Elyazması

Kısaca: Elyazması, elle yazılan kitaptır. İslam kültüründe ilk yazma eser Hz. Osman Kuran'ıdır. İslam ilimleri yazmalarla günümüze gelmiştir. Elyazmaları hat, tezhip, ebru, minyatür, cilt sanatlarıyla iç içedir. Çin, Kahire Üniversitesi, British Museum, Paris Bibliotheque Nationale, Vatikan, Berlin, Leningrad, Budapeşte, İngiltere, Malezya, Hollanda, Rusya, Endonezya elyazması merkezleridir. ...devamı ☟

elyazması
Elyazması

Elyazması, elle yazılan kitaptır. İslam kültüründe ilk yazma eser Hz. Osman Kuran'ıdır. İslam ilimleri yazmalarla günümüze gelmiştir. Elyazmaları hat, tezhip, ebru, minyatür, cilt sanatlarıyla iç içedir. Çin, Kahire Üniversitesi, British Museum, Paris Bibliotheque Nationale, Vatikan, Berlin, Leningrad, Budapeşte, İngiltere, Malezya, Hollanda, Rusya, Endonezya elyazması merkezleridir. Bütün ülkelerde 6 milyon Arapça ve 4 milyon öteki dilde yazma vardır. Dünyada elyazması koleksiyonu en özgün Türkiye'dedir. 35 merkez ve kütüphanede 500.000 civarında yazma eser vardır. Süleymaniye Camii külliyesinde 106 koleksiyonda 200 bin civarında elyazması vardır. Bunlar Milli Kütüphane, AÜ DTCF, AÜ Tıp tarihi merkezi, TTK, Diyanet, TDK, Cumhurbaşkanlığı, TBMM, Anıtkabir, Süleymaniye külliyesi, Ayasofya, Fatih gibi merkezlerde yazma ve basmadır. İstanbul'da Süleymaniye dışındaki 7 kütüphanede 100 bin yazma bulunmaktadır: Köprülü Kütüphanesi, Atıf Efendi Kütüphanesi, Ragıp Paşa Kütüphanesi, Nuruosmaniye Kütüphanesi, Hacı Selim Ağa Kütüphanesi,Millet Kütüphanesi, Murad Molla Kütüphanesi. Yazma eser bulunan kurumlar: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, İÜ Kütüphanesi, Belediye Kütüphanesi,Kandilli Rasathanesi, Sermet Çifter Kütüphanesi, Tercüman Gazetesi, Topkapı Sarayı, Türk-İslam eserleri Müzesi, Arkeoloji Müzesi, Askeri Müze, Deniz Müzesi, Divan edebiyatı Müzesi, Vakıf Hat Sanatları Müzesi, Sadberk Hanım Müzesi. Eski Şark Eserleri Müzesi, Çinili Köşk, Arkeoloji Müzesi Gülhane'dedir.

Elyazmalarının yapısı zahriye (içkapak), serlevha, temellük kaydı, sima kaydı, mukabele kaydı, besmele ile başlayan hamdele ile süren, salveleyle devam eden metin, dibace, fihrist, hatime, istinsah kaydı, ketebe kaydı bölümlerinden ibarettir.

Tipleri tek nüsha, nadir nüsha, eski tarihliler, müellif hattı, müellif nüshası, sima nüshası, temiz nüsha, mukabele nüshası, istinsah, canlı nüsha, tamam nüsha, sanat nüshası, ithaf nüshası diye ayrılır.

Elyazması yazarına müellif denir. Kopya edene hattat, müstensih denir. Yazarın el yazısıyla olanına müellif hattı denir, yazarın söyleyerek yazdırdığına müellif diktesi denilmektedir. Enine olana cönk, sayfa kenarı notlarına fevaid, ilavelere hamiş, sayfa kenarındaki açıklama notlarına haşiye, yazarın tüm eserlerine bir cilt halinde külliyat, bir ciltteki çeşitli yazmalara mecmuatül resail, kısaltılmış olana muhtasar, değişik yazı tiplerindekine murakka, karalamalara müsvedde, kırkambar yazılarına sefine, derleme kopyalara sevad, şerhedilmişlere şerh, bağımsız notlu olanlara şukka, talikacının yorumlarına talika, açıklamaya tefsir denir. Kuran yazmaları 30 cüzdür, her cüz 20 sayfadır, her cüz 4 hizibtir, cüzler cüz gülüyle, hizipler hizip gülüyle ayrılır. Telhiscinin özetine telhis, çeviriye tercüme, tamamlayıcı olana zeyl denir. Matbaanın yerleşmesinden sonra yazmalar ortadan kalkmıştır.

Konular, dil, hat, edebiyat, tarih, coğrafya, felsefe, mantık, riyaziyat, fizik, kimya, tıp, zooloji, botanik, sihir, rüya, ansiklopedi, fıkıh, dinbilimleri konularını içerir. Bir yazma eserin en önemli kayıtlarından biri ferağdır (TDEA, 575). Çünkü bu kayıt nüshanın kim tarafından nerede nasıl yazıldığını gösterir. Buna istinsah kaydı da denir ve hicri takvim kullanılır.

Elyazmaları, aklamı sitte denilen sülüs, nesih, muhakkak, reyhani, tevkii, rika, talik yazı tipleriyle yazılmışlardır. Diğer yazı tipleri makili, hicazi, kufi, divani, siyakat, nestalik, mağribi, müsenna, celi, gubari diye adlandırılır. Yazmaların incelenmesinde kuyudat (kayıtlar) çok önemlidir. Kayıtlar telif, rivayet, sema, kıraat, münavele, kitabet, mütalaa, nazar, muaraza, tashih, temellük başlıklarını taşımaktadır.

Elyazmaları, kataloglarda toplanmaktadır. Bunların başlıcaları:
  • Fihrist (İbn Nedim).
  • Keşfüzzünun (Katip Çelebi).
  • Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Yazma Eserler Kataloğu (Müjgan Cumbur vd.-1999)
  • Geschichte der arabischen litteratur (Carl Brockelmann).
  • Geschichte des Arabischen schrifttums (Fuad Sezgin).
  • Diyanet İşleri Başkanlığı Elyazması Eserler Kataloğu (Abdullah Ceylan-1988), TÜYATOK, Milli Kütüphane kataloglarıdır.
Diğer araştırmacılar Fehmi Ethem Karatay, Nail Bayraktar, Günay Kut, İsmail Bakar, Ahmet Ateş, Ali Yardım, Abdülbaki Gölpınarlı, Ali Rıza Karabulut, Mehmet Eminoğlu, İsmet Parmaksızoğlu, Helmut Ritter, Osman Ergin, M.Orhan Durusoy, Haluk İpekten, İsmet Binark. Yazmalar hakkındaki en önemli basılı bibliyografya eser Nimet Bayraktar-Mihin Lugal'ın yazdığı Türkiye Yazma eser kütüphaneleri ve bu kütüphanelerde bulunan yazmalarla ilgili yayınlar bibliyografyası'dır (1995).

Elyazmalarının tamiri Kütüphaneler Genel Müdürlüğünce yapılır. İstanbul Yazma ve Nadir Eserler Patoloji ve Restorasyon Araştırma Merkezi'nde eserlerin kaydı, sunumu, korunması, depolanması sağlanır.

Kaynaklar



  • Peter Burke, Kültür Tarihi, 2006.
  • A.Adnan Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim, 2000 (6.bas.).
  • Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 1998, cilt 8.

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

El yazması
3 yıl önce

Rusya, Endonezya elyazması merkezleridir. Bütün ülkelerde 6 milyon Arapça ve 4 milyon öteki dilde yazma vardır. Dünyada elyazması koleksiyonu en özgün...

El yazması, Kültür, Taslak
Azerbaycan Müzesi
6 yıl önce

ise tarih, arkeoloji, sanat ve İran kültürü hakkında yazılmış bazıları elyazması 2500'den fazla kitap bulunur. Pers İmparatorluğu dönemi bir kabartma,...

Kells Kitabı
6 yıl önce

Kells kitabı, Insular stil olarak bilinen elyazması grubunun en güzel ve en ünlü olanlarından biridir. Bu elyazması eserler, 6. yüzyılın sonu ile 9. yüzyılın...

Ermeni Kıpçakçası
3 yıl önce

Erivan’da (9 elyazması), Sankt-Peterburg’da (1 sözlük, velilerin yaşamlarını anlatan 1 kitap, 1 Zebur), Viyana’da (3 sözlük, 13 elyazması), Venedik’te...

Mukaddime
3 yıl önce

bulunmaktadır. İbn-i Haldun hayatta iken kaleme alındığı düşünülen 4 elyazması bulunmaktadır. İki yazma da yazarın ölümünden hemen sonra kaleme alınmış...

Mukaddime, Ahmet Cevdet Paşa, Cemil Meriç, Osmanlı Devleti, Siyaset, Sosyoloji, Tarih, Toynbee, İbn Haldun, İktisat, İngiliz
Şerefname
3 yıl önce

dillere tercüme edilmiştir. Kitabın yazar tarafından istinsah edilmiş özgün elyazması Oxford'da Bodleian Kütüphanesi'ndedir. Bu nüsha, 20 tane renkli minyatür...

Şerefname, 1597, Bitlis, Farsça, Kürt, Şeref Han
Ölü Deniz Yazmaları
6 yıl önce

ile kâğıt, deri veya bakır plakalar üzerine kaydedilmiş kırk bin adet elyazması parçasından oluşmaktadır. Bu parçaların bir araya getirilmesiyle tam beş...

Molla Ahmed-i Cezirî
7 yıl önce

Cizre'de kalmıştır. Alimin en önemli eseri Divan'ıdır. Divan'ının birden çok elyazması nüshaları mevcuttur. Bunlar arasında en eskisi Muhammed Tayyar Paşa-yı...