oratoryo
Solo sesler, koro ve orkestra için yazılmış, oyun ögesi bulunmayan, kutsal nitelikte müzik eseri:"Yunus Emre oratoryosu."-
Kaynağı kesin olarak bilinmemekle birlikte, çile`yi anlatan dini şarkıların oratoryoyu ortaya çıkardığı düşünülmektedir. Obrecht, Sermizy ve Lassus çile`lerini besteledikleri sırada "dramatik diyalog" ilkesine uydular. 1563`e doğru Oratorium Tarikatı`nın kurucusu Aziz Filippo Neri, Anomuccia, Palestrina ve Soto da Langa`dan sonra da Felice Anerio`dan, San Girolamo della Carita veya Santa Maria in Vallicella kilisesinde düzenlediği dini toplantılar için ``Laudi spiritualiler yazmalarını istedi. Oratoryo terimi işte buradan gelir.
Tarihçe
1600`de Emilio dei Cavaileri, Santa Maria in Vallicella`da, daha sonraları Agazzari ve Laudi`nin yazdıkları gibi gerçek bir ruhani opera olan ``Rappresentazione di Anima Corpoyu (Ruh ve Bedenin Temsili) icra ettirdi. Carrisimi ise daha çok İncil ve Tevrat hikayeleri yazarak, bunlarda serbest melodi ile recitativo arasında tam bir denge kurmayı başardı: İtalya`da ve yabancı ülkelerde birçok besteci onu örnek aldı: Napoli`de Scarlatti, Viyana`da Caspar von Keril ve Fransız M.A. Charpentier.Napoli okulu
Bütün opera bestecileri oratoryolar yazdılar: İtalya`da Draghi, Stradella, A. Scarlatti, Lotti, Caldara ve Jommelli. Almanya`da ise, Heinrich Schütz, kutsal senfonilerinde ve ``Noel Oratoryosunda Monteverdi`yi sürdürüyor ve Johann Sebastian Bach`ı müjdeliyordu. Bu arada birçok öğrenci yetiştirdi. Provenzale ile Alessandro Scarlatti tarafından kurulan Napoli okulu 17. yüzyıl sonunda ve yüzyıl boyunca Venedik ve Roma okullarını gölgede bıraktı. Bu okula bağlı olanların bellibaşlıları: İtalya`da Piccinni, Anfossi, Galuppi ve Sacchini, sonraları Cimarosa, Paisiello, Salieri, Paer ve Zingarelli; Orta Avrupa`da Gassmann Kozeluh, Holzbauer, Josef Haydn, Wagenseil, Mozart, onları Beethoven devrine kadar izleyen Naumann, Himmel, Dittersdorf, Weigl ve Simon Mary.Almanya`da oratoryo
Alman oratoryosunda koronun büyük bir yer tutmasına karşılık, İtalyan operasında koro ikinci planda kaldı. Oratoryoyu Hamburg`a 1715`te Mattheson soktu. Onun, İncil ile ilgili bestelerinden otuziki oratoryosu ile Hí¤ndel ve ``Çile``leri ile ``Noel Oratoryosu`` (kır kantatları dizisi) gibi ölümsüz şaheserleri olan Johann Sebastian Bach ilham aldılar; Keiser, Telemann, Schieferdecker, Kunzen`ler C.P.E. Bach ``İsraeliten in den Wüsle`` (İsrailliler Çölde, 1775), İsa`nın ölümü, Hí¤ndel estetiğini örnek alan oratoryolar bıraktılar. Haydn ise, konusunu Tekvin`den ve Milton`ın Kayıp Cenneti`nden alan ``Die Schöpfung`` (Yaratılış, 1798), ardından da ``Die Jahreszeiteni (Mevsimler) yazdı.Fransa`da oratoryo
Fransa`da ise Mondonville`in Fransız oratoryoları aslında büyük motetlerdi. Persuis, Davesnes, Gossec, Edelmann, Rigel, Vogel, Le Noble, Le Sueur, dini bestelerine tasviri bölümler kattılar. Almanya`da 1803`te Beethowen ``Christus am Olberge`` (İsa Zeytin Dağında) adlı eserini verdi. Bundan kısa bir süre sonra da Mendelssohn, Schumann, Brahms, Liszt ve Dvorjak yeni şaheserler yarattılar. Fransa`da ise Cesar Franck Berlioz Gounod`nun eserleri sayılabilir.Modern oratoryo
Modern oratoryo besteleri arasında Fransa`da V. d`Indy, Debussy, Gabriel Pierní©, Milhaud, Arthur Honegger (Kral Davut), Cl. Delvincourt (Lucifer) senfonik oratoryo geleneğini sürdürdüler. İtalya`da yeni klasikçilerden Raimondi, Perosi, Tebaldini ve Bossi`nin yanı sıra, uluslararası bir anlatıma ulaşmak isteyen Respighi ile Molipiero, İngiltere`de Elgar ile izleyicileri Delius, Bantock, Maclean, Holst, Vaughan Williams, Britten, Walton ve Berkeley, Belçika`da Sylvain ve Albert Dupuis, Lí©on Jongen, Ryelandt, Paul Gilson, İsviçre`de Gagnebin ve Frank Martin (``Golgotha, İsa`nın Doğuşu``), Joseph Lauber Herman Suter, Polonya`da Szlmanowski, Çekoslovakya`da Martinu, Brezilya`da da Villa-Lobus sayılabilir.Türk oratoryoları
Batı tekniğiyle beste yapan Türk müzisyenleri oratoryo türünde bazı eserler verdiler. Bunlardan en önemlileri, Ahmet Adnan Saygun, metni Yunus Emre`nin şiirlerine dayanan Yunus Emre Oratoryosu (1946) ile Nevit Kodallı`nın, Cahit Külebi`nin uzun bir şiiri üzerine bestelediği Atatürk Oratoryosu`dur (1953). Bu eserler, oratoryo türünün, dini konular dışında rahatlıkla taştığını göstermektedir.Ayrıca bakınız
Kaynak
- ``Meydan Larouse Ansiklopedisi`` (cilt:15, sayfa:157)