Çarlık döneminin ilk yılları
Çar III. Aleksandr ile Çariçe Maria Fyodorovna`nın büyük oğluydu. 1 Kasım 1894`te babasının ölümü üzerine tahta çıktı. Tahta çıktıktan hemen sonra halk arasında giderek artan hoşnutsuzluklara, polis baskısını yoğunlaştırarak yanıt verdi.Rusya ile Almanya`nın geleneksel düşmanı Fransa arasındaki ittifaka karşın, Temmuz 1905`te Alman imparatoru II. Wilhelm`le Björkö`de bir ittifak antlaşması imzaladı. Asya`ya kişisel ilgi gösteren ilk Rus çarıydı.Trans Sibirya Demiryolu`nun yapımıyla yakından ilgilendi. Rusya`nın Japonların da toprak sahibi olduğu Kore`deki nüfuzunu korumaya ve güçlendirmeye yönelik girişimleri, Rus - Japon Savaşı`nın (1904 - 1905)başlamasında önemli rol oynadı. Rusya`nın savaşta uğradığı yenilgi hem Nikolay`ın Rusya`yı Çin,Tibet ve İran`ı denetimi altında tutan büyük bir Avrasya imparatorluğu durumuna getirme düşlerinin sonu oldu, hem de halkın hoşnutsuzluğunu artırarak 1905 Devrimi`ne yol açtı.Duma`nın kurulması
Nikolay, devrimci dalga karşısında 3 Mart 1905`te danışma meclisi niteliğindeki temsile dayalı bir devlet meclisini (``Duma``) toplantıya çağırmayı kabul etmek zorunda kaldı. Ekim Manifestosu`yla da (30 Ekim 1905) Duma`nın onayı olmadan hiçbir yasanın yürürlüğe konmayacağı, demokratik oy hakkıyla sivil özgürlüklerin güvence altına alınacağı anayasal bir rejime geçileceğine söz verdi. Ama baskı altında verdiği sözleri tutmayı niyeti olmadığından eski gücünü yeniden kazanmak için harekete geçti. Mayıs 1906`da yürürlüğe giren Temel Yasalar`da mutlak yetkilere sahip bir hükümdar olarak tanımlanmasını sağladı. Ayrıca şiddet yöntemleri kullanan ve Yahudi karşıtı propaganda etkinlikleri yürüten ``Rus Halkının Birliği`` adlı aşırı sağcı örgütü koruması altına aldı.Ekim Manifestosu`nun yayımlanmasından sorumlu tuttuğu Başbakan Kont Sergei Witte`yi görevinden alıp ilk iki Duma`yı süresinden önce dağıttı. Witte`nin yerine geçen ve 16 Haziran 1906`da ikinci Duma`yı dağıtan Pyotr Stolipin çara sadık ve yetenekli bir devlet adamı olmasına karşın, Nikolay güvenmediği Stolipin`e karşı entrikalar düzenlenmesine ve bunun sonucunda konumunun sarsılmasına göz yumdu.I. Dünya Savaşı ve Nikolay`ın otoritesini kaybetmesi
Uzakdoğu`ya ilişkin yayılmacı planları Japonlarca engellenen Nikolay, dikkatini Balkanlar`a çevirdi.Avusturya arşidükü Franz Ferdinand`ın Saraybosna`da öldürülmesinden sonra savaşı engelleyebilmek için yoğun diplomatik çaba harcamasına karşın, ordudan gelen baskılara karşısında 30 Temmuz 1914`te genel seferberlik ilan etmek zorunda kaldı. I. Dünya Savaşı monarşiye geçici olarak güç kazandırdıysa da, Nikolay halkının kendisinden beklediği şeylerin hiçbirini yapmadı.Nikolay, karısı Aleksandra`nın kışkırtmasıyla, 5 Eylül 1915`te babasının kuzeni Prens Nikolay`ı görevden alarak başkomutanlığı bizzat üstlendi. Nikolay askeri kararlara gereksiz müdahalelerde bulunmadıysa da, saraydan ayrılması ciddi siyasi sonuçlar doğurdu. Çarın yetkilerini devralan Çariçe Aleksandra, değerli bakan ve subayları görevden alarak yerlerine Rasputin`in aday gösterdiği yeteneksiz kişileri getirmesi ve sarayın ihanet içinde olduğu düşüncesinin halk arasında yayılması çar ailesine karşı beslenen düşmanlığı besledi. Muhafazakarların monarşinin geleceğini kurtarma umuduyla Nikolay`ı tahttan indirme planları yapması ve Rasputin`in Aralık 1916`da öldürülmesi bile Nikolay`ı durumun ciddiyetini kavrayarak gerekli önlemleri almaya yöneltmedi.
Tahttan indirilmesi ve ölümü
Nikolay, 8 Mart 1917`de Petrograd`da (St. Petersburg) başlayan ayaklanmanın ardından kentin komutanına sert önlemler almasını emrederek düzeni sağlamak üzere destek birlikleri gönderdi. Olayların önünün alınamaması sonucunda Nikolay, ordunun da desteğini alan Duma`nın çağrısına uyarak 15 Mart 1917`de Pskov`da kardeşi Mihail lehine tahttan çekildi. Ancak Mihail`in tacı reddetmesiyle Rusya`da bin yıllık monarşi yönetimi son buldu.Georgi Lvov başkanlığındaki geçici hükümet döneminde Tsarskoye Selo`da gözaltında tutuldu. Ailesiyle birlikte İngiltere`ye gönderilmesi planlansa da daha sonra bundan vazgeçildi. Bolşevik İhtilali`nden hemen önce güvenliği için ailesi ile birlikte Batı Sibirya`daki Tobolsk`a götürüldü.Bolşevik İhtilali`nden sonra da Nisan 1918`de de Urallar`daki Yekaterinburg`a götürüldü. Bolşeviklere karşı savaşan Beyaz Rus kuvvetlerinin bölgeye yaklaşması ve çarı kurtarmaları olasılığı üzerine, yerel yetkililerin kararıyla, 16/17 Temmuz gecesi Nikolay ve ailesi hapsedildikleri evin bodrumunda öldürüldüler. Cesetleri terk edilmiş bir maden ocağına gömüldü. Sovyetler Birliği`nin çöküşünden sonra 1998`de yapılan devlet töreniyle ailesiyle birlikte St. Petersburg`da defnedildi.
başlangıç kutusu sıra kutusu|başlık=Rusya İmparatoru|önce=III. Aleksandr|sonra=—|yıllar=1894–1917 bitiş kutusu
