Altınhüseyin, Pülümür

Altınhüseyin köyünde Savalian aşireti unutulmuş malesef. Bu köyün asıl sahiplerinin savalij ler olduğunu biliyorum. Lütfen araştırılsın Saygılar

erefname’de Çarekanlar’a ilişkin bir bilgi yok. Ulaşabildiğim Osmanlı kayıtlarında rastladığım bilgi şudur: “Çarikanlı: Kiğı kazası (Diyarbekir Eyaleti), Haleb, Meraş. Konar-göçer Ekrad.” (Bkz. Cevdet Türkay, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar). Bu kayıtlar Osmanlılar’ın Kırmanciye’de hakimiyet kurdukları Çaldıran sonrası döneme aittirler. Cevdet Türkay’ın yayınladığı belgelere göre 1608-1752 tarihleri arasında toplanmış verilerdir. Yani yaklaşık olarak Şerefname ve Evliya Çelebi Seyahatnamesi ile aynı döneme ait oldukları söylenebilir. Yukarıdaki kayıttan çıkarılacak sonuç, Çarekan aşiretinin 1608-1752 tarihleri arasındaki bir dönemde Kığı’da bulunduğudur. O dönemde Kuzuçan’ın Kiğı’yı ya da Kiğı’nın Kuzuçan’ı içerip içermediği hakkında şu anda bir fikre sahip değilim. Buraya Çaldıran sonrasında geldikleri söylenebilir. Ama daha erken bir tarihte gelmiş olmaları da mümkündür. Daha kesin konuşabilmek için 11’inci yüzyıldaki Selçuk istilası öncesinde oluşan Eğil Beyliği’nin (Mirdasiler’in) Palu kolunun kuruluş ve yayılışına ilişkin ayrıntıları incelemek gerekir. Başlatıcısı Emir Timurtaş olan Palu Beyliği, Bağin ve çevresini içeriyordu. O’nun yönetim dönemi kabaca Akkoyunlular peryoduna veya hemen öncesine rastlıyor gibi. Dr. O. Blau’nun orijinali Almanca olan 1862 tarihli “Dusık Kurden” başlıklı makalesinde Çarekanlılar (“Tscharikli”, “Sheik Hussein Oghlu”), Dujikler ortak adıyla bilinen Dersim aşiretleri arasında sayılırlar (Türkçe çevirisi için bkz. Seyfi Cengiz, Dış Kaynaklarda Kırmanclar, Kızılbaşlar ve Zazalar, Desmala Sure Yayınları, Şubat 1995). Çarekanlılar ile ilgili bilgiler içeren kaynaklardan biri de Andranik’in “Dersim” başlıklı kitabıdır (Tiflis, 1901). Bu kitap Dersim orijinli bir Ermeni olan Andranik’in Dersim gezisinin ürünüdür. Bu gezinin tarihi 1888’dir. Altın Hüseyin ve Ağaşenliği’nde uzunca bir süre kalan Andranik, Şah Hüseyin Evi hakkında hayli bilgi verir. "Dış Kaynaklarda Kırmanclar, Kızılbaşlar ve Zazalar" başlıklı kitabımda Andranik’in kitabının özet bir çevirisi mevcuttur (a.g.y, s. 77-101). Bu kitapta yerverdiğim çevirilerden biri de Mark Sykes’ın “The Kurdish Tribes of the Ottoman Empire” başlıklı geniş çalışmasıdır. 1908 tarihli bu çalışmada Çarekanlılar’ın bahsi geçmez. Daha doğrusu bu ad altında kendilerinden sözedilmez. Çarekanlılar’ı kısaca değindiği “Kuzlichan” aşireti/bölgesi, daha küçük bir olasılıkla “Kiki-Kikieh (Chiehichieh)” başlığı altında düşünmüş olması mümkündür belki. Ziya Gökalp’in “Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler” (Sosyal Yayınları) adlı kitabında da dolaysız şekilde olmasa da Çarekanlar’la ilişkili olabilecek bazı bilgiler vardır. Burada Mardin’deki “Kiki (Kikan, Kikanlılar, Kikiler)” aşiretinden sözedilir. Genelde “Kiki/Kikanlılar” adıyla bilinen bu aşiretin “Kiki Çerıkan” ve “Kiki Halacan/Khelecan” olmak üzere iki koldan oluştuğu söylenir. Mardin’e Van yöresinden geldikleri ve Diyarbakır’da da bulundukları not edilir. Bu kitabında Gökalp, asıl Kikiler’in “Kiki Çerikan” denen kol olduğunu ve Kikiler’e “öküzü yorulmuş” manasında "Gawesti" adı da verildiğini yazmaktadır. “Kiki Çerikan” kolunun adındaki “Çerikan” sözcüğünün “çürük” anlamına geldiğinin söylendiğini belirten Gökalp, bunu yanlış bulur. Onun verdiği bilgilere göre Kiki Çerikan kolunun Kösekan, Azizan, Ömeran, Murikan, Remekan, vd gibi kabileleri mevcuttu. Kiki Khelecan’ın kabileleri ise şunlardı: Ömerkan, Temirkan, Hesenkan, vd. Gökalp’ın Türkçü-Turancı biri olduğu iyi bilinen bir şey. Bu görüşlerinden dolayı Halecan kolunu Halaç (Kalaç) Türkleri, Çerikanlar’ı ise “Çaruklar” ile ilişkilendirir. Çaruklar’ın Diyarbakır ve Karacadağ’da da bulunduklarını, ama bunların Kiki adını alıp Kürtleştiklerini iddia eder. Ali Kemali’nin “Erzincan” adlı kitabında da Çarekanlılar’a dair bazı bilgiler vardır. O’nun anlattığı bir öykü (yanlış hatırlamıyorsam Çarekanların eşyalarını öküze yükleyip yorulup durduğu yerde yerleştiklerini söylüyordu), bana Kikiler’in bir diğer adının da “Gawesti” (“Öküzü yorulmuşlar”) olduğunu söyleyen Ziya Gökalp’teki önemli ayrıntıyı hatırlattı. Dersim’deki Keykan ile Kiki adı arasında bir ilişki olup olmadığının da düşünülmeye değer olduğunu eklemeliyim. Benim diyebileceklerim şimdilik bunlar. Çarekanlılar’ın ve birkaç diğer Dersim aşiretinin Zaza kökenli olduğunu söyleyen Dersim geleneğine tekrar tekrar değindiğim için burada yinelemeye gerek görmedim.