İstanbul, yerleşim tarihi 300 bin, kentsel tarihi 3 bin yıl önceye kadar uzanan bir şehirdir. 1204-1261 arasındaki Haçlı istilası haricinde 330`dan 1923`e kadar olan dönemde; Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu olmak üzere üç değişik imparatorluğa başkentlik yaparak, 1.553 sene boyunca batıda Tuna Nehri`nden doğuda Pers İmparatorluğu`na kadar olan bölgenin tartışmasız tek hakimi olmuştur.
Tarih Öncesi Dönemi (M.Ö. 300.000-M.Ö. 667)
}Küçükçekmece Gölü kenarında bulunan Yarımburgaz Mağarasında yapılan kazılarda insan kültürüne ait ilk izlere rastlanmıştır. Bu dönemde gölün çevresinde Neolitik ve Kalkolitik insanların yasadığı sanılmaktadır.
İlk belirgin yerleşim sahipleri olarak Megaralılar`ın insanı olarak kabul edilmektedir. Megaralılar, bugünkü Kadıköy`e yerleştiler ve "Khalkedon" adını verdiler. Ayrıca Kadıköy `e bağlı Fikirtepe`de de çeşitli buluntular ortaya çıkmıştır. Elen Mitolojisi`ne göre Batum`a doğru yola çıkan 40 Yunanlı, İstanbul Boğazı`ndan geçerken, bugünkü Sarayburnu`nda karaya çıkmış, bulundukları yere, "Altın Boynuz" dedikleri Haliç`e ve Khalkedon`a bakmışlardır. "Böyle bir yer dururken, karşı tarafa yerleşmek için kör olmak gerekir" demişler ve Khalkedon`a "Körler ve Ezikler Ülkesi" adını vermişlerdir.
neolitik: İlk yerleşik toplumların oluştuğu çağdır, cilalı taş devridir. Kalkolitik: Bakırın bulunup kullanılmaya başlandığı çağdır, bakır çağıdır.
Erken Bizans Dönemi (M.Ö 667-M.Ö. 196)
}İstanbul, bu dönemde adı Byzantion olan antik bir Yunan şehir devleti olarak kurulacak, kısa zamanda gelişip güçlenecek ve dönemin merkezi gücü Roma İmparatorluğu tarafından ele geçirilecektir.
Antik Yunan Şehir Devleti Byzantion ve Antik Yunan Dönemi (M.Ö. 667-M.Ö. 196)
Bugünkü İstanbul`un temelleri M.Ö. 7. yüzyılda atılmıştır. "Byzantion" şehri Megaralılar tarafından M.Ö. 667`de kurulmuştur. Uzun süre şehirdevlet yapısı gösteren Bizantion, stratejik konumuna borçlu olduğu ekonomik gelişme sayesinde tüm antik Yunan bölgesine müdahale edebilen bir güç olmuştur.
Roma Dönemi (M.Ö. 196-M.S. 395)
İstanbul, bu dönemde Byzantion, Latinleştirilecek ve Byzantium olarak Roma İmparatorluğu`nun önemli şehirlerinden biri haline gelecek, adı değişecek ve Konstantinopolis olarak Roma İmparatorluğu`nun başkenti seviyesine yükselecektir.
Roma İmparatorluk Şehri Byzantium ve Erken Roma Dönemi (M.Ö. 196- M.S. 330)
M.Ö. 196`da Byzantion Roma İmparatorluğu`nun hakimiyeti altına girer. Özellikle İmparator Vespasian döneminde hızlı bir Latinleştirme politikasına tabi tutulur, adı Latince Byzantium olur. 196`da Pers İmparatoru Pescennius ile anlaştığı için Roma İmparatoru Septimius Severus tarafından cezalandırılır ve büyük zarar görür; şehir sonra baştan başa tekrar inşa edilir. 330 yılında Bizantion I. Konstantin tarafından Roma İmparatorluğu`nun başkenti ilan edilir.
Roma İmparatorluk Başkenti Konstantinopolis ve Geç Roma Dönemi (330-395)
İstanbul`un başkentlik tarihi Roma İmparatorluğunun Doğu-Batı ayrışmasından 65 yıl önce başlamıştır. Byzantion 330 yılında İmparator Büyük Konstantin`in isteğiyle `Nova Roma (Yeni Roma)` olarak Roma İmparatorluğu`nun başkenti yapılır, kentin ismi imparatorun ölümünden sonra onun anısına Byzantium`dan Konstantinopolis`e çevrilir. Roma`nın istilası ve yıkılmasıyla onun yerine geçen Konstantinopolis, 395`de ikiye bölünen Roma İmparatorluğu`nun ardılı devlet Doğu Roma İmparatorluğu`nun başkenti olur.
Bizans İmparatorluk Dönemi (395-1453)
}İstanbul bu dönemde Konstantinopolis olarak Bizans İmparatorluğu`nun başkentliğini yapacaktır. Yaklaşık 1000 yıl boyunca Orta Doğu`ya hakim bir şehir konumuna yükselecektir.
Konstantinopolis ve Erken Bizans İmparatorluk Dönemi (395-1204)
Konstantinopolis, önce Doğu Roma İmparatorluğu adıyla kurulan ve Batı Roma İmparatorluğu`nun yıkılmasından sonra zamanla adı Bizans İmparatorluğu`na dönüşen devletin de 395`de başkenti olmuştur. Konstantinopolis erken ortaçağda da dünyanın en parlak ve zengin şehridir.
Konstantinopolis ve Latin İmparatorluk Dönemi (1204-1261)
1204-1261 yılları arasında Latinlerin işgaline uğrayan Konstantinopolis Latin İmparatorluğu`nun bir parçası haline gelmiştir.
Konstantinopolis ve Geç Bizans İmparatorluk Dönemi (1261-1453)
Latin egemenliğinden sonra Konstantinopolis daha sonra tekrar 1453`e kadar Bizans İmparatorluğu`nun başkenti olmuştur.
Konstantiniyye ve Osmanlı Dönemi (1453-1922)
}İstanbul bu dönemde büyük bir cihan imparatorluğunun başkenti olacak, üç kıtada yayılan toprakları 400 yıldan uzun süre hakimiyetinde bulunduracaktır.
- Kentin 29 Mayıs 1453`te Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilmesinden sonra Osmanlı başkentlik dönemi başlar.
- Müslümanlarca Konstantiniyye olarak adlandırılan şehri, Rumlar `E Stin Polis` (Başkente/Şehirden) takma adıyla andmışlardır. Osmanlılar da bu ismi kullandılar ve İstanbul şekline getirdiler. Ruslar ise şehre Çarigrad (Çarın şehri) adını verdiler. Şehrin Balkanlar`daki adı ise Stambul olmuştur.
- 13 Kasım 1918 tarihinde İtilaf devletleri tarafından işgal edilen şehir, 6 Ekim 1923 tarihinde Türk ordusunun şehre girmesiyle sona ermiştir.
İstanbul ve Cumhuriyet Dönemi (1923- )
}- 1923`te Ankara`nın Türkiye Cumhuriyeti`nin başkenti ilan edilmesiyle İstanbul, 330`dan beri sürdürdüğü başkentlik özelliğini kaybetmiştir.
- 1930`da Konstantinopolis adı tamamen yürürlükten kaldırılmış ve şehrin resmi adı İstanbul olmuştur.
İstanbul`u Yöneten Devletler
- Antik Yunan şehir devleti (M.Ö. 667-M.Ö. 196)
- Roma İmparatorluğu (M.Ö. 196-395)
- Bizans İmparatorluğu (395-1204), (1261-1453)
- Latin İmparatorluğu (1204-1261)
- Osmanlı İmparatorluğu (29 Mayıs 1453-13 Kasım 1918)
- İtilaf devletleri (13 Kasım 1918-6 Ekim 1923)
- Türkiye Cumhuriyeti (6 Ekim 1923- )
İstanbul`un Başkentlik Yaptığı Devletler
- Roma İmparatorluğu (330-395)
- Bizans İmparatorluğu (395-1204), (1261-1453)
- Osmanlı İmparatorluğu (1453-1922)
Ayrıca Bakınız
- Byzantion sayfası İstanbul şehrinin kuruluşundan 330`da Roma İmparatorluğu`nun başkenti oluşuna kadar olan tarihini içermektedir.
- Konstantinopolis sayfası İstanbul şehrinin 330`da Roma başkenti olmasından, 1453`te Osmanlılarca alınıncaya kadar olan tarihinden bahsetmektedir.
- İstanbul sayfasında şehrin genel tarihi özetlenmektedir.
- İstanbul`un fethi adlı sayfa şehrin 1453`teki fethini anlatmaktadır.
- İstanbul`un işgali sayfası şehrin 1918`den 1923`e kadar olan İtilaf devletlerince işgalini konu almaktadır.
- Antik Yunanistan
- Roma İmparatorluğu
- Bizans İmparatorluğu
- Osmanlı İmparatorluğu
- İtilaf devletleri
- Türkiye Cumhuriyeti
- Türkiye Cumhuriyeti tarihi
Kaynakça
- `History of Istanbul` adlı İngilizce Wikipedia sayfası
- `Geschichte Istanbuls` adlı Almanca Wikipedia sayfası
- Diğer İstanbul tarihiyle ilgili Türkçe Vikipedi sayfaları