İlk Yıllar
Osmanlı İmparatorluğu döneminde Sosyalist gruplar olmasına rağmen bunlar geniş kitle örgütlerine dönüşememişlerdi. Bu gruplar genelde küçük ve sosyalist düşüncenin taşıyıcıları oldular. Özellikle Selanik ve İstanbul merkezli idiler. Bir kısmı kurulacak olan TKP`ye katılmıştır. Özellikle de Şefik Hüsnü`nün liderlike ettiği Türkiye İşçi Çiftçi Sosyalist Fırkası(TİÇSF)bunlardan biridir. İttihat ve Terakki Hükümeti`ne muhalefetten Sinop`a sürgün edilen Mustafa Suphi buradan Çarlık Rusyasına geçti burada Ruslara esir düştü. Esirliği sırasında tanıştığı mahkum devrimcilerin ve Ekim Devrimi`nden sonra "Bolşevizm"in etkisi ile 1918 yılında "Sosyalist Müslüman Doğu Halklar Kurulatayı"nın ardından sürgündeki askerler ve Türkiye`deki gruplarla beraber 10 Eylül 1920 yılında Bakü de yapılan kongre ile TKP (TKF) kuruldu. Musta Suphi ve arkadaşalrı Anadolu da gerçekleşen Kurtuluş Savaşı`na destek vermek için önce Mustafa Kemal ile irtibat sağlamış ve ardından Mustafa Kemal`in kabulü ile yola çıkmıştır. Bir çok kaynakta 9. Kolordu (?) Komutanı Kazım Karabekir`in tertiplediği iddia edilen protestolarla karşılaşmışlardır. Kars ve Erzurum`dan sonra Kazım Karabekir`in yönlendirmesi ile Tarabzona geçmişlerdir. Musatafa Suphilerin amacı buradan gemi ile Samsun`a geçip Ankara`ya ulaşmaktadır. Ama Kazım Karabekir`in ise Rusya`ya geri göndermeyi istediği iddia edilmektedir. Gemi Karadeniz`e açıldıktan sonra Trabzon kabadayılarından Yahya Kahya ve adamları gemiye arkadan yetişip Mustafa Suphi ve arkadaşlarını öldürmüşlerdir. Bu cinayette genel kanı planlayanın Kazım Karabekir tarafından yapıldığıdır. Bir diğer iddia ise Kazım Karabekir`in Mustafa Kemal`den olur almadan bu işe girişmeyeceğidir. Gizli yazışmalar/telgraflar ancak bunu kanıtlayabilir ki bunlar hala açıklanmamıştır. Bir süre sonra Yahya Kahya Mustafa Kemal`in koruması Topal Osman tarafından öldürülmüştür. "Topal Osman, bir başka yerde Mustafa Suphi ve arkadaşları, 28/29 Ocak 1921 gecesi, Kayıkçılar Kahyası olan Yahya ve adamları ile Faik Reis tarafından öldürülmesi olayında da ortaya çıkar. Türkiye`nin politik tarihine kara bir leke olarak geçen bu cinayetin arkasında da Topal Osman vardır. Bu cinayeti işleyenlere karşı tepkiler artınca Kahya Yahya, Sivas`ta kurulan göstermelik bir mahkemede `yargılanır` ve `delil` yetersizliğinden beraat eder. Kahya Trabzon`a döndüğünde üzerindeki psikolojik baskılar devam edince, suç ortaklarını tehdit etmeye başlar. Sağda solda `Sanki bütün işlerde ben tek başına mı idim. Daha üstüme varırlarsa her şeyi olduğu gibi ortaya dökerim` demesi Kahya Yahya`nın arkasındaki güçleri rahatsız eder. Kahya`nın ortadan kaldırılmasına karar verilir. Ansızın Trabzon kışlasına yakın bir yerde Kahya Yahya, adamlarıyla birlikte pusuya düşürülür ve öldürülür." (Ömer Ağın http://imranlider.org.tr/editorden/kasim/D%C3%BCn%C3%BCn%20Topal%20Osmanlari.htm) Mustafa Suphiler Kurtuluş Savaşı`na yardım edemeselerde Sovyet Rusya`nın (1924 e kadar böyle adlandırılmaktadır.) silah ve altın yardımını sağlamıştır. Daha sonra Türkiyedeki kadrolar Kemalizm`e karşı direkt bir tavır almasalarda bu cinyetlerden dolayı mesafeli durmuşlardır.TKP`nin kurucusu Mustafa Suphi ve 14 yoldaşı Ocak 1921 yılında öldürüldü. Bu olay TKP`nin Kemalizm`e karşı illegal mücadelesinin de başlangıcını oluşturdu..} 1920`li ve 1930`lu yıllarda TKP illegal mücadeleyi devam ettirdi. 15 Ağustos 1922`de Hükümetin yasaklaması üzerine Ankara`da gizli olarak gerçekleştirilen 2. Kongre`de Genel Sekreterliğe Salih Hacıoğlu getirildi. Kongreden yaklaşık üç hafta sonra 12 Eylül 1922`de, Ankara Hükümeti o güne kadar yasal çalışma yürüten TKP`yi kapattı. Yasal çalışma olanağı ortadan kaldırılan TKP`nin üçüncü kongresi 31 Aralık 1924-1 Ocak 1925`de İstanbul Akaretler`de illegal olarak toplandı ve Şefik Hüsnü genel sekreterliğe getirildi. Kongreden sonra, Şeyh Said İsyanını bahane eden Hükümet Takrir-i Sükun kanunu çıkartarak ülkedeki CHP harici tüm siyasi oluşumları kapattı..} Çok geniş tutuklamalar ve yargılamalar yapıldı. 1925`de yapılan tutuklamalarının yol açtığı dağınıklığı kargaşayı durdurmak üzere, 1926 yılının mayıs ayında, Şefik Hüsnü`nün girişimiyle, Viyana`da bir parti konferansı yapıldı. Yeni bir faaliyet programının taslağı hazırlandı ve Vedat Nedim genel sekreterliğe getirildi. Vedat Nedim, Burjuvazi ve Kemalizm ile uzlaşarak ılımlı bir politika izledi. Parti işçi sınıfı içerisinde belli bir örgütlenme yakaladıysa da, parti içi problemler daha güçlü bir etki yaratmasının önüne geçti. Komünist şair Nazım Hikmet partiye üye oldu ve partiye olduğu kadar Türkiye`deki Komünizm hareketine de önemli katkılarda bulundu.
Parti, 1940`ların başında yeniden örgütlendi. Reşat Fuat Baraner`in Teşkilat Sekreterliğinde 2. Dünya Savaşı boyunca Faşizm karşıtı bir politika izledi. 1950`lere kadar Dr. Şefik Hüsnü denetiminde faaliyetlerine devam etti. 1951 tutuklamalarını ve Şefik Hüsnü`nün 1959 yılında hapis sonrası sürgüne gönderildiği Manisa`da ölmesini takiben, Yakup Demir (Zeki Baştımar) ve bazı TKP kadroları 1960 yılında yurtdışına çıkarak partiyi yurtdışında yeniden örgütlediler.
1960`lar ve Yükselen Devrimci Hareket
1960`ların en önemli olaylarından biri bir sosyalist partinin, TİP`in, kuruluşu ve ülke genelinde yarattığı etkidir. 1960 ile 1970 arası, TKP`nin ülke içindeki kadroları TİP`i desteklediler. Milli Demokratik Devrim-Sosyalist Devrim tartışmalarının başlangıcı yine bu döneme denk düşer. Yakup Demir`in ölmesinin ardından İsmail Bilen`in TKP genel sekreteri olması ile birlikte ülke içinde örgütlenme faaliyetlerine hız veren TKP, marksist-leninist dünya görüşü doğrultusunda, bilimsel sosyalizmi esas alan bir politik çizgi izledi. İşçi sınıfı içinde örgütlenmeyi ana hedef olarak koyan TKP, SSCB ile de ideolojik ve politik bir yakınlık içindeydi.1970`li yıllar boyunca parti tarihinin en hızlı gelişme dönemlerinden birini yaşadı. TKP bu tarihlerde bir diriliş yaşayarak Türkiye`de önemli bir illegal siyasi güç haline dönüştü. Sendika, gençlik, memur, köylü, kooperatif ve kadın hareketi içinde kitleselleşti. 1 Mayıs işçi bayramının kitlesel olarak kutlanmasında, Devlet Güvenlik Mahkemelerine karşı direnişte, aşırı sağcı teröre karşı kitlesel direnişlerin örgütlenmesinde, kapitalist sınıfa karşı güçlü grevler düzenlenmesinde, 1 Mayıs komiteleri ve can güvenliği komiteleri gibi yapıların yaratılmasında, 141. ve 142. maddelerin kaldırılması kampanyasında, barış hareketinin örgütlenmesinde, Marksizm-Leninizm propagandasında, sosyalist ülkeler ve ulusal kurtuluş hareketleriyle dayanışma kampanyalarının geliştirilmesinde TKP önemli görevler üstlendi. Basın-yayın, kültür ve sanat cephelerinde etkili bir çalışmalar yürüten TKP, aydınların işçi sınıfıyla bağlaşmasında önemli bir etkenlerden biri oldu. 1970`lerin sonlarına doğru, TKP içinde izlenecek taktik çizgi konusunda bir görüş ayrılığı yaşandı. İşte böyle bir dönemde 1978 yılında TİP`den ayrılan bir grup “Sosyalist İktidar” hareketini oluşturmuştur. Bu grup daha sonra SİP ve STP adı altında partileşerek bugünkü Türkiye Komünist Partisi oluşturdu. TKP içerisinde yaşanan ayrışmada ise İşçinin Sesi grubu partiden ayrıldı. Rıza Yürükoğlu önderliğindeki İşçinin Sesi dergisi etrafında örgütlenen İngiltere kadrolarının, TKP`yi pasifizmle suçlaması 1979`da tasfiye ile sonuçlandı.
1980`ler: Askeri darbe ve solun yeniden doğuşu
12 Eylül Darbesiyle birlikte sol ağır bir yara aldı. 12 Eylül döneminde TKP`nin yurtiçindeki kadroları tutuklandı. 1983`de TKP Genel Sekreterliği`ne Haydar Kutlu (Nabi Yağcı) getirildi. Ardından gelen yıllarda Sovyetler Birliği`nin tüm dünyadaki kendine bağlı sosyalist örgütleri likidasyona sürüklemesiyle eş zamanlı olarak Türkiye Sosyalist hareketi kendini toparlamakta güçlük çekti. Diğer taraftan, 7 Ekim 1987`de yapılan TKP`nin 6. Kongresi ve TİP`in 8. Kongresi`nde alınan kararlar gereğince, her iki partiden eşit sayıda delegenin katılımıyla aynı yılın Ekim ayında Türkiye Birleşik Komünist Partisi 1. Kongresi toplandı. Liderler Haydar Kutlu ve Nihat Sargın ise Türkiye`ye döndüklerinde tutuklandılar. Ardından Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin yıkılışıyla birlikte Türkiyedeki sosyalist hareketler ağır bir darbe daha aldılar.1990`ların başında, TBKP`nin kapatılması beklenildiği için Sadun Aren`in liderliğinde Sosyalist Birlik Partisi kuruldu. Nitekim TBKP 1991`de Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı.
TKP`nin likide edilmesine karşı olan kadrolar 10 Eylül dergisini kurdular. Aynı bir dizi toplantının ardından 1997`de Ürün Sosyalist Dergi`yi çıkarmıştır.
Bunun ardından TKEP`in ve Kurtuluş`tan ayrılan Yeni Yol ve Sosyalist Politika kadrolarının da katılmasıyla parti Birleşik Sosyalist Parti adını aldı. BSP hakkında Anayasa Mahkemesi tarafından açılan kapatma davası sonuçlanmadan "Geleceği Birlikte Kuralım" adlı parti girişimiyle yeni bir parti oluşturma sürecini başlattı. Bu sürecin sonucunda partinin büyük kısmı ÖDP`ye katıldı.
1980 öncesi TKP kadrolarının bir kısmı ise, 2001`de kurulan TKP`nin içerisinde yeraldı.