Berlin'de Quadriga, Bir aydınlanma misyonu ödülünü alırken.]] Kurucularından Jimmy Wales Vikipedi'yi, "Dünya üzerindeki her insana kendi dillerinde, en üst kalitede bedava bir ansiklopedi yaratma ve dağıtma emeği" olarak tanımlamaktadır.
Vikipedi sözcüğü, viki ve pedi kelimelerinin birleşiminden oluşur. Viki, Hawaii dilindeki "wiki wiki" (hızlı veya bilgi amaçlı) sözcüğünden türetilmiştir. Pedi ise, Antik Yunan Medeniyeti'nde "kapsamlı kültürel eğitim sistemi" anlamına gelen paideia kelimesinden gelmektedir Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 220, "paideia".
Madde sayısı
Yaklaşık olarak şu an İngilizce Vikipedi'de 2,6 milyon madde, Almanca Vikipedi'de 800 bin civarında madde ve Türkçe Vikipedi'de tam olarak } madde bulunmaktadır. 250 dilde oluşturulan Vikipedi'nin 24 tanesinde 50.000'den fazla madde vardır. Almanca Vikipedi'nin DVD sürümü de dağıtılmakta ve İngilizce versiyonu ve yazılı versiyonunun da sunulması üzerine teklifler bulunmaktadır. Vikipedi dünyanın en popüler web sitelerinden biri durumuna gelmiştir ve Alexa'ya göre dünyanın en fazla ziyaret edilen 9'uncu web sitesidir. Birçok sayfası, diğer siteler tarafından izinli veya izinsiz olarak kullanılmaktadır.Bilgilerin güvenilirliği
Vikipedi'nin güvenilebilirliği ve doğruluğu üzerine tartışmalar mevcuttur ve site yoğun olarak vandalizme maruz kalmaktadır. Maddelerin eşit olmayan kalitesi, değişikliklerin takipsizliği, sistem hataları ve bilgilerin doğruluğu üzerine tartışmalar halen devam etmektedir. Verilen bilgiler bazen onaylanmamış ve sorgulanabilir olabilir, kaynakları eksik olabilir. Ancak 2005'te yapılan bir araştırmada, İngilizce Vikipedi'deki "doğal bilgiler üzerine" girdilerin doğruluğu Britannica Ansiklopedisi ile aynı seviyede bulunmuştur. Encyclopædia Britannica Inc. ise araştırmalarının ödül kazanmış ünlü akademisyenler tarafından hazırlandığını belirterek araştırmayı yanlış bulmuştur.Vikipedi'nin özellikleri
Vikipedi, gönüllülerin ortaklaşa çabası doğrultusunda ve hemen hemen herkesin web sitesine ulaşıp değiştirmesiyle yazılmaktadır. Vikipedi'ye bilgi girişi yapabilmek için üye olmak zorunluluğu yoktur. Ancak üye olmanın, yapılan değişikliklerin kaydını tutabilmek gibi avantajları vardır.Vikipedi'nin ana sunucuları ABD'nin Florida Eyaleti'ndeki Tampa kentinde, diğer başlıca sunucuları ise Hollanda'nın Amsterdam, Fransa'nın Paris ve Güney Kore'nin Seul kentinde bulunmaktadır.
Vikipedi, "wiki" isimli bir program kullanmaktadır. Bunun sayesinde içeriği birçok kişi tarafından kolayca yazılabilmektedir. Ziyaretçiler içeriğe eklemede, değiştirmede ve çıkarmada bulunarak ansiklopediyi kurmaya yardımcı olurlar. Bu katılımlar bir kullanıcı hesabı sahibi olmadan da yapılabilmektedir. Bu sayede birçok kişinin yeni bir bilgi olur olmaz bunu maddeye ekleyebilir, ancak bu vandalizme ve içerikle uyuşmamaya da sebebiyet verebilir.
Diğer İnternet ansiklopedi projelerinin çoğu üyelik gerektirir ve yalnızca uzmanların yazılarına izin vermektedir: Stanford Encyclopedia of Philosophy, Nupedia, h2g2 ve Everything2 vb. gibi. Bazı ansiklopediler de Vikipedi gibi wiki kullanmaktadır. Diğer ansiklopedilerden farklı olarak, Vikipedi GNU Özgür Belgeleme Lisansı (GÖBL) kullanmaktadır.
Vikipedi'ye yazılan bilgilerin uygunluğu konusunda bazı kurallar mevcuttur. Bilgiler tartışılır, değerlendirilir ve içeriğe eklenmesi, değiştirilmesi veya kardeş bir projeye transfer olması üzerine kararlar alınır. Vikipedi'nin ana kurallarından biri maddelerin tarafsız bir şekilde, kaynaklarıyla birlikte, olumlu ya da olumsuz tüm yönleriyle sunulması gerektiğidir. Vikipedi, maddeleri tamamen objektif ve doğru bir şekilde sunmaya ve her türlü bakış açısını yansıtmaya çalışır. Maddeler kullanıcıların kolaylıkla anlayabileceği bir sunuş kısmının (giriş) ardından ayrıntıya girerek, 2006 yılı itibariyle doğrulanabilecek referanslarla sunulmalıdır.
Özgür İçerik
Geniş ve ortaklaşa üretilen proje olarak, bütün katkıların yasal olarak yazılması önemlidir. Normalde bir eserin yazarı o yazının telif hakkını elinde bulundurur ve diğer insanların bu yazıyı değiştirmesini ve kopyalamasını engeller. Bu sebeple Vikipedi'deki maddeler GÖBL ile yazılmakta, ve her yazar telif haklarından vazgeçmektedir. GÖBL, birçok telifi özgür bırakılmış lisans gibi, yazılanın dağıtılmasını, benzeri dokümanların çıkmasını, ve kar amaçlı kullanıma izin verir. Bu lisans ayrıca yeniden katılım gösterenlerin aynı lisans ile değişiklikler yapmasına izin verir. Özgür gözükmesine rağmen bilgiyi yazan kişi telif hakkına sahiptir, ancak diğer insanların bu bilgilerden yararlanmasına ve geliştirmesine izin vermektedir. Katılımcılar birden fazla lisansı da içeriklerine kullanabilirler, ya da kamu malı olarak ilan edebilirler.Vikipedi'deki resimlerin, seslerin ve video dosyalarının büyük bir çoğunluğu GÖBL lisansı ile lisanslanmamaktadır. Şirket logoları, şarkı örnekleri, haber fotoğrafları ise Amerika Birleşik Devletleri kanunlarına göre adil kullanım altında kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra Creative Commons gibi GÖBL benzeri lisanslama yöntemleri de mevcuttur.
Tarafsızlık
Vikipedi'nin en önemli politikalarından biri tarafsızlık politikasıdır. Tarafsız bakış açısı yönergesi, Vikipedi'nin temel taşlarından birisidir. Özellikle tartışmalı tüm konular, tartışmanın taraflarına eşit mesafede kalınarak yazılmalıdır. Unutulmamalıdır ki Vikipedi bir milletin, grubun, takımın, sınıfın, dinin ansiklopedisi değildir. İngilizce Vikipedi'de Britanyalılar, Amerikalılar, Kanadalılar, İrlandalılar vb. İngilizce konuşan tüm milletlerin değişiklik yapabilmesi gibi, Türkçe Vikipedi'de de Türkçe konuşabilen herkes değişiklik yapabilir.Vikipedi maddeleri hazırlanırken kanı değil, olgu yer verilir. Basit bir örnek vermek gerekirse, "Beatles dünyanın en iyi müzik grubudur" ifadesi bir kanıdır ve Vikipedi'de yer alamaz. Ancak, "Thriller, dünyanın gelmiş geçmiş en çok satan albümüdür" ifadesi bir olgudur ve güvenilir üçüncü parti kaynaklarını göstermek kaydı ile Vikipedi'de yer alabilir.
Özellikle dini ve siyasi maddeler, Vikipedi'de en çok vandallanan, değişiklik savaşlarına sahne olan maddelerdir. Vikipedi'de, "şehit", "terörist", "kahraman" gibi göreceli tanımlamalardan kaçınılır. Doğrudan ya da dolaylı hakaretlere müsamaha gösterilmez. Dini şahıslardan bahsederken "Hazreti", "Aziz", "Yüce" gibi sıfatlar kullanılmaz.
Dil versiyonları
Tüm Vikipedilerin şu an 253 dil versiyonu, 204 etkin dil versiyonu (100'den fazla maddesi bulunan) mevcuttur. Vikipedilerin toplamda 8,5 milyona yakın maddesi vardır.Vikipedi her dilde birbirinden bağımsızdır. İçerikler diğer dillerdeki gibi olma zorunluğu yoktur, ya da maddelerin birbirlerinin tercümesi olması gerekmez. Maddelerin otomatik tercümelerine izin verilmez, ancak yine de diğer dillerdeki vikipedistler kendileri bu maddeleri tercüme ederler. Birçok dilde tarafsız bakış açısı savunulmaktadır, ancak bulundukları ülkenin kanun ve kurallarına göre değişiklikler yapabilirler. Maddeler ve resimler Vikipediler arasında paylaşılmaktadır. Herhangi bir Vikipedist, başka bir dilden tercüme talebinde bulunabilir. Bunun yanı sıra Wikimedia Commons deposunda da tüm Vikipedilerin kullandığı medya dosyaları mevcuttur. Birçok dildeki Vikipedi'de tercüme edilmiş dosyalar küçük bir bölümü temsil eder.
Alexa'ya göre, Vikipedi ziyaretçilerinin % 60'ı İngilizce Vikipedi sayfasını ziyaret etmekte, diğer % 40 ise diğer dillerdeki Vikipedileri ziyaret etmektedir.
Aşağıdaki liste, 29 Ağustos 2008 itibarıyla 100.000 üzerinde maddesi olan Vikipedilerin listesidir.
- İngilizce (+2.514.870)
- Almanca (+780.864)
- Fransızca (+671.804)
- Lehçe (+523.182)
- Japonca (+508.121)
- İtalyanca (+477.990)
- Felemenkçe (+466.238)
- Portekizce (+386.544)
- İspanyolca (+370.458)
- Rusça (+291.732)
- İsveççe (+285.158)
- Çince (+185.687)
- Norveççe (+170.802)
- Fince (+166.128)
- Katalanca (+128.205)
- Ukraynaca (+125.225)
- Türkçe (} ~güncel)
- Volapük (+117.397)
- Rumence (+114.914)
- Çekçe (+106.500)
- Macarca (+104.800)
- Esperanto (+103.100)
- Slovakça (+100.171)
Değiştirme ve düzenleme
Hemen hemen tüm ziyaretçiler Vikipedi'nin içeriğini değiştirebilir; yeni kullanıcılar da yeni madde başlatabilirler. Sayfada yapılan değişiklik derhal yansır. Vikipedi kullanıcıların ortaklaşma çalışmasının zamanla maddeleri geliştireceği inancıyla kurulmuştur, tıpkı herhangi bir açık kaynaklı programın gelişmesi gibi. Vikipedi editörleri bu durumu, "sosyal Darwin evrimi gelişmesi" ile açıklar. Bu ortaklaşa ve anında değişiklikler, editörlerin mevcut maddeleri hızlıca geliştirmesine ve yenilerinin gerçekleşir gerçekleşmez ortaya çıkmasını sağlar.Bazıları ise Vikipedi'nin bu açık bakış açısını manasızca kullanırlar, buna da "vandalizm" denir. Bunun yanı sıra, ortaklaşa çalışma bazen "değiştirme savaşları"na -birçok kişi birbirlerinin yazdıklarını onaylamadıkları için değiştirmekte ve çıkarmaktadır- ve editörlerin maddenin içeriği üzerinde uzlaşamamasına sebebiyet verir.
Maddeler istisnalar dışında her zaman değiştirilmeye açıktır. Eğer ki, vandalizm ya da "revert war" (geri dönüştürme savaşı) yaşanırsa madde koruma altına alınır. Vikipedi hiçbir maddesinin tamamlanmış ya da bitmiş olduğunu iddia etmez. Maddelerin yazarlarının yazdıkları konu hakkında uzmanlık ya da yeterlilik sahibi olması gerekmez, ve kullanıcılar yazdıklarının "acımasızca değiştirilmesi ve keyfi olarak dağıtılması" hakkında uyarılmaktadır. Maddeler bir kullanıcı ya da editör grubu tarafından kontrol edilmez ya da telif altına alınmaz; içerik hakkındaki kararlar Vikipedi'nin editör kurallarına göre fikir alma ortak kararıyla, ya da bazen oyla karar verilir. Jimmy Wales tüm Vikipedi kurallarında ve kullanıcı haklarında son kararı verme hakkına sahiptir.
Kullanıcılar izleme listelerine ilgilerini çeken maddeleri eklerler, bu sayede bu maddelerin gelişimini izleyebilirler. Vikipedi'deki birçok geçmiş değişiklik de sayfa geçmişinde kullanıcılar tarafından kronolojik olarak görülebilir. Sadece, eğer söylenmeyecek sunumlar, telif hakkı ihlalleri, ve yasal olarak Vikipedi'ye sorun çıkaracak hususlar varsa, bunlar sayfa geçmişinden silinebilir. Bu değişiklikler sadece Vikipedi yöneticileri tarafından yapılabilir.
Diğer formatlarda Vikipedi
Bazı maddeler için, seslendirilmiş sürümleri ogg biçeminde sunulmaktadır. mp3 yerine ogg biçeminde sunulmasındaki ana sebep, mp3ün bazı patentlerle koruma altına alınmış olmasıdır.Vikipedi çevrimiçi olarak ve katı olmayan bir lisans ile sunulmaktadır. İçeriğinin İnternet haricinde kullanılmak üzere bilgisayara indirilmesi de oldukça kolaydır ve kullanılan ana dağıtım metodudur. Bununla beraber, bazı projeler Vikipedi'nin içeriğini değişik olarak sunmaktadır. Örnek olarak, SOS Children Vikipedi'nin içeriğini CD'de sunmaktadır. Buna ek olarak, Wikipedia 1.0 isimli onaylanmış ve basıma hazır maddelerin editörler tarafından hazırlanmış bir CD sürümü de hazırlanmaktadır. Yayımlanmış Vikipedi maddeleri ayrıca PediaPress ve Print on Demand servisleri tarafından da sunulmaktadır.
Popüler kültürde Vikipedi
Vikipedi'nin içeriği yüzlerce site tarafından veritabanından alınarak kullanılmaktadır. Vikipedi'nin maddeleri ayrıca akademik çalışmalarda, kitaplarda ve konferanslarda ve son olarak da filmlerde de kullanılmaktadır. 2006 yılında, Amerika Birleşik Devletleri'nde bir davada Vikipedi referans olarak gösterilmiştir. Kanada Parlementosu, Vikipedi'nin aynı cinste insanların evliliği hakkındaki maddesi Yasal Evlenme Kanunu'nunda okunulacak belge olarak sunulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, türban ile ilgili bir demecinde Türkçe Vikipedi'yi kaynak göstermiştir.Bunun yanı sıra, Vikipedi'nin popüler kültürde kullanması üzerine de kaynaklar çoğalmıştır. Vikipedi'nin açıklığı bir çok karakterin vandalizm yapması üzerine parodiler oluşturmuştur. The Colbert Report sunucusu Stephen Colbert bir çok kez kullanıcılarının Vikipedi'yi vandallemesini mizahi olarak önermektedir. "Weird Al" Yankovic "White and Nerdy" klibinde sayfasını parodi amacıyla "You suck!" (Berbat!) şeklinde değiştirmiştir. Bu durum Yankovic hayranlarının sayfayı vandallamalarına sebep vermiştir. Bunun yanı sıra, Penny Arcade'in bir karikatüründe İskeletor He-Man maddesini değiştirmektedir.
Kaynaklar
VikipediDış bağlantılar
- http://tr.wikipedia.org Türkçe Vikipedi
- http://en.wikipedia.com İngilizce Wikipedia
misafir - 8 yıl önce