Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Türkçe'de Ekler

Kısaca: Türkçede anlamlı kelimelerin yanında, doğrudan kavram karşılığı bulunmayan pek çok görevli ses veya ses birliği kullanılmaktadır. Evrendeki nesne, kavram, hareket ve oluşun bir bölümü, kök halindeki kelimelerle ifade edilir. Her kavram karşılığında ayrı bir kök bulunmadığından ...devamı ☟

Türkçe'de anlamlı kelimelerin yanında, doğrudan kavram karşılığı bulunmayan pek çok görevli ses veya ses birliği kullanılmaktadır. Evrendeki nesne, kavram, hareket ve oluşun bir bölümü, kök halindeki kelimelerle ifade edilir. Her kavram karşılığında ayrı bir kök bulunmadığından, binlerce nesne ve kavram, mevcut köklerden çeşitli eklerle türetilen kelimelerle karşılanmıştır. Herhangi bir kavramı karşılamadıkları için tek başlarına dilde kullanılma yeterliğine sahip olmayan ancak başka bir kelimeye bağımlı olarak kullanılabilen eklerin bir bölümü, kelime türetme görevi üstlenirken, diğerleri kelimeler arasında geçici anlam ilişkileri kurarlar. Yapı bakımından eklemeli diller arasında yer alan Türkçede ekler, önemli bir yer tutar. Yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere iki ana başlık altında incelenir. Yapım ekleri, genel olarak, "mevcut kök ya da gövdelerden yeni fiil veya isim gövdeleri yapan ekler" biçiminde; çekim ekleri ise, "kelimeler arasında geçici anlam ilişkileri kuran ekler" biçiminde tanımlanır. Yani her iki grup arasındaki temel fark, kelimenin anlamını veya türünü değiştirme ya da değiştirmeme olarak düşünülmüştür. Ancak anlamdaki değişiklik konusunda kesin bir ölçü yoktur. Yapım ekleri arasında sayılan bazı ekler, eklendikleri kök veya gövdelerden her zaman sözlüksel değer taşıyan yeni bir kelime türetmeyip işlevleri bakımından çekim eklerine yaklaşmıştır. Aynı şekilde bazı çekim eklerinin de çeşitli sebeplerle kalıplaştığı ve kelimeler arasında ilişki kurma işlevini kısmen ya da tamamen kaybettiği, yerine göre türetme görevi üstlendiği görülmektedir.

Çekim ekleri

Çoğul eki

İsimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirirler. *elmalar, çocuklar , öğrenciler.

Hal ekleri

- i, -e, -den, -de ekleridir. * Kitabı ver (belirtme hali) * Yola bak (yönelme hali) * Evden geliyorum (ayrılma hali) * Sıradan insanlarla işim olmaz. * Sudan sebeplerle yanıma gelme * Sende kaldı (bulunma hali) * Bunlar gözde çocuklardır.

İyelik ekleri

Eklendiği isimlerin kime ait olduğunu ifade eder. * Kitabım, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları iyelik eklerini, ismin başına benim, onun, bizim, sizin, onların zamirlerini getirerek bulabiliriz.

İlgi ekleri (tamlama ekleri)

"ın, in, un, ün" biçimindedir. Belirtili isim tamlaması kurar. * kapı—n—ın kol—u , müdür—ün, oda—sı

Eşitlik eki

"-ca, -ce" biçimindedir. * Sence bu doğru mu? * Çocukça davranma

Ek eylem ekleri

İsim soylu sözcükler yüklem yapma göreviyle kullanılan eklerdir. * iyi—y-im, iyi—sin, iyi—dir, iyi—y-iz, iyi—siniz, iyi—dirler

Yapım ekleri

İsim ya da fiil kök veya gövdelerine gelerek onlardan başka isim ya da fiil türeten eklerdir. Yapım ekleri eklendiği sözcüğün anlamını da türünü de değiştirir. Her zaman çekim eklerinden önce gelir. Yapım eki almış bir sözcüğe türemiş sözcük ya da gövde denir. Eğer sözcük yapım eki almışsa basit yapılıdır sözcük çekim eki olsa da basittir.

İsimden isim yapan yapım ekleri (İİYE

*lık: kömür—lük, göz—lük , kulak—lık … *lı: Şehir—li , para—lı , ağaç—lı , baş—lı … *sız: su—suz, para—sız, ev—siz, *cü: göz—cü, sanat—çı, yol—cu, simit—çi, *ce: Türk—çe İngiliz—ce *daş: Çağ—daş, arka—daş, yol—daş *üncü: üç—üncü beş—inci *msı: acı—msı ekşi—msi *cil: et—cil ben—cil insan—cıl *şın: sarı—şın *sal: kum—sal kadın—sal *ıt: yaş—ıt *cağız: kız—cağız çocuk—cağız *cık: az-ı-cık küçük—cük *tı: hırıl—tı cıvıl—tı

İsimden fiil yapan yapım ekleri (İFYE)

*la: su-la, taş-la, uğur-la *al: çok-al, az-al, dar-al *l: doğru-l, sivri-l *a: kan-a, yaş-a, tür-e, boş-a *ar: yaş-ar, mor-ar, sarı-ar *da: fısıl-da, horul-dagürül-de *at: yön-et, göz-et *ık: geç-ik, bir-ik *ımsa: az-ımsa, benim-se,küçü(k)-mse *kır: fış—kır, hay—kır *an: ev—len, rahat—la *laş: şaka—laş, der—leş, çocuk—laş *sa: su—sa, garip—se, önem—se

Fiilden isim yapan yapım ekleri (FİYE)

Fiil kök veya gövdelerine gelerek isim yapan eklere denir: *ca: düşün—ce, eğlen—ce *ocak—ecek: giyecek, yok—ocak, aç—ocak *ak: yat—ak, kaç—ak, dur—ak, *ga: böl—ge, bil—ge, süpür—ge, *gan: çalış—kan, unut—kan, kay—gan *gı: sev—gi, çal—gı, as—kı *gıç: bil—giç, dal—gıç, başlan—gıç *gın: yor—gun, bil—gin, bez—gin, bit—gin *ı,i: yaz—ı, öl—ü, yap—ı, çat—ı, kok—u, doğ—u *ıcı—ici: yap—ıcı, gör—ücü, al—ıcı, sat—ıcı, *ık—ik: kes—ik, aç—ık, göç—ük, *ım—im: say—ım, seç—im, öl—üm, ölç—üm *ın—in: yığ—ın, ak—ın, tüt—ün, ek—in, *nç: gül—ünç, sev—inç *ıntı: kes—inti, çık—ıntı, dök—üntü, *ır-er: gel—ir, gid—er, ok—ur, *ış: otur—uş, yürü—y-üş, *ıt: geç—it, yak—ıt, ölç—üt, *ma: gülmeyi severim , konuşmayı bil. *mak: gelmek, gitmek *tı: belir—ti, kızar—tı

Türkçe'de eklerin özellikleri ve uyulması gereken hususlar

1. "-i" hal eki, 1.tekil kişi ekiyle, bu ek e benzeyen diğer ekler karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Evi yandı. (3.t.k.iyelik eki) * Evi yaktı. (İsmin –i hali) * Bu yapı Osmanlılardan kalmadır. (Fiilden isim yapım eki) 2. Çekim ekleri eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmez. Fakat isim çekim eklerinden olan -de ve –den hal ekleri eğer sıfat olarak kullanılırsa yani sıfat yapımında görev alırsa o zaman ismin anlamını değiştirir ve yapım eki olur. * Örnek: * Okuldan geliyorum. (Çıkma durum eki) * Senin gibi bir candan arkadaşım yok. (Sıfat yaptığı için yapım ekidir.)S İ * Yalandan bir kavga çıkardılar. (Sıfat yaptığı için yapım ekidir) İ * Sıradan insanlarla işim olmaz. * Sende bir şeylerim kaldı. (Bulunma durum eki) * Bunlar,gözde öğrencilerdir. (Sıfat yaptığı için yapım ekidir) 3. 1.Tekil kişi eki olan -m ile bu eke şekilce benzeyen diğer ekler birbiri ile karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Seçimi kim kazandı? (Fiilden isim yapım eki) * Bir dilim ekmek verir misin? (Fiilden isim yapım eki) * Bu işten dilim çok yandı. (Birinci tekil şahıs eki) * Sana saçımı süpürge ettim. * Ama ben daha çok küçüğüm. (Ek-fiil) * O benim kalemim. (Tamlayan durum eki) * Beni bırakıp gitme küçüğüm. (Birinci tekil şahıs eki) 4. İkinci kişi iyelik eki olan -n ile buna şekilce benzeyen diğer ekler karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Aklın neredeydi? (2.t.kişi iyelik eki) * Bu yıl ekin ekmeyeceğiz. (F.i.y.e.) * Buraya gelin. (2.ç.kişi emir eki) * Yurdun soruları bitmiyor. (İlgi eki) * Turistler,bu yıl Türkiye’ye akın edecek. (F.i.y.e.) 5. İsim-fiil eki olan -ma,-me ile f.f. yapan olumsuzluk eki karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Yürümeyi severim. (İsim-fiil) * Onunla biraz konuşmayı dene. (İsim-fiil) * Artık benimle konuşma. (F.f.yapan olumsuzluk eki) * Peşimden gelme. (F.f. yapan olumsuzluk eki) 6. "L" fiilden fiil yapım ekiyle "L" isimden fiil yapım eki birbirine karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Artık günler kısaldı.(İ.f.y.e.) * Bardak kırıldı. (F.f.y.e.) 7. "Ş"filden fiil yapım ekiyle (işteşlik eki), "ş" fiilden isim yapım eki (isim-fiil) birbiriyle karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Hep birlikte gülüştüler. (F.f.y.e.) (işteşlik eki) * Bakışların beni heyecanlandırıyor. (F.i.y.e.) (isim-fiil) * Bu gülüşü,bu bakışı hiç unutmam. (F.i.y.e.) (isim-fiil) * Bir süre öylece bakıştık. (F.f.y.e.) (işteşlik eki) *Not: "-ş" karşılıklı ya da birlikte yapılma anlamı veriyorsa f.f. yani "işteşlik eki" dir. *8. İsimden isim yapım eki olan "-cı" ile fiilden isim yapım eki ici birbiriyle karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Yolcu var mı? (i.i.y.e.) * Kalıcı bir işin yok mu? (f.i.y.e.) * 9. Fiilden isim yapım eki olan "-sal" ile isimden isim yapım eki olan "-sal" birbiriyle karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Kumsal (i.i.y.e.) * Gör-sel (f.i.y.e.) * Evren-sel (i.i.y.e.) * işit-sel (f.i.y.e.) 10. İsimden fiil yapan "-imse" ile F.F.yapan "-imse" karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Ben-imse (i.f) * Gül-ümse (f.f) * Öz-ümse (i.f) * An-ımsa (f.f) 11. Türkçede önce yapım eki sonra çekim eki gelir. * Örnek: * Kork-u-yor-um * Bunun istisnaları da olabilir. * Annemsiz gitmem. 12. Bir sözcük birden çok yapım eki alabilir. * Örnek: * Gözcülük, korkulu, dalgalı, ışıksız, örtülü

İlgili konular

türkçe dil bilgisi yapım eki çekim eki edebiyat

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Türkçede ekler
7 yıl önce

Türkçede ekler, yapım eki ve çekim eki olmak üzere ikiye ayrılır. Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğu için ekler Türkçedeki en önemli dil yapılarındandır...
İyelik eki
3 yıl önce

kelimelere ek getirerek kullanmaz; örneğin İngilizce sahiplik kategorisini ekler yerine edat nitelikli sözcük-ekler getirerek sağlar. Türkçede iyelik ekleri -(i)m...
Türkçe
3 yıl önce

dalıdır. Türkçe bu hususta sondan eklemeli bir dildir ve dilde pek çok son ek kullanılmaktadır. Bir kelimede birden fazla ek yer alabilir ve bu ekler yapım...

Türkiye Türkçesi, Türkiye, Dil, Dilbilim, Ural-Altay Dil Ailesi, Diller, Türk, Osmanlıca, Arapça, Abide, Afganistan, Türk dili, Edebiyat, Orta Asya, Tatarca, Azerice, Türk Dil Kurumu
Çoğul eki
3 yıl önce

Çoğul ekleri ya da çokluk ekleri, tekil isimlerin sonuna gelerek çokluk anlamı katan ekler. Türkçedeki çoğul ekleri -lar ve -ler'dir: elmalar, kalemler...

Türkçe, Türkçe'de ekler, Yapım eki, Çekim eki
Türkçe Dilbilgisi
7 yıl önce

çalışması çıktı: Türkçede Kelime Teşkili Hakkında Bir Anket, Ekler Lügatçesi. Cumhuriyetin ilk gramer kitabını yazan İbrahim Necmi Dilmen'dir: Türkçe Gramer (1939)...
çekim eki
3 yıl önce

ekleri, gerek isim soylu gerekse fiil soylu kelimelerin sonuna eklenerek cümle içinde diğer kelimelerle anlam bağlantısı kurmalarını sağlayan ekler....

Fiil çekim ekleri, İsim çekim ekleri, Türkçe, Edebiyat, Türkçede ekler
Ek
3 yıl önce

ek, son ek, sirkumfiks ve iç ek başlıca ek türlerini oluşturur. Ön ekler, bir kökün önüne gelen; "ön ek-kök" yapısına sahip eklerdir. Türkçede ön ek olmamakla...
Yapım eki
3 yıl önce

Türkçedeki Eklerin Kökeni 29 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Prof. Dr. Vecihe Hatiboğlu. Çukurova Üniversitesi ^ Yapım Eki Gibi...