilçe ekonomisine büyük bir canlılık kazandırmaktadır.
Yerköy`de genel olarak entansif dediğimiz tarımda mekanizasyona ağırlık veren bir çiftçilik yapılmaktadır. Yerköy`ün arazi varlığı toplam nüfusa oranlandığında kişi başına ortalama 20 dekar kültür arazisi düşmektedir. Özellikle ilçe merkezi ile Delice Köyü`nde yaygın olan sebzecilik ilçe ekonomisinde hatırı sayılır bir yere sahiptir. Başta biber, domates, taze fasulye, salatalık, ıspanak, lahana, marul, turp, patates, pırasa, yeşil soğan olmak üzere yaklaşık 312 hektarlık bir alanda sebze üretimi yapılmaktadır.
Yerköy`de meyvecilik ve bağcılık arzu edilen bir seviyede değildir. Bunda en önemli faktör ilkbaharda gece donlarının olumsuz etkisi ile pazarlamanın yeterince yapılamamasıdır. Bağcılıkta yapılan demostrasyonlarda yüksek bağcılık teşvik edilmiş ve Yerköy`e uyum sağlayan üzüm çeşitleri getirilmiştir.
İş ve çalışma hayatı açısından bakıldğında ilçe nüfusunun %70`inin tarımla uğraştığı görülür. Diğer bir ifadeyle halkın temel geçim kaynağı tarımdır. Geriye kalan nüfus ise ticaret ve küçük el sanatları içerisinde 1`i çimento, 2`si yem, 1`i kraft torba, 2`si tuğla, 1`i konfeksiyon, 4`ü un, 1`i biriket ve 1`i ise ayçiçeği yağ fabrikası olmak üzere toplam 13 fabrika bulunmaktadır. Bu fabrikalarda çalışan işçilerin büyük bir kısmı daimi ise de geçici olarak çalışan işçi sayısı da hayli kabarıktır. Tüm yurdumuzda olduğu gibi işsizlik Yerköy`ün de temel problemlerinden biri olmaya devam etmektedir
;Yerköy`de halen 5 Banka şubesi faaliyet halindedir;
- Ziraat Bankası
- Halk Bankası
- Emlak Bankası
- Vakıflar Bankası
- İş Bankası
Muhtelif isimlerle çeşitli kooperatifler kurulmuştur. Halen faaliyette olduğu belirlenen 40`ı konut yapı kooperatifi, 4`ü tarım kredi kooperatifi ve esnaf kefalet kooperatifi olmak üzere toplam 53 Kooperatif mevcuttur.
Tarım alet ve makinası olarak Yerköy`de 9 adet selektör, 1780 adet traktör, 1314 traktör pulluğu, 4 adet hayvan pulluğu, 1136 adet kültivatör, 803 adet ot tırmığı, 300 adet biçer döver, 712 gübre dağıtıcısı, 360 adet holder, 1369 adet tarım arabası, 896 adet mibzer, 1136 adet kültivatör, 9 adet yem kırma makinası ve 8 adet pancar sökme makinası var olduğu tespit edilmiştir.
Sosyal Yapı
İlçe merkezindeki konutların takriben %40`ı yapı tekniğine ve sağlık koşullarına uygun olmayıp kerpiç ve briketten yapılmıştır. Genellikle tek katlı olarak inşa edilen bu yapılar, çarpık kentleşmenin ve köyden şehre hızlı göçün olduğunun doğal bir sonucudur. (Kale, şentepe, Gültepe, Erzurum, Bağlarbaşı ve Karaşar Mahalleleri) Ancak bazı mahallelerde ise yapı tekniğine ve imar planına uygun, son derece mimari estetiğe sahip binalar da mevcuttur. (100.Yıl mahallesi, Yeni Mahalle, 60 Evler mahallesi, Ayanoğlu Mahallesi, Hüyük Mahallesi, Selçuk Mahallesi, Gençoğlu Mahallesi, Ali Vehbi Pandır Mahallesi) Halkın büyük bir kısmının dar gelirli olması ve köyden kente göçün her geçen gün daha da artması, kooperatifleşme sürecine hız kazandırmıştır. Halen Yerköy`de faaliyette bulunan 40 civarında konut yapı kooperatifi olduğu tespit edilmiştir.Ailede güç ve otorite babaya aittir. Diğer bir ifadeyle baba erkil aile tipi daha uygundur. Yerköy`ün boş vakitlerin değerlendirileceği ve hoş zaman geçirileceği sosyal tesislere sahip olmayışı halkın akşamın erken saatlerinden itibaren sokaktan çekilerek televizyonlarının başına geçmesine neden olmaktadır. Kahvehaneler ve internet cafeler dışında sosyal yaşam belli bir saatten sonra hareketliliğini kaybetmektedir. Televizyon adeta evde ve kahvehanelerde Yerköy halkının vazgeçilmez bilgi edinme ve eğlenme vasıtasıdır. Yerköyde 1 adet sinema mevcut ise de gösterimde değildir. Bugüne kadar yılın muayyen günlerinde Yerköyde panayır veya fuar kurulmamaştır.
Yerköy`de 15 gün arayla Yerköy`ün Sesi adlı bir mahalli gazete çıkarılmaktadır. Diğer taraftan Yerköy`deki okulların ve halkın kitap ve kırtasiye ihtiyacını karşılayan 11`in üzerinde işyeri (Kitapçı-Kırtasiyeci) mevcuttur. 1990 yılında hizmete açılan Halk Kütüphanesi 6266 adet kitabıyla Yerköy`ün kültürel kalkınmasına katkıda bulunmaktadır.
Yerköy`de bütün televizyon kanalları normal bir şekilde izlenmektedir. Ayrıca şu anda yayın yapan 2 adet mahalli radyo bulunmaktadır. (Delice FM, Yerköy FM)