akarsu
1. anlamı Yeryüzünde, yer altında belirli bir yatak içinde, eğim boyunca sürekli veya zaman zaman akan su.2. anlamı Tek sıra elmastan gerdanlık.
Yağmur olarak yeryüzüne su üç yoldan dağılır Bir bölümü güneşin ve rüzgann etkisiyle buharlaşarak atmosfere geri döner. Bir bölümü birleşerek dereleri ya da çaylan oluşturur Geri kalanı da toprağın altına sızar Sızan sulann büyük bölümü sonradan kaynaklar halinde yeniden toprağın üstüne çıkarak akarsulara karışır yağmur yağmayan mevsimlerde bile akarsuların akmasını sağlayan işte bu kaynak sularıdır. Eriyen kar ve buzullar da (bak Buzul ve Buzullaşma) akarsuların beslenmesinde önemli rol oynar.
Böylece oluşan dereler birleşerek ırmak denen daha büyük akarsulan oluşturur. Bir akarsuya çığın (yolu) boyunca katılan bu dere ya da çaylara da o akarsuyun kolları denir. Bir akarsu ve kollarının beslendiği, daha doğrusu sularını topladığı alan o akarsuyun akaçlama havzası ya da kısaca havza'sıdır. Aynı uzunluktaki iki ırmaktan birinin havzası çok geniş, öbürününkü daha dar olabilir. Örneğin Nil ve Amazon ırmakları hemen hemen aynı uzunluktadır, ama Amazon'un havzası Nil'inkinden iki kat büyüktür.
Bir derenin ya da ırmağın sulan mutlaka toprak ve kayalardan kopmuş küçük parçacıklan da birlikte sürükler. Bu parçacıklar ne kadar küçükse ırmağın sulan da o kadar bulanıktır. En duru derelerde bile kum tanecikleri derenin yatağı boyunca yuvarlanır. Dere ve çaylardan daha hızlı akan büyük akarsular yalnız kum tanelerini değil çakıl taşlannı, hatta kaya parçalannı bile sürükleyebilir. Hareket haündeki su kütlesi ve taşıdığı bu maddeler akarsuyun yatağını ve kıyılann-daki toprağı sürekli aşındırarak derin vadiler oyar. ABD'deki Colorado ırmağı'nın açtığı Büyük Kanyon ve Afrika'daki Zambezi Irmağı'nın Victoria Çağlayanı adıyla çok yüksekten dökülürken oyduğu büyük boğaz, akarsu-lann oluşturduğu yüzey biçimlerinin en çarpıcı örnekleridir.
Bir ırmak ne kadar hızlı akarsa o kadar çok kum ve toprak taşıyacağından, vadisini de o kadar çabuk derinleştirir. Yalnız akarsuyun ağzında toprağın eğimi azaldığı için suyun akış hızı da yavaşlar. Bu nedenle, bir akarsuyun vadisi kaynağa yakın kesimlerde ağzında-kinden daha derin ve dardır. Akış hızı azaldıkça, akarsu, içindeki bütün çözünmüş maddeleri taşıyamaz duruma gelir. Bu yüzden, sularla sürüklenen kum ve toprağın bir bölümü mil (ya da balçık) halinde akarsu yatağına çökelmeye başlar. Taşkın dönemlerinde yatağından taşan akarsu kıyılannı sular altında bırakırken, bu balçığın büyük bölümü orada çöküp kalarak zengin ve verimli bir toprak oluşturu.. Bu yolla oluşan toprağa alüvyonlu toprak adı verilir. Örneğin Nil Irmağı her yıl taşarak vadisini alüvyonlu topraklarla zenginleştirmektedir.
Ağır ağır akan bir ırmak, önüne bir engel çıktığı zaman yolunu kolayca değiştirebilir. Bu yüzden birçok akarsu denize ulaşıncaya kadar kıvrılıp bükülen bir yol izler. Eğer bir akarsu yolundan biraz saparak küçük bir kıvrım oluşturursa, bu kıvrım giderek genişleme eğilimi gösterir. Çünkü kıvrımın dış kenarındaki uzun yolu izleyen sular iç kenarındaki sulardan daha hızlı akar. Bu hızlı akıntı kıyıyı daha çabuk aşındırır ve ırmağın bütün sulan zamanla o kıyıya doğru yönelir. Böylece ırmaklar yılan gibi kıvrılarak, tam terimiyle de menderesler çizerek akar. Menderes sözcüğü, çok eski zamanlarda kıvnmlanyla ünlü olan Menderes ırmağı'nın adından alınmıştır. Zamanla menderesler iyice genişler ve kıvrımlar birbirini kestiği için akarsuyun yatağı yeniden düzleşir. Böylece menderesler, akarsuyun eski yatağında akmaz göl ya da kopuk menderes denen kapalı kanallar olarak kalır. Bol miktarda toprak ve kum taşıyarak oldukça düz bir ovada akan bir akarsu, yatağında büyük bir mil kütlesi biriktirir. Taşkın sırasında bu kütle akarsu yatağından çıkarak ovaya yayılır Bu tür ovalara taşkın ovası ya da alüvyon ovası denir. Taşan bu mil kütlesi daha çok akarsuyun kıyılarında biriktiği için, zamanla kıyılar yükselir ve akarsuyu yatağına hapseden doğal setler oluşturur. Suların taşıdığı miller artık bu setleri aşarak ovaya yaylamadığından akarsu yatağında birikmeye başlar Bu birikme sonucunda akarsuyun yatağı yükseldiği için, yağmurlu mevsimlerde akarsu her an taşmaya hazırdır. Böylece her taşkında kıyılan ve yatağı biraz daha yükselen akarsu, yıllar sonra çevresindeki ovadan daha yüksek bir kanal içinde akmaya başlar. Örneğin ABD'deki Mississippi ırmağı'nın aşağı çığın ve Çin'deki birçok ırmak bu durumdadır. Böyle bir ırmağın çevresinde yaşayan insanlar, evlerini ve tarla-lannı su baskınlanndan korumak için akarsuyun kıyılanna setler yapmak ya da doğal setleri kalas ve taşlarla pekiştirmek zorunda kalırlar.
Bir akarsu, denize döküldüğü andan sonra artık akmayan, durgun bir su kütlesine dönüşür. Bu yüzden, taşıdığı milin geri kalan bölümünü de denize döküldüğü yerde bırakır. Deniz suyundaki tuz da akarsuyun içindeki ince killi toprağın çökelmesine yardımcı olur. Bu küçük parçacıklar tuzun etkisiyle birbirine yapışarak, hafif bir akıntının sürükleyemeyeceği kadar ağır topraklara dönüşür. Eğer bu birikintiyi alıp götürecek bir deniz akıntısı yoksa, çökelen mil kütlesi akarsuyun ağzını tıkar ve zamanla, akarsuyun ince kollara aynlarak aktığı bataklık bir ova oluşur. Bu oluşuma delta adı verilir (bak. Delta..
Bazı akarsulann ağzında deniz düzeyi, karadaki ormanlan sualtında bırakacak kadar yükselebilir. Bazen de tam tersine, kıyıdaki çakıl taşlarına ve kayalara erişemeyecek kadar aşağııara çekilir. Deniz düzeyinin yükseldiği yerlerde, akarsu vadisinin alçak kesimleri sular altında kalarak, haliç denen dar ve uzun körfezIere dönüşür. SSCB'nin kuzeyindeki Obi ırmağı'nın ağzında dünyanın en uzun halici oluşmuştur. Kıyıdaki bu haliçler hem uzun ve dar oldukları, hem de gelgit sıraıında denizin sulanı alçalıp yükseldiği için iiman olmaya elverişlidir. Ne var ki, deniz düzeyinin giderek alçaldığı yerlerde akassu yatağının eğimi dikle~tiği için, akarsu zamanla tabanındaki kayalanı aşındırır ve eski vadinin dibinde kendine yeni bir vadi oymaya başlar. Sonuçta eski vadinin hafif eğimli yamaçları, daha dar olan yeni vadinin üstünde bir basamak gibi görünür. Bu basamaklara akassu sekisi adı verilir.
Akarsuların Yararları
Eskiçağlardan bu yana insanlara içme suyu sağlayan ve balık gibi değerii bir besin sunan akarsular, sonradan tekne yapımının öğrenilmesiyle ucuz ve kolay bir ulaşım yolu olmuştur. Nil ve Ren ırmaklanı yüzyıllardır ticaretin ana damarlarıdır. Özellikle dağlık yörelerdeki akarsu vadileri, karayollanı ve demiryolları için en elverişli geçitlerdir. Aynca akarsular, geçtikleri yerlerde kayalanı oyarak değerli maden damarlarının ve yataklarının açığa çıkmasına yardımcı olur. Akarsuların taşıdığı alüvyonlarla zenginleşen taşkın ovalan verimli tarım alanlarıdır. Üstelik hem ekinleri sulamak, hem de elektrik enerjisi üretmek için çoğu kez akarsulardan yararlanılır (bak. Su Enerjisi; Sulama).Akarsu nun farklı anlanmları:
Coğrafi terim
- Irmak, deniz ve göl gibi su kütlelerine dökülen büyük akarsu
Yerleşim yerleri
- Akarsu, Artvin
- Akarsu Köyü - Balıkesir ilinin merkez ilçesine bağlı bir köydür.
- Akarsu, Erzincan
- Akarsu, Erzurum
- Akarsu, Mardin
- Akarsu, Şırnak
- Akarsu, Şırnak
- Akarsu, Şırnak
- Akarsu, Trabzon