Sindirim sistemi ve sindirim borusu hayvandan hayvana belirli oranda değişiklik gösterir. Örneğin bazı hayvanlar çok odalı midelere sahiptirler.
Çoğu Antik Çağ ve Orta Çağ anatomistleri mide, bağırsaklar gibi sindirim sistemi organları hakkında kabaca doğru fikirlere sahipti. Yine de bu yanlış ve hatta bir bakıma absürd fikirler ortaya atılmadı anlamına gelmez. Örneğin Rönesans'ın önemli bilgin ve sanatçısı Leonardo da Vinci sindirim sisteminin solunum sistemine yardım ettiği fikrine sahipti. Sıkışan bağırsakların, içlerinde üretilen sıvılaşmış havayla, diyaframı yukarı doğru ittiğine ve böylece diyaframın akciğerlere basınç uyguladığına inanmaktaydı. Sindirim sisteminin ve sindirim sistemi organlarının insan için önemi eski çağlardan beri bilinmektedir.
Sindirim Kanalı
Normal bir yetişkin erkeğin sindirim borusu yaklaşık 7 buçuk metre uzunluğundadır. Farklı bölümlere ayrılır ve her bölümde sindirimin farklı bir evresi gerçekleşir. İnsanlarda sindirim kanalının ana kısımları şunlardır: ağız, dil, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak, rektüm ve anüs. Sindirim kanalı dışındaki, sindirim işlemine ve sindirim kanalındaki organların çalışmasına yardımcı olan organlar arasında pankreas ve karaciğer de bulunur. Bunlar sindirime yardımcı olacak salgılar salgılarlar. Örneğin, karaciğer tarafından salgılanan ve safra kesesinde depolanan safra lipitlerin sindirimi için önemli bir salgıdır.Sindirim kanalının duvarındaki belli temel yapılar her kısımda aynı kalır; sindirim kanalındaki boşluğu saran epitel doku gibi. Doku gıdanın geçişini kolaylaştıracak veya onun sindirimine yardımcı olacak çeşitli maddeler salgılar. Bazı bölgelerde belirli enzimlerle birlikte mukus salgılarken bazı bölgelerde sadece mukus salgılanır.
Sindirim kanalının ana kısımları aşağıda tanımlanmıştır
Üst Sindirim Kanalı
*Ağız, ağız boşluğu; tükürük bezleri, mukoza, dişler ve dili kapsar. Gıda ve suyun vücuda alınmasına yarayan bir açıklıktır. Bir üst ve alt dudak ile kapatılmıştır.- Yutak, farinks veya farenks ağız ve burnun hemen arkasındaki boyun bölümüdür. Gıdanın ağızdan yemek borusuna geçmesini sağlar. Sindirim sisteminin yanı sıra solunum sisteminde de yer alan bir organdır.
- Yemek borusu (özofagus veya gullet) ve kardiya; yemek borusu gıdanın mideye geçmesini sağlayan kassal (müsküler) bir borudur. Bu geçiş peristaltizm yardımıyla olur. Kardiya ise yemek borusu ile midenin birleştiği noktadaki açıklıktır (ağız).
- Mide ki antrum, pilor ve pilorik sfinkteri de kapsar. Mide yemek borusu ile ince bağırsağın ilk kısmı olan duodenum arasında bulunur. Yüksek oranda asidik bir çevreye sahip mide (pH yaklaşık 1,5-2) peptidaz sindirim emzimlerini içerir.
Alt Sindirim Kanalı
- Bağırsak, sindirim kanalının mide ile anüs arasında bulunan kısmıdır. İnsanlarda ve diğer memelilerde iki ana kısımdan oluşur; ince bağırsak ve kalın bağırsak.
- İnce bağırsak, mide ile kalın bağırsak arasındadır. 5 yaşın üstündeki insanlarda genellikle 5-6 m uzunluğundadır. Üç kısmı vardır:
- duodenum veya "onikiparmak bağırsağı", ince bağırsağın ilk ve en kısa kısmıdır. Mideyi jejunuma bağlayan bir tüptür. pH seviyesi yaklaşık 9'dur.
- jejunum, ince bağırsağın orta kısmıdır, duodenum ile ileum arasında bulunur. Yetişkin insanlarda boyu 2-8 metre arasında değişir. pH seviyesi yaklaşık 7-8 aralığındadır.
- ileum, ince bağırsağın son kısmı. İnsanlarda yaklaşık 4 metre uzuluğundadır. İleoçekal valv ile çekumdan ayrılır. pH seviysi genellikle 7-8 arasındadır.
- kalın bağırsak, üç kısmı vardır:
- çekum veya "kör bağırsak", kalın bağırsağın ilk kısmıdır. Apandis çekumun bir uzantısıdır.
- kolon, kalın bağırsak için kullanılan bir terimdir. Çekumdan rektuma kadar ki kısım için kullanılır. Kendi içinde dört kısma ayrılır, çıkan kolon, transvers kolon, inen kolon ve sigmoid kolon.
- rektum, kalın bağırsağın son kısmıdır.
- anus, rektumun dış açıklığıdır. Kapanması sfinkter kaslarca kontrol edilir. Dışkılar vücuttan anüsten geçerek atılırlar.
İlgili Organlar
Sindirim sistemi ve sindirim borusu ile ilgili başka organlar da vardır. Karaciğer sindirimde rol oynayan safrayı üretir. Pankreas ise bikarbonat ve tripsin, kemotripsin, lipaz ve panktreatik amilaz gibi çeşitli enzimler içeren bir sıvıyı ince bağırsağa salgılar. Böylece bu bez sindirimde yer almış olurlar.Fizyoloji
Sindirim ve Çıkartım
:Konu hakkında detaylı bilgi için Sindirim maddesine bakınız.Ağızda, yiyecek dişler ve dil tarafından mekanik olarak parçalanırken, tükürük tarafından kimyasal olarak da bir ölçüde parçalanır. Daha sonra peristaltizm ile yemek borusundan (özofagus) mideye geçer. Burada parçalama işlemi devam eder. Büyük yiyecek parçaları (bolus) daha küçük parçalara ayrılır yani büyük oranda mekaniktir. Bununla beraber, küçük miktarda kimyasal işlem de meydana gelir; özellikle proteinler midedeki enzimlerin yardımıyla kimyasal olarak parçalanmaya başlar. Gıda daha sonra ince bağırsağa grer ki burada enzimler ve bakteri yardımıyla parçalama işlemi meydana gelir ve yararlı partiküller kana emilir. Kalan partiküller ise kalın bağırsaktan geçer ve sonunda dışkı biçiminde vücuttan atılır.
Sindirim hem hormonlar hem de otonom sinir sistemi tarafından düzenlenir:
- Sindirim sistemininin görevlerini kontrol eden temel hormonlar mide ve ince bağırsak mukozasındaki hücreler tarafından salgılanır. Bu hormonlar, örneğin sekretin, gastrin ve kolesistokinin, kana sindirim borusu tarafından bırakılırlar ve sindirim sıvılarını uyarıp organ hareketlerine neden olurlar.
- Otonomik sinir sisteminin iki kolu da sindirim işlemini etkiler; parasempatik sinirler salgıları ve peristaltizmi uyarırken, sempatik sinirlerin etkisi daha baskılayıcıdır.
Bağışıklık Görevi
Sindirim borusu aynı zamanda bağışıklık sisteminin bir bölümüdür (Coico et al 2003). Midenin düşük pH (1-4 arası) seviyesi, mideye giriş yapan birçok mikroorganizma için ölümcüldür. Benzer bir şekilde, mukus (IgA antikorları içerir) bu mikroorganizmaların çoğunu nötralize eder. Sindirim borusundaki diğer farktörler de bağışıklığa yardımcı olurlar; safra ve tükürükteki enzimler dahil. Sağlığa yardımcı bağırsak bakterileri de potansiyel olarak zararlı olabilecek sindirim borusundaki bakterilerin aşırı çoğalmasını önlemeye yardımcı olur.
Hastalıkları
- Sindirim sistemi bozuklukları hakkında daha fazla bilgi için gastroenteroloji maddesine bakınız.
Tıbbın sindirim sistemi fonksiyonları ve bozukluklarını konu edinen dalı gastorenterolojidir.
Sindirim sistemi ile ilgili en sık yapılan şikayetlerden bazıları bulantı ve kusma, dispepsi, ishal ve kabızlıktır. Ülser ve reflü özellikle son dönemlerde adını fazlaca duyurmuş hastalıklardandır.
Sindirim Sistemi Nasıl çalışır
Sindirim, yaşamamız için gerekli olan gıda maddelerinin alınıp, vücudun kullanabileceği şekle getirilmesi sürecine verilen genel isimdir. Sindirim ağızda başlar. Gıda maddeleri ağızda çiğnenirken dişlerin yardımıyla küçük parçalara ayrılır. Böylece sindirim özsuları ile temasa geçme yüzeyleri genişlemiş olur. Ağızda sindirimin bir başka yardımcısı tükürüktür. Genel olarak karbonhidratlar dediğimiz, unlu, nişastalı ve şekerli gıdalar çiğneme sırasında tükürüğün etkisiyle parçalanmaya başlar.
Ağızda püre haline gelmiş olan gıdalar yutaktan (farinks) geçerek yemek borusu (ösofagus) aracılığıyla mideye iletilir. Mide ritmik hareketleriyle ve asit yapıdaki özsuyu ile gıdaların iyice parçalanmasını ve boza kıvamına gelmesini sağlar. Yeterli mide sindirimine ulaşmış gıdalar, midenin alt kapağının açılmasıyla onikiparmak bağırsağına geçmeye başlar. Buraya, pankreas bezinin lipaz ve amilaz gibi özsuları ile, safra akar.
Böylece gerek karbonhidratlar ve gerekse proteinlerle yağlar, sindirim kanalından emilebilir hale gelir.
İnce bağırsağa doğru ilerleyen gıda maddeleri maddeleri burada, çıkıntılı yapısı nedeniyle emme yüzeyi genişlemiş içzar yardımıyla emilir.
Emilen gıda maddeleri, kapı toplar damarı denilen damar aracılığıyla karaciğere iletilir. Bir kimya fabrikası gibi çalışan karaciğer, tüm gıda maddelerini işleyerek en küçük moleküllerine, vücudun ihtiyacına uygun şekilde parçalar ve ihtiyaç miktarında kana verir.
Öte yandan içindeki yararlı maddelerin çoğu emilmiş olan kalıntılar kalınbağırsağa iletilir. Burada bir yandan yapısındaki su emilirken öte yandan da burada bulunan yararlı bakteriler aracılığıyla selülozlu maddelerin parçalanması ve başta B grubu vitaminler olmak üzere vitaminlerin sentezlenmesi işlemleri yürütülür.
Yararlı maddeleri emilmiş posalar da kalınbağırsağın son kısmı olan rektumda (makat) birikir. Biriken atıklar belirli bir boyuta ulaştığında dışkılama refleksi doğar ve anüsten dışarı atılır.
