Türkçe Bilgi: Beşbalık

Beşbalık, (Çince: 北庭故城遗址, Beiting gucheng yizhi; Uygurca: بأس باَِخ, Beshbaliq, Bishbalıq), Çin Halk Cumhuriyeti'nde Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeydoğusunda, Sanci Hui Özerk İli'inde Jimisar İlçesi içinde tarihi bir kalıntı şehirdir. Beşbalık tarihi kalıntı şehir, 1988 yılından beri Çin Halk Cumhuriyeti'nde Anıt Listesine alınmıştır. Tarihi Jimisar İlçesi'nin 12 kilometre kuzeyinde, İlk Han Hanedanı (Çince: 漢朝, Hàn cháo) zamanında (MÖ 206 - MS 220)'den beri kurulu Beşbalık (Beiting), Cungarya havzasında, ve kuzey İpek Yolu üzerinde en önemli bir yerleşim yeridir. Uygurlar 4. yüzyılda, 605 - 630 yıllarında ve 745 - 840 yılları arasında varlığını sürdüren Uygur Kağanlığı zamanında Beşbalık'ı ellerinde tutmuşlardır. Uygurlar İslama dönmeden daha önce Tengricilik (Göktanrı) , Mani, Budizm veya Nestorian Hıristiyanlık gibi dinlerine inanmışlar, şehirde bulunan kalıntı ve bulguların çoğu Mani ve Budizm dini ile ilgilidir. Karahoca Uygur Krallığı'na (866 - 1209) Turfan kış aylarında, Beşbalık ise yaz aylarında başkentlik yapmıştır. 10. yüzyılın birinci yarısında, ünlü bir Uygur bilgini ve Uygur edebiyatcısı olan Singku Seli Tutung'un Beşbalık'ta yaşadığı tahmin edilir. Kaşgarlı Mahmud, Divan-ı Lügati't-Türk'te; "بلق balık: İslamlıktan çok evvel Türk dilince, sığınak, kal'e, şehir demektir. Uygurcada dahi böyledir. Uygurların en büyük şehirlerden birisine "Béş balık" denir. Burası Uygurların en büyük şehridir; "beş şehir" demektir.. .... Zülkarneynin yaptırmış olduğu "Sulmi, Koçu, Can-balık, Béşbalık, Yanğıbalık" adındaki şehirlerdir.. Beşbalık'ta bulunan taş yazıtlardan birinde, bir baskında yenilmiş olan Basmiller şöyle yazmışlar; " Maymun yılında, dokuzuncu ayda, biz Bishbalık'a gizlice gittik. Mutlu bir kahraman güçlüğün içinde, onun ordusu tuzağa düştü. Bu adamın orada mutlu olmasına izin ver! " Bilge Kağan Beñgü Taşı 1. yüzünde (Doğu yüzü); 982 yılı Mayıs ayında Beş-balık (Pei-t'ing) yaylağında bulunan Arslān Kağan (Musa Baytaş'ın oğlu Ali Arslan Han olabilir)'a gelen Çin elçisi Wang Yen-tê' (Wang Yande) ziyaretini şöyle anlatılır. "Altın dağa çıkdı bir gün sonra Şimal Ordu'suna geldi.... Kağan bir koyun ve bir at pişirterek büyük bir ziyafet verdi. Bu ilde çok at vardı. Kağan, Hatun ve Tiginin atlarının otlağı 100 li'dir (50km.).... atları renklerinden fark ederler. Beş-balık birkaç bin li genişliğinde uzun bir vadi içindedir. Merasim yedi gün sonra oldu. Kağan oğulları ve hizmetkarları, doğuya dönerek onu selamladılar. Kağanın yanında bir musikişinas sesli taşa (khing) vurarak selam vermek sırasını tayin ediyordu.... ziyaretden sonra tiyatro oynandı... ertesi gün kayık ile gölde gezildi. Gölün etrafında musiki çalınıyordu.." Beş-balık yanındaki Kin-ling (Altın Dağ), Kaşgarlı Mahmud buna Altun kan adını verir. 637 yılında yapılan iki Burkan ma'bedini gezen Wang Yen-tê' şöyle bahseder: "Şehirde pek çok "kahk"lar, kuleler ve bahçeler vardı... Uygurlar çok becerikli ve yeteneklidir. Altın, gümüş, demir kaplar yaparlar. Yeşim taşını da oymalar ile süslerler erkekler ata biner ve ok atar. Kadınların başında cilalı hotozlar vardır.... Pi-pa (kopuz) ve 25 telli Kong-heou çalarlar.... Gezerken ellerinde musiki aleti taşırlar". Notlar * Beiting Gaochang Huihu Fosi yizhi 北庭高昌回鶻佛寺遺址 of a Buddhist temple of the Khoco Uighur period at the ancient city of Beiting. Shenyang: Liaoning meishu chubanshe 1991, ISBN 7-5314-0873-2 (Kaoguxue zhuankan) * Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2. * Özkan İzgi, Çin elçisi Wang Yen-Te'nin Uygur seyahatnamesi, Ankara 1989, Türk Tarih Kurumu Basımevi. Dış bağlantılar * * Beiting Ancient City Site * Ruins of Ancient City of Beiting * The Ruins of the Ancient City of Beiting * Ruins of Ancient City of Beiting * The Religious-Funerary Complex at Beiting * Beshbaliq, the old Northern Capital of the Uighurs * Beiting gucheng yizhi * Beiting dufuhu gucheng yizhi * Béşbalık on Wikimapia * tageo.com'da Beşbalık
Kaynaklar
Vikipedi

Beşbalık

Kaynaklar

Karahoca Uygur Krallığı

Katvan Muharebesi

Turfan

Karahıtaylar

Altun Yaruk

Singku Seli Tutung

Karluklar

Can-balık