Teksas-Kızılderili Savaşları

Teksas Komançi savaşları 1820 - 1875 }} Teksas-Kızılderili savaşları (İngilizce Texas-Indian wars), Teksas'taki göçmen yerleşimciler ile yerli Güney Ova Kızılderilileri arasında patlak veren ve 1820 - 1875 arası aralıklı olarak yıllara yayılan bir dizi çatışmalar silsilesidir. Bu savaşların ilki Fransız Teksası'ndan (1684-1689) sonra İspanyol Teksası'na (1690-1821) gelen ve büyük ölçüde İspanyollardan oluşan Avrupalı yerleşimciler ile yerli Kızılderili kabileleri arasında çıkmıştır. Sonra da Teksas'ın Meksika'daki parçası olan Meksika Teksası'nda (1821-1836) devam etmiştir. Teksas Cumhuriyeti (1836–1845) döneminde de süren savaşlar 1845'te Amerika Birleşik Devletleri'nin 28. eyaleti olmasıyla da sona ermemiş ve 1875 yılına kadar devam etmiştir. Kızılderili savaşları sırasında Arizona'dan sonra en fazla ölüm görülen eyalet Teksas'tır. Büyük Ovalar'ın bölgedeki parçasında değişik Kızılderili kabileleri bulunsa da önde gelen kabile «Ovaların Efendileri» olarak nitelendirilen Komançilerdir. Komançilerin Comancheria adı verilen topraklarında önce İspanyollar, Meksikalılar ve sonra da Teksaslılar en güçlü düşman olmuştur. Savaşan diğer kabileler arasında Kiyovalar, Viçitalar ve Lenapeler bulunur. Bu yerliler ile Beyazlar arasında yarım asır süren savaşlarda derin düşmanlıklar ve katliamlar oluşmuş ve en sonunda bölge neredeyse tamamen Beyazlarca fethedilmiştir. 1881 Ocak ayında bir grup Meskalero Apaçisi Hudspeth County'de Quitman Canyon'da bir posta arabasına saldırı düzenlerler ve Teksas atlı korumaları (Texas Rangers) Apaçilerden sekizini öldürmüş kalanları da kaçmıştır. Bu olay Teksas topraklarındaki son Kızılderili mücadelesi olmuştur. == Arka plan Kolomb öncesi Teksas

Kolomb öncesi

Amerika'nın iki büyük kültür merkezi arasında gelişmiştir. Bunlar Güneybatı Kızılderilileri ile Ova Kızılderilileri kültür grubudur. Arkeologlar Avrupalılarla temastan önceleri bu bölgede 3 büyük arkeolojik yerli kültürünün izlerini bulmuşlardır. Yukarı Rio Grande bölgesinden Teksas'ın batısına kadar Anasaziler. Teksas'ın doğusunda Mississippi Nehri Vadisi boyunca uzanan Mississippi Kültürü ya da Höyük Yapıcılar. Teksas'ın güneyinde Mezoamerika kültürü. Teotihuacan'ın kuzey Meksika'ya etkisi M.S. 500 yılında zirve yapmış ve 8. ila 10. yüzyılda inişe geçmiştir.

Sömürge Meksikası

Bu savaşların düşmanlıkları sömürge döneminde çıkmaya başlamıştır. Teksas'a göreceli yeni gelen bütün göçmenler Avrupalıdır ve bunlar Teksas'taki kalıcı yerleşimlerini Rio Grande çevresinde ve yukarı doğru San Antonio ve El Paso'da 1600 lerde kurmaya başlamışlardır. Daha sonra 1721 yılında bugünkü Teksas'ın kalbinde olan Nacogdoches'e gelmişlerdir. Komançiler ise kabaca 1700 lerin başlarına kadar eyaletin kuzeyine daha gelmemişler ve 1700 lerin sonunda atlara adapte olana kadar da burada baskın halk olmamışlardır. Diğer Ova Kızılderililerinin çoğu ise 1700 lerin ortalarında bölgeye inmişlerdir.

Teksas Kızılderilileri

Teksas'ın baskın kabilesi olan ve onunla özdeşleşen Komançiler aslında bölgeye son gelenlerdir. Onların müttefiği olan Kiyovalar ile Ova Apaçileri (ya da Kiyovalar arasında yaşadıkları için diğer adlarıyla Kiyova Apaçileri) ise batı kökenlidir ve sonradan Teksas'a taşınmışlardır. Doğu Teksas'ın yerli kabileleri Kadolar (alt kabileleri: Adai, Eyeish, Hainai, Kadohadacho, Nacono), Kitsaylar, Tonkavalar, Tovakoniler ve Viçitalardır. Teksas'ın körfez kıyısındaki kabileler ise Akokisalar, Alabamalar, Atakapalar, Karankavalar ve Tamikelerdir. 1650 yılı ve civarına kadar Wyoming'de Platte Nehri'nin yukarılarında Şoşonilerin bir parçası olarak yaşayan Komançiler ancak 1650 civarında onlardan ayrı bir grup olarak ortaya çıkmışlardır. Daha iyi av alanları bulma arayışındaki Komançiler yabanileşmiş masteng at (Komançice cobe) kültürünü benimseyip bu yılkı atlarına sahip olduktan sonra daha fazla hareket kazanmışlardır. Komançilerin esas göçü bir zaman dilimi içinde Arkansas Nehri'nden Orta Teksas'a Büyük Ovalar'ın güneyine olmuştur. Bu süre zarfında, Amerika bizonunun bolluğu, masteng atlarının avcılıkta ve savaşta kullanılması, diğer Şoşoni gruplarını benimseyip kendilerine adapte etmeleri ve diğer kabilelerden kadın ve çocukların esir alınması gibi sebeplerle nüfuslarında önemli ölçüde artış olmuştur. Sonuçta, atı benimseyip onu güçlerinin odağına oturtmaları bölgedeki en güçlü Kızılderili grubu haline getirmiş ve bu savaşlarda Beyazlara rakip olan en büyük güç durumuna gelmişlerdir. Dil ve etnik açıdan yakın akraba oldukları Şoşoniler tarafından Büyük Ovalar'ın güneyine götürülen Komançiler burada kendi güçleriyle Şoşonilerden ayrılıp bağımsız bir halk olarak gelişim göstermişlerdir. Bu noktada emperyalist yayılımcı politikaları Komançilerin güçlü bir ulus olmasını sağlamıştır. Masteng atlarını kullanmayı öğrenen Komançiler edindikleri bu hızlılık ve üstün hafif süvari becerilerinin bir sonucu olarak rakip kabilelerden pekçok kadın ve çocuğu tutsak almış ve gücün gereği olarak sayılarını katbekat artırmışlardır. Komançilerin iktidarına teslim olanlar yok olmaktan kurtulmuşlar fakat onlara vergi olarak yiyecek, konaklama ve kadın sağlamak zorunda kalmışlardır. Komançilere bu yüzden «Ovaların Efendileri» sıfatı yakıştırılmıştır. İspanyollarla karşılaştıklarında, onların doğudan New Mexico'ya kadar genişlemeleri ve Rio Grande'nin kuzeyindeki yeni ispanyol yerleşimleriyle olan doğrudan iletişimin engellenmesi Komançilerin yayılımını durdurup savaşların çıkmasına sebep olmuştur. Buna karşılık, Komançiler ve sonradan müttefiği olan Apaçiler binlerce ağır baskın saldırılar başlatmış ve bu Kızılderili savaşçının binlercesi onlarca kez Meksika içlerinde Meksikalıların binlercesini tutsak alıp köleleştirmiştir. Sonunda, Komançi ulusunun yaklaşık yüzde otuzu İspanyol kökenlilerden oluşmuştur. Ancak, Komançi ulusu kaynaşmış tek bir kabile birliği oluşturamamış, fakat 45 farklı bölümleri 12 band olarak yapılanmıştır. Tonkavalar müttefikleri Bidailer, Kadolar, Viçitalar, Komançiler ve Yohuanlar ile ittifak kurmuşlar ve 1758 yılında Lipan Apaçilerine ve Mission Santa Cruz de San Sabá misyonuna saldırmışlardır. Tonkavalar kuzey Meksika ve Teksas'ın içlerine olan güney göçüne devam etmişler ve daha sonra Lipan Apaçileriyle ittifak kurmuşlardır. Ayrıca, 1740 larda Güneybatıda İspanyol yerleşimciler bazen Kızılderili çocuklarını yakalamışlardır. Bu yakalanan çocukların genellikle vaftiz edilerek yerleşimcilerin evine hizmetçi-uşak olarak alınmaları yaygın bir uygulama olmuştur. İlk başlarda yakalananlar daha çok Apaçi çocukları olsa da sonradan Komançi çocukları da aynı şekilde yakalanıp vaftiz edilmiş ve hizmetçi-uşak olarak yerleştirilmişlerdir. 1750 öncesinde, Teksas'ın baskın Kızılderili kabilesi Apaçiler idi. Fakat bu durum Komançilerin yayılmacı politikalarıyla değişmiştir. Bu etki alanı güneyde Arkansas Nehri'nden Orta Teksas boyunca bütün Edwards Platosu dahil olmak üzere batıda Pecos Nehri'ne ve kuzeyde Arkansas Nehri'ni izleyerek Rocky Dağları'nın eteklerine kadar San Antonio çevresine genişletilmiştir. Nüfusun bu yıkıcı kaybına karşılık olarak, tek bir Kiyova savaşçısının 1790 sonbahar sezonunu Komançilerle geçirmesinden sonra, Komançiler Kiyovalar ve Kiyova apaçileri (Ova Apaçileri) ile etkili olarak birleşmişlerdir. Bu tek olay üç kabileyi etkin biçimde birleştirmiştir. Teksas Tarih Komisyonu eski başkanı yazar Theodore Reed Fehrenbach'a göre bu birleşme yerleşimcilerin saldırılarına karşı kendi avlaklarını korumanın gereğidir. Kızılderililerin bağışıklık sistemine yabancı çiçek hastalığı, kolera, kızamık ve diğer öldürücü salgın hastalıklar Teksas'a ilk kez 1530 larda gelen Avrupalılar tarafından getirilmiş ve bunlardan dolayı

Teksas Kızılderilileri

nin binlercesi ölmüştür.

Teksaslı yerleşimciler

Avrupalılar ve özellikle de Meksikalı Beyaz yerleşimciler İspanyol döneminin sona ermesinden önce Teksas'a gelmişler, fakat sömürge yetkilileri tarafından aktif olarak teşvik edilmemişler ve sayıları da son derece sınırlı kalmıştır. Komançilerin yerleşimcilere ani ve şiddetli baskınları da bu yerleşmenin sınırlı olmasında rol oynamıştır. Ayrıca, 1800 lerin başlarında, Komançi savaşları, Meksika Kurtuluş Savaşı ve sömürge gücünün çüküşünün bir sonucu olarak Komançi saldırılarına karşı Meksikalıların direnci neredeyse kırılmıştır. Meksikalıların cılız (lukewarm) askeri yeteneklerinin aksine, Amerikalıların daha güçlü olan savaş yetenekleri sömürge yöneticileri tarafından görülmüş ve Komançi baskınlarına siper vazifesi görmesi için bugünkü Teksas sınırında yeni yerleşim kurmaları teşvik edilmiştir. Bu erken yerleşimci Amerikalıların çoğu Yeşil Bayrak Cumhuriyeti döneminde İspanyol yetkililer tarafından öldürülmüş, idam edilmiş ya da Teksas'tan sürülmüş olsa da, Komançilerin Meksika içlerine daha sonraki baskınlarında Amerikalıların sınırda yerleşmelerinin önemini ortaya koymuştur. Sonuç olarak, yeni rejim Amerikalıları bölgeye çekmek için birtakım yeni teşvikler getirmiş, ilk olarak da Stephen F. Austin'e Teksas'ta arazi hibesi ve ayrıcalıklar verilmiştir. 1826 ve 1834 yıllarındaki ek antlaşmalar imzalanmış, fakat Meksika hükumeti antlaşma şartlarını karşılamada başarısız olmuştur. Komançilerin Mexico City'ye yaptıkları baskınlar ilk başlarda yıkıcı olsa da, Amerikalıların varlığı Meksikalıların ödemeleri ağırdan almalarına yol açmıştır Ayrıca, Komançilerin baskın amaçları ganimet ve esir almaya yönelik olduğu için, birbirine yaklaşan Amerikan topluluklarına Komançilerin baskınları daha verimli geçmiştir. Buna rağmen, Teksaslıların direnci bir önceki Meksikalı yerleşimcilere göre daha güçlü olmuştur. 1826 yılında komançiler Green DeWitt'in yeni kasabası Gonzales'e saldırır ve yakarlar. Gerçekten de, daha boyunduruk altına alınmamış kabilelerin olduğu ABD'nin doğusunda

Teksaslı yerleşimciler

Komançi ve Kiyova savaşçılarının askeri gücüne karşı hazırlıksız olmuşlardır. Bu baskınlardan yılmış yerleşimcilerin şikayetleri Washington'da duyulmuş ve Teksas'taki Amerikan yerleşimcileri korumak için müdahale yolları araştırılmaya başlanmıştır. Açıkça, Teksas'ın Meksika'dan izolasyonu için bir fırsat olarak görülmüş, ABD'nin genişlemesine yönelik diplomatik kampanyalar artmıştır. Teksaslılar adına Komançilerle antlaşma yapması için tanınmış bir Amerikan savaşçısının gönderilmesi kararlaştırılmıştır. Böylece, 1833 yılında Sam Houston (adı sonradan Teksas'ın en büyük yerleşimi olan Houston şehrine verilmiştir) ABD diplomatik temsilcisi olarak Penatʉka Nʉʉ Komançileriyle antlaşma yapması için Teksas'a gönderilmiştir. ABD'nin bu girişimi Meksika hükumeti tarafından yayılmacı bir girişim olarak algılanmış, Meksikalı yetkililer kendi ülkelerinde bir ABDli diplomatın Kızılderililerle antlaşma yapmak istemesine itiraz etmişlerdir. Houston persona non grata ilan edilmiş ve ülkeyi terk etmesi istenmiştir. 1823 yılında full-time çalışan paramiliter atlı koruma (ranger) şirketlerinin kurulmasına rağmen 1821-1835 yılları boyunca Komançi saldırıları yüzünden yerleşimciler zorda kalmışlardır. Komançilerin geleneksel ölümcül düşmanları olan Tonkava ile Lenape Kızılderilileri kendilerini yerleşimcilerin dostu olarak ilan etmişler, geleneksel düşmanlarına karşı müttefik kazanmak için uğraşmışlardır. Komançiler yamyamlık yaptıkları için gerçekten Tonkavalardan nefret ederlerdi. Stephen F. Austin 1823 gibi erken bir dönemde belirli güçlerin Ova Kızılderilileriyle, özellikle de Beyazlarda İspanyol/Meksikalı ve Amerikan ayrımı yapmayan Komançilerle savaşmaya hazır olması gerektiğini kabul etmiştir. Austin ilk milis ranger gücünü kiraladığı 10 adamla kurmuş ve bu paralı özel timleri sınır bölgelerindeki yerleşimcileri korumak ve Kızılderililerle mücadele etmek üzere görevlendirmiştir. Daha sonra yerleşimciler diğer ranger kampanyalarını da organize etmişlerdir. Teksas Cumhuriyeti kurulduktan sonra da bu ranger milis güçlerinin oluşturulması, kalıcı bir ordu için kaynak olmadan, devam etmiştir. Bu küçük ranger milis grupları altlarında hızlı atlarla Komançilerle şahsen mücadeleye girmişlerdir. Parker ailesinden yapılan bütün çağrılara, özellikle de James W. Parker'ın intikam ve kaçırılan kadın ve çocukların kurtarılma çağrılarına rağmen ortamın uygun olmaması dolayısıyla kaçırılanlar hemen kurtarılamamıştır. Kaçırılanların (Elizabeth Kellogg, Cynthia Ann Parker, John R. Parker, Rachel Plummer, James Pratt Plummer) çoğu daha sonra fidye karşılığında serbest bırakılmıştır. Mrs. Kellogg'un fidyesi 3 ay içinde ödenmiştir. Diğerlerininki ise birkaç yıl sürmüştür. Kaçırıldığında 8 yaşında bir kız çocuğu olan Cynthia Ann Parker ise Komançiler arasında tam 25 yıl kalmış, Teksas atlı korumaları (Texas Rangers) tarafından Pease Nehri Muharebesi sırasında Komançi kocası olan Peta Nocona'nın kabilesine yapılan katliamda kurtulanlar arasında bulunmuştur. Cynthia ile Nocona'nın oğlu Komançi reisi Quanah Parker'dir. == Teksas Cumhuriyeti dönemi: 1836–1845== Teksas Cumhuriyeti ile

Teksas Kızılderilileri

ilişkileri üç döneme ayrılabilir: birinci Houston diplomasisi, Lamar düşmanlığı, ikinci Houston diplomasisi. Sam Houston'ın yönetimi altındaki Teksas Cumhuriyeti Komançilerle görüşme yapmaya çalışmış ve baskınların durdurulması için üç ana önkoşul sürmüştür: hediyeler, ticaret ve düzenli olarak yüzyüze diplomasi. Houston, Kızılderililer arasına iyi üne sahip biridir ve eşi de yarı Çeroki Kızılderilisi yarı Beyaz olup yıllarca Kızılderili Toprakları'nda yaşamıştır. Kendisi büyük maliyetli silahlara dayalı ordu gücüne değil düşük maliyetli hediyelere dayalı bir stratejiyi ilke olarak benimsemişti. Meksikalılardan yardım alan Komançi-Kiyova ittifakını yenmek için bu hediyeler yeterli olmayabilirdi. Üzerinde yaşadıkları arazinin Çerokilere verilmesi için "Solemn Declaration" desteklemiştir.

Lamar yönetimi: 1838–1841

Çeroki savaşı: 1838–1839

Neches Muharebesi

Lamar ve Ova kızılderilileri

Council House Fight

== Ayrıca bakınız == *Meksika Kızılderili savaşları *ABD Kızılderili savaşları *Kızılderili Soykırım Müzesi == Dipnotlar == * * Exley, Jo Ella Powell, Frontier Blood: The Saga of the Parker Family, * Fehrenbach, Theodore Reed The Comanches: The Destruction of a People. New York: Knopf, 1974, ISBN 0-394-48856-3. Later (2003) republished under the title The Comanches: The History of a People * Foster, Morris. Being Comanche. * Frazier, Ian. Great Plains. New York: Farrar, Straus, and Giroux, 1989. * Lodge, Sally. Native American People: The Comanche. Vero Beach, Florida 32964: Rourke Publications, Inc., 1992. * Lund, Bill. Native Peoples: The Comanche Indians. Mankato, Minnesota: Bridgestone Books, 1997. * Mooney, Martin. The Junior Library of American Indians: The Comanche Indians. New York: Chelsea House Publishers, 1993. * Hämäläinen, Pekka (2008) The Comanche Empire Yale University Press, New Haven, Conn., ISBN 978-0-300-12654-9; originally his 2001 thesis The Comanche Empire: A Study of Indigenous Power, 1700–1875 * Native Americans: Comanche (August 13, 2005). * Richardson, Rupert N. The Comanche Barrier to South Plains Settlement: A Century and a Half of Savage Resistance to the Advancing White Frontier. Glendale, California: Arthur H. Clark Company, 1933. * Richardson, Rupert N., Adrian Anderson, Cary D. Wintz & Ernest Wallace, "Texas: the Lone Star State", 9th edition, New Jersey: Prentice Hall, 0131835505 * Rollings, Willard. Indians of North America: The Comanche. New York: Chelsea House Publishers, 1989. * Secoy, Frank. Changing Miliitary Patterns on the Great Plains. Monograph of the American Ethnological Society, No. 21. Locust Valley, NY: J. J. Augustin, 1953. * Streissguth, Thomas. Indigenous Peoples of North America: The Comanche. San Diego: Lucent Books Incorporation, 2000. * "The Texas Comanches" on Texas Indians (August 14, 2005). * Wallace, Ernest, and E. Adamson Hoebel. The Comanches: Lords of the Southern Plains. Norman: University of Oklahoma Press, 1952. == Dış bağlantılar == * Yale University: Genocide Studies program : Extermination in Texas

Kaynaklar

Vikipedi

Teksas-Kızılderili Savaşları

Kolomb öncesi

Sömürge Meksikası

Teksas Kızılderilileri

Teksas Kızılderilileri

Teksaslı yerleşimciler

Teksaslı yerleşimciler

Teksas Kızılderilileri

Lamar yönetimi: 1838–1841

Çeroki savaşı: 1838–1839

Neches Muharebesi

Lamar ve Ova kızılderilileri

Council House Fight

Kaynaklar

Kızılderili Savaşları

Kızılderili Soykırım Müzesi

Teksas Kızılderilileri

Kızılderili Soykırımları

Kızılderililer

Mustang (at)

Krikler

Çöl Aslanı (film)

Teksas-Kızılderili Savaşları