İlk örnekleri veri aktarım kabiliyetine sahip değilken bu durum, 1958 yılında SD-2 Observer`ın yer kontrol istasyonuna yalnızca bir dakika gecikmeyle gerçekleştirdiği ilk görüntü aktarımı sayesinde değişti. ABD`de yürütülen bu çalışmaları birçok yeni tasarım izledi.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56
taktik İHA] Devam eden bu süreçte, çift boomlu itici motorlu tasarımıyla Pioneer, Shadow gibi günümüz modern İsrail ve Amerikan taktik İHA tasarımlarına ilham veren Republic üretimi SD-3 Sky Spy ise bu özelliğinden dolayı önem taşıyan ilk örnekler arasında. Vietnam Savaşı ile bu tarzda insansız keşif aracı kullanmanın yararı somut biçimde ortaya çıkarken; bu araçlardan 1960`lı yıllarda kısa, orta ve uzun menzilli birçok çeşit üretildi. Fakat hernekadar Vietnam Savaşı bu araçları daha dikkat çekiçi hale getirse de, savaştan kaynaklı bütçe sıkıntıları birçok taktik İHA programının sekteye uğramasına neden oldu.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56
Daha sonra belirli bir süre duraklama dönemine girildi. Fakat 1980 yılından itibaren özellikle İsraillilerin devreye girmesiyle operasyon kabiliyetleri artan bu araçlar, yeniden gündeme gelmiş ve modern orduların artık en temel gereksinimlerinden biri olmuştur. Bu noktada yönümüzü İsrail`e çevirecek ve oradaki gelişmelere bir göz atacak olursak; 1970`li yıllara dayanan İsrail`in İHA tarihi de yine hedef İHA`lar ile başlıyor. Arap kuvvetlerine karşı kullanılmak üzere geliştirilen ilk örneklerden sonra daha etkin bir çözüm arayan İsrail, hedef İHA`larını kamera sistemleri ile donatıp keşif görevlerinde kullanmak istedi. Ardından ABD`den edinilen tecrübeler ve bilgiler ışığında da IAI ve Tadiran, Scout ve Mastiff isimli İsrail üretimi ilk taktik İHA örneklerini geliştirdi. 1982 Lübnan Savaşı ise taktik İHA`lar için bir dönüm noktasına işaret ediyor. Operasyonlar sırasında kullanılan İHA`larla elde edilen başarı, bu araçların askeri önemini bir kez daha vurgulayarak genel maksatlı bir savaştan meskun mahale kadar her türlü seviyede bu araçlara duyulan gereksinime dikkat çekmiş oldu. Bunun yanısıra İHA üretiminde başı çeken ve birçok yeniliğin öncüsü konumundaki İsrail, bu operasyonlar sırasında elde ettiği birikim sayesinde 1980`li yıllarda duraksamaya giren ABD`deki İHA gelişimini de yeniden hareketlendirdi. Pioneer programı ile ABD Donanması`na İHA`ların önemini bir kez daha hatırlatmasıyla, günümüz Predator ve Shadow gibi araçların tasarımlarının önü açılmış oldu. Ayrıca insansız hava araçlarının yeni bir çehre kazanmasını sağlayan İsrail`in bu yeni taktik İHA anlayışı ise birçok orduyu harekete geçirerek bu araçların insanlı araçlarla beraber müşterek kullanımının düşman kuvvetlerine karşı daha etkili bir sonuç alabileceğini gösterdi.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56
Sınıflandırma sorunu
" target="_blank"> taktik İHA] Kısa tarihleri bu şekilde olan taktik İHA`lar temel olarak keşif görevlerinin yanında gözetleme görevini de üstlenmiş vaziyetteler. Hernekadar keşif ve gözetleme görevlerini kapsayan ve belirli bir menzilde ve süre zarfında taktik amaç için hareket eden araçların tümü şu an için “taktik İHA” olarak anılsa da, aslında bu iki öz göreve yönelik yapılan tasarımların konseptlerinde az da olsa bazı farklılıklar mevcut. Ama keşif ve gözetlemeye yönelik 8 ile 12 saat arasında değişen seyreden ve 50 ila 350 kg arasında değişen azami kalkış ağırlığında olan araç, şu an için en çok kabul görmüş taktik İHA tanımı daha uygundur. Net bir tanımlamanın olmamasının sebebi ise İHA`lar için herkes tarafından kabul görmüş düzgün bir sınıflandırmanın henüz yapılabilmiş olmaması ve günümüzdeki sınıflandırmalara göre de bir aracın birden çok sınıfın özelliğini taşıyabilmesi. Biraz daha konuyu açacak olursak; asl olarak gözetleme amaçlı tasarlanan bir İHA ya da gözetleme taktik İHA`sı, muharebe sahasında elde ettiği verileri gerçek zamanlı olarak yer kontrol istasyonuna iletebilir. Genellikle de bu tipteki araçlar daha büyük kanat açıklığına ve daha ziyade basit yapıdaki iki zamanlı ya da Wenkel tipi pistonlu motora sahiptirler. Ayrıca otonom kontrol özelliğine ek olarak uzaktan telsiz kontrolü de mevcuttur. İzleyecekleri yol, uçuş öncesi otopilot sistemine yüklenebildiği gibi istenildiği takdirde çoğu aracın uçuş esnasında da uçuş koordinatları değiştirilebilir. Seyrüseferleri ise genelllikle GPS, ataletsel seyrüsefe sistemi ASS ya da her iki birden kullanılarak yapılabiliyor. İlk olarak Snark seyir füzesi için geliştirilen ASS, başlarda hantal ve büyük yapısıyla bir engel olarak görülürken küçülen boyutlarıyla artık günümüz İHA`larında bağımsız seyrüsefer sistemi olarak kullanılabiliyor. Uydu yardımıyla seyrüsefer ise 1960`lara kadar uzanıyor. 1980`den bu yana da yagın olarak GPS kullanılıyor. Şu an ise en mantıklı çözüm yukarıda da değindiğimiz gibi GPS ve ASS`nin beraber kullanıldığı tümleşik seyrüsefer sistemleri oluşturuyor. Özellikle GPS`e yani bir nevi GPS uydularının kontrolünü elinde bulunduran ABD`ye bağlı kalmamak için çoğu İHA üreticisi sistemlerinde artık bu yeni seyrüsefer yaklaşımını tercih ediyor. GPS ve ASS`den gelen veriler kalman filtresi kullanılarak ise kullanıcıya optimum bir çıkış veriyor. Hedef bölgeye kadar otopilot yrdımıyla seyrettikten sonra, uzaktan telsiz kontrol ile idame edilen gözetleme görevindeki İHA`ların, bu kullanımlarından dolayı menzilleri görüş hattı mesafesi ile sınırlı kalıyor.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56Alt sistemler
" target="_blank"> taktik İHA] Faydalı yük olarak da taret içine konumlandırılmış gece-gündüz görüşlü kamera tercih ediliyor. Gözetlemenin yanında hedef tespit görevleri için ayrıca lazer işaretleyici de bu araçlara yüklenebiliyor. Her türlü hava koşulunda gözetleme görevine devam edebilmek için ise sentetik açıklıklı radar (SAR) ya da hareketli yer hedefi göstergesi (GMTI.) radarı da araçlara entegre edilebiliyor. Elektronik harp amacı da güdülüyorsa sinyal yakalayıcı - karıştırıcı vb. gibi faydalı yükleri de bu araçlar üzerinde görmek mümkün.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56Boyutları büyüdükçe içeri katlanabilen iniş takımları kullanan bu araçlar, konveksiyonel olarak inip kalkabildikleri gibi roket itkisi ya da pnömatik / hidrolik / elektrikli mancınıkla da fırlatılabiliyor. Daha çok acil durumlarda kullanılmak üzere paraşüt ya da paraşüte göre daha performanslı olan ve kontrol imkanı tanıyan parafoil yardımıyla da inebiliyorlar. Deniz görevi yürütülüyorsa, yakalama kancası ya da ağ, güverteye iniş için kullanılıyor. Taktik keşif İHA`ları ise az önce bahsettiğimiz gözetleme İHA`larına göre daha güçlü bir motora, daha uzun bir görev menziline ve daha yüksek seyir hızına sahipler. Ayrıca keşif İHA`larında dolanım amacı güdülmemesinden dolayı, gerçek zamanlı veri aktarımı daha az önem taşıyor. Faydalı yüklerinde veyahut kalkış iniş özelliklerinde ise gözetleme İHA`larına nazaran kayda değer bir fark bulunmuyor.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56
Avrupa semalarında İHA
" target="_blank"> taktik İHA] ABD ve İsrail dışında da bilhassa Avrupa`da, taktik İHA gelişmeleri büyük hızla sürüyor. Hernekadar bu iki ülkeye göre İHA teknolojisi sıçraması biraz geç olsa da Avrupa ülkeleri de taktik İHA üretimine yoğun biçimde yönelmiş durumda. Geleceğin askeri programlarında daha çok müşterek hareket etme eğiliminde olan Avrupa ülkelerinde, söz konusu İHA`lar olduğunda bu durum karşılaşılan çeşitli zorluklardan ötürü değişiyor. Başı çeken ülkelerden Fransa ve Almanya arasında uzun yıllardır süregelen ve henüz çözümlenemeyen taktik İHA çalışmaları da bu ifadeyi destekler niteliğinde. İlk olarak 1983 yılında ortak bir paydada buluşan ve Eurodrone isminde bir konsorsiyum kuran Almanya ve Fransa, beraber çıktıkları bu yolda 1991 yılı itibari ile Brevel taktik İHA`sını geliştirmeye başladı. Yalnız ilerleyen yıllarda Fransa programa ayırdığı bütçesini keserek yeni bir sistem geliştirmektense taktik İHA ihtiyacını karşılayacak bir sistemi piyasada aramaya koyuldu. Sonuç olarak da kararını Sagem`in günümüz Sperwer`in atası olan Crecerelle`si üzerinde kıldı. Almanya ise programa devam ederek Brevel`in daha gelişmiş bir modeli olan KZO ile yoluna devam etti. Brevel yerine Sperwer`i tercih eden Fransa`nın şu anki taktik İHA ihtiyacını ise Hollanda, İsveç, Danimarka, Kanada ve Yunanistan`a da ihraç edilen Sperwer`ler karşılamaya devam ediyor.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56Brevel`deki başarısızlığın ardından hala ortak bir İHA gelişirmeyi düşünen Fransa, hernekadar Avrupa ülkeleri arasında Neuron ve Euromale gibi İHA programlarını yürüterek merkez konumda yer almaya çalışsa da bu durum çağrıda bulunduğu ülkeler tarafından Brevel`den ötürü “yarı yolda bırakmak” olarak algılanıyor. Ayrıca Almanya`nın mini İHA konusunda Fransa`yı sollaması, İtalya`nın çoktan bir orta irtifa uzun takat (Medium Altitude Long enuranceMale) İHA programı yürütüyor olması aynı zamanda İngiltere, İsveç, Almanya ve İtalya`nın kendi geliştirdikleri insansız muharebe hava araçlarının (İMHA) uçuş testlerine başlaması da aslında Neuron ve Euromale önünde engel oluşturuyor. Bununla beraber İHA tasarımları daha çok Thales, EMT gibi elektronik firmalar tarafından yürütülürken Fransa`nın ortak yürütülecek bu programlarda ana yüklenici konumunda EADS gibi klasik manadaki uçak üreticilerinin olmasını istemesi, Avrupa ülkeleri arasında ortak bir İHA programı yürütmenin önünde diğer bir engel olarak karşımıza çıkıyor. Genel olarak Avrupa`daki hava böyleyken sırasıyla bazı ülkelerdeki taktik İHA faaliyetlerinden özellikle bahsetmekte fayda var.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56
taktik İHA] Öncellikle İngiltere`deki çalışmalara dikkat edersek; bu ülke yürütülen en önemli program İsrailli Hermes 450 üzerinden geliştirilen ve Thales-UK`nin ana yüklenici konumunda olduğu Watchkeeper. Önümüzdeki birkaç yıl içinde her yıl bir taburu, WK-450 olarak da yeniden tanımlanan bu araçlardan donatmak ise hedefler arasında. Mini İHA sınıfında da dışalımla tedarik yolunu tercih eden İngiltere, ayrıca 2020 yılından önce envanterinde bulunan Tornado`ların yerini almasını planladığı İMHA üzerinde çalışıyor.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56
" target="_blank"> taktik İHA] Almanya ise mini İHA sınıfında başı çektiği gibi taktik İHA programları ile de bayrağı en önde taşıyor. Fransa ile yürütülen ortak taktik İHA programının devamı olan Brevel`in daha gelişmiş modeli olan KZO ya da ihraç ismiyle Tucan`ın, 2005 yılında hizmete girmesinin ardından altı adet sistemi sipariş alınması, şu anda bu alanda yürütülen çalışmalar arasında bu araçları önplana çıkarıyor. Bunun yanında EADS Military Air Systems tarafından Almanya ve İspanya ortaklığında geliştirilen Barracuda ise, yürütülen diğer bir çalışma. Orta irtifada uzun süre seyredebilen Barracuda`da, geleceğin ihtiyaçlarını karşılayacak her türlü faydalı yük taşınması ve hatta bu araca muharebe özelliğinin kazandırılması da çalışmalar arasında. Hatta Almanya da İngiltere gibi bu tip araçlarıyla Tornado`larını değiştirmeyi planlıyor.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56
İtalya da uzun soluklu taktik İHA çalışmaları yürüten ülkeler arasında. Özellikle Balkanlardaki hareketlenmenin ardından, Meteor ve Mirach İHA`larından elde edilen tecrübeler yardımıyla bu sınıfta bir İHA geliştirmeye daha çok önem veren İtalya, Nibbio ve Falco gibi taktik İHA`ları geliştiriyor. Ayrıca ileride Almanya ve İngiltere gibi Tornado`ların yerine İMHA`ları kullanmayı düşünüyor. Hatta bu sebeble Alenia, Sky-X çalışmaları yürütüyor.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56
İsveç ise Gripen`in İsveç`te üretilen son insanlı uçak olacağını düşünmesinden dolayı İHA projelerine büyük ağırlık veriyor. Bu konuda da başı çeken firma ise Saab. Ayrıca Fransa`nın Neuron çağrısı şu an için diğer alt yüklenici konumundaki Avrupa ülkelerinden ziyade daha çok destek veren İsveç, Gripen`den sonra da İHA alanında pastadan pay almaya çalışıyor.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56
Dünya İHA`ya yöneliyor
Kuzey komşumuz Rusya da hedef İHA`larla giriştiği sürece, Sovyet Birliği`nin dağılmasının ardından uzun bir süre ara vermiş olsa da en azından Yakovlev tek tük tasarımlarıyla taktik İHA geliştirmeye devam etti. Yeniden hareketlenmelerin yaşanmasıyla da Yakovlev`in yanında Sukhoi ve bazı Rus havacılık firmaları önümüzdeki yıllarda yeni nesil taktik İHA`larla karşımıza çıkacak gibi gözüküyor.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56Diğer ülkelerden bazıları da taktik İHA geliştirmeye çalışsa da bu İHA`ların bir türlü hizmete girmemesi ya da sınırlı sayıda üretilmesinden dolayı yukarıda bahsi geçen ülkeler kadar çok adlarından söz edilmiyor. Aynı zamanda bazı ülkeler kendileri yeni bir taktik İHA geliştirmektense daha çok dışalımı tercih ediyor. Örnek olarak dışalımı tercih eden ülkelerden biri olan Belçika, hernekadar 1970`lerde Epervier İHA`sını üretmiş gibi gözükse de aslında bu araçların temel tasarımı Belçika`ya ait değil. 1962 yılında Amerikalı hedef İHA üreticisi Radioplane, Observer ya da ilk ismiyle Shelduck`ın tasarımlarını Belçika`ya sattı. Böylelikle de Belçika, Epervier`i gün yüzüne çıkarabildi. Ayrıca Hindistan, Pakistan, Çin ve Birleşik Arap Emirlikleri de kendi taktik İHA`sını üretebilen ve bu ayrıcalıklı sınıfta yer alan ülkeler arasında.MSI Aylık Savunma Teknolojileri Dergisi, Sayı:2007-022, sy.56