İran
Zand hanedanı 1750-1794 yılları arasında orta ve güney İran`ı yönetmiştir. Hanedan, Loristan`dan Nadir Şah tarafından doğu İran`a sürülmüş fakat onun ölümünden sonra tekrar geri gelmiş bir boy olan Zand boyunun başkanı Kerim Han tarafından kurulmuştur. Kerim Han ve Alimerdan Han Bahtiyari 1747 yılında Nadir Şah`ın ölümünden doğan karmaşa ve yönetim boşluğundan yararlanarak orta İran´ın yönetimini ele geçirmişlerdir.kaynak göster Daha sonra ikisi birlikte Safevi hanedanından olan bir şehzade seçerek kendileri için III. İsmail adında bir kukla hükümdar oluşturdular.kaynak göster Kerim Han askeri kumandan olmayı seçerken, Alimerdan Han sivil bir yönetici olmayı seçti. Bir süre sonra hem III. İsmail adındaki kukla hükümadarı hem de ortağı Alimerdan Han`ı bertaraf eden Kerim Han 1760 yılında kendi hanedanı, Zand`ı kurdu. Hiçbir zaman ``hükümdar`` sıfatını kullanmadı ve kendini ``Halkın Vekili`` olarak adlandırdı.
Kerim Han devletinin başkentini Şiraz kenti olarak ilan etmiştir. Dışişlerinde Azerbaycan`da bulunan Azad Han`a ve Osmanlı Devleti`ne karşı sürdürdüğü politikilar Azerbaycan ve Basra`yı kendi yönetimi altına almasına yardımcı olmuştur. Yine de Nadir Şah`ın torunlarından birine Horasan`da özerk bir yönetici olarak kalmasına izin vermişse de baş düşmanı Kaçarlar ile mücadeleye hiç ara vermemiştir. Kaçarlar`ın önderi Muhammed Hasan Han Kaçar Kerim Han ve oğulları tarafından sonunda mağlup edilerek Şiraz`a tutsak olarak getirilmiştir.
Dışişleri politikası olarak Kerim Han, Safeviler dönemindeki canlı ticaret yaşamını geri getirmek düşüncesi ile İngilizler`e Buşehr limanında ticaret yapmaları için bir merkez kurmalarına izin vermiştir. Bu İngiltere`nin Hindistan ile olan bağlantısını güçlendirmiş ve İngilizler`in İran üzerindeki etkisini arttırmıştır.
Kerim Han`ın yaptırdığı önemli eserler Şiraz`da bulunan Vekil Kalesi, Velik Pazar ve birçok cami ile bahçedir. Ayrıca kendilerinden sonra işbaşına geçecek olan Kaçarlar`ın başkenti olacak Tahran`daki saray da Kerim Han tarafından yaptırılmıştır.
Kerim Han´ın 1779`da ölmesinin ardından ülkede yaşanan boşluk ve karmaşa, ülkeyi düşmanlardan gelecek her türlü saldırıya açık hale getirmişti. Kendisinden sonra tahta geçen oğlu Ebu el-Feth ülkeyi yeterince iyi yönetememiş ve üvey amcası Zeki Han (Kerim Han`ın başkumandanı) tarafından yönlendirilmiştir. Ali Murad, Cafer Han gibi diğer hükümdarlarda Kerim Han`ın hükümdarlığı süresince izlediği politikayı yakalamakta başarısız olmuşlardır.
Zand`ların en büyük düşmanları Kaçarlar`dı. Kaçarlar´ın önderi Ağa Muhammed Han, krallığın yıkılması için büyük çalışmalarda bulunuyordu. Sonuçta, 1879´da, Kerim Han´ın yeğenlerinden Lütf Ali Han kendini yeni kral olarak ilan etti. Lütf Ali´nin 1794`e kadar süren hükümdarlığının büyük bölümü Kaçarlar hanı ile savaşarak geçti. Fakat daha sonra bir savaş sırasında Kaçarlar´a tutsak düşerek Bem Kalesi`nde öldürüldü ve Zand hanedanını yıkıldı.
Zand hanedanının yönetiminde, Safeviler döneminde Osmanlı Devleti´ne kaptırılan bazı topraklar da geri alınarak ülke genişletilmiştir. Hanedanın kısa egemenlik dönemine karşın bu dönemde sanat alanında kayda değer eserler verilmiş, Zand sanatı doğmuştur. Kendilerinden sonra gelen Kaçarlar`ı sanat konusunda etkilemişler, ve Kaçarlar´ın verdikleri eserler Zand Sanatı`ndan esintiler taşımıştır.
Çıkarlar doğrultusunda Zandların izlediği bir başka politika da kendilerini ``Hükümdar`` yerine ``Vekil`el Ro`aya`` - ``Halkın vekili`` olarak adlandırmalardır. Bu propagandayı yapmalarındaki amaçlardan biri de daha önce hüküm sürmüş olan Safeviler`in yaptığı gibi halktan bütünü ile kopuk bir hükümdar olmamak ve dönemin isteklerine karşılık vermektir.
İran`da 1979 yılında yapılan İslami Devrim`in ardından adları yeni cumhuriyetçi hükumet tarafından ülkedeki cadde, sokak, anıt ve diğer topluma açık yerleden kaldırılmayan tek hanedandır.kaynak göster
Zand hanedanının hükümdarları
| Hükümdar | Hükümdarlık süresi |
| Kerim Han | 1750-1779 |
| Ebul Fatih Han | 1779 |
| Ali Murad Han | 1779 |
| Muhammad Ali Han | 1779 |
| Sadık Han | 1779-1782 |
| Ali Murad Han | 1782-1785 |
| |Cafer Han | 1785-1789 |
| Lütf Ali Han | 1789-1794 |
Linkler
- http://www.iranchamber.com/history/zand/zand.php
- http://www.iranologie.com/history/history13.html
- http://www.friesian.com/iran.htm#zand
