sahne ışığı
Türkçe sahne ışığı kelimelerinin İngilizce karşılığı.n. spotlight, spot, limelight
n. spotlights, spots, bank of lights, footlights
Sahne ışığı tiyatro, dans, opera ve diğer performans sanatların üretiminde esnek bir araçtır. Farklı tiplerde sahne aydınlatması aletleri değişik prensiplerle veya aydınlatma amaçlarında kullanılır.
Sahne Işığının Tarihçesi
Eski Yunan ve Roma tiyatrolarında ışık kaynağı güneşti. Oyunlar günışında oynanıyor, hava kararmadan sona eriyordu. Gece oynanan oyunlardan söz edilmiyor. Karanlığa kalan oyunlarda büyük yanarcaların, çıra ateşlerinin kullanıldığı düşünülebilir.Tiyatro batıda, egemen sınıfların eğlencesi olarak kral saraylarına, soyluların konaklarına girince kapalı salon tiyatrosu doğdu. (İtalya ve Fransa`da Rönesans çağı, İngiltere`de Restorasyon devri.) Çağın aydınlatma araçları: büyük mumlar, yağ kandilleri, tunç yanarcalar sahneyi aydınlatmak için kullanıldı.
Bizans`ta Jusinianus`un sarayında yapılan eğlencelerde, tiyatroya benzer gösterilerde boyalı camlarla sağlanan renki ışıkların, bunları sahneye yansıtmak için altın levhaların kullanıldığını biliyoruz. Ortaçağlarda klise tiyatrosunda bu tür ışık etkileri kullanılıyordu.
17. yüzyıl batı tiyatrolarında , özel şamdanlar ve sahne boyunca sıra sıra mumlar sahneyi aydınlattı.
18. yüzyılda sahnelerde gaz yağı lambaları kullanılmaya başlandı. Bu lambalara takılan şişe ve fanuslar parlaklık derecesini bir hayli attırdı.
19.yüzyıl tiyatro içim havagazı çağıdır. Sarımtırak bir ışık veiryordu. Bir çok lamba yanyana dizilerek sahneyi önden yanlardan aydınlatıyordu. Yüksek ısı, sesler, is ve dumanlar bu aygıtların ayrılmaz parçalarıydı. Bir de bunlara eklenen yangın tehlikesi.
Sahne ışığının bir merkezden denetimi bu dönemde gerçekleşti. Bir dizi boru ve gaz musluklarından olaşan gaz masası ile ışıkların parlaklık derecesi etkili bir biçimde yükseltilip kısalabiliyordu.
1803`de Drummond kalsiyum lambasını icade etti. İki ayrı tüpte taşınan basınçlı oksijen ve hidrojen, bir jilet halinde yakılaraki bu alev bir kalsiyum çubuğa yöneltiliyordu. Buna limelight (kireç ışığı) denmeye başlandı. Bu lambalar, icadından çok yıl sonra, ancak 1860`da tiyatrolarda kullanılmaya başlandı, ama ondan sonra çok yaygınlaştı. Charlie Chaplin`in ünlü filminden de anımsayacağınız gibi `Limelight` sahne ışığının (bizde ramp ışığı), yani tiyatronun simgesi oldu.
1809`da Davy ark lambasını icad etmişti. Bu da güçlü bir ışık veriyordu. 19. yy sonlarında elektirik arkı ve lasiyum lambaları ışık kaynağı olarak sahnelerde yarışıyorlardı.
Sahne ışığında en büyük devrim kuşkusuz, 1879`da Amerika`da Edison`un, İngiltere`de de Swam`ın birbirlerinden bağımsız olarak elektirik ampülünü icad etmeleriyle yapıldı. Limelight`ın günleri doldu. Karbon arkı dışında bütün ışık kaynakları sahneden çekildi. Elektirik lambasının bugün de süren imparatorluğu başladı.
Işığın denetimi
Elektirik lambası gerçek bir devrimdi ama bu da kendi sorunlarını getirdi. Parola: ışık, ışık daha çok ışıktı. Ne varki sahne ışığı boğulunca atmosfer denen şey de güme gitti. Işık daha çok ışık! Ama ne pahasına? Barbar ışık sahnede dekorları da, oyuncularıda dümdüz ediyor, yarı karanlıkta kalması gereken öğeleri cascavlak ortaya çıkartıyor, psikolojik etkilenmeyi engelliyordu. Düğmeyi açıyordunuz, çat, tam ışık, kapatıyordunuz, çat, tam karanlık! Peki ara ışıklar? Pespektif? Psikolojik duyuşum? Çiğ ışık bunları silip süpürüyordu. Oysa bunlarsız tiyatro eksik olurdu, yavan olurdu.Zamane çocuğu ampülün denetim altına alınması gerekiyordu.
Son 70 yılda bu yönde büyük gelişmeler oldu.
Tiyaronun gereksinimleri aydınlatma aygıtları sanayiini çok etkiledi, bir bakıma ona yön verdi. Çünkü tiyatro sahnesi sürekli olarak ışık deneylerinin yapıldı bir işlik niteliğindeydi. Özel olarak tiyatro için geliştirilen birçok aygıt başka amaçlar içinde kullanılmaya başlandı. Örneğin Amerikada genç bir sahne elektirikçisi John H. Kliegl`in 1896`da kurduğu firma çok kısa zamanda gelişerel her türlü ışık aygıtı üretmeye başladı.
Bu öncülüğe karşılık, tiyatroda başka alanlardan etkilendi.
Sinemanın icadı özel göstergeçlerin (projektör) yapımını kamçıladı. Televizyon ise son derece duyarlı ışık denetim aygıtlarının gelişimi hızlandırarak, sahne ışığını olumlu olarak etkiledi.
Modern sahne ışığına katkıda bulunan sanatçıların bir bölümü
Sahne ışığının erekleri
Görünürlük
Sahne üzerindeki kişiler ve nesnelerin önemlerine göre, gözü rahatsız etmiyecek, dikkati dağıtmıcak şekilde görülebilmesi.
Görme ile işitme duyuları arasında yakın bir ilişki vardır. Yüzünü seçemediğimiz oyuncunun sözlerinide işitemeyiz.
İnandırıcılık
Oyunun türüne göre ışıklamanın usa aykırı olmaması. Gerçekçi bir oyunda pencereden içeri gün ışığı mı doluyor, bu ışık paralel ışınlar halinde gelir, düştüğü yerde sert bir ışık lekesi meydana getirir. Odayı bir lamba mı aydınlatıyor, ışın bu lambandan gelir gibi görünmesi gerekir. Puslu havada ışık pencereden koşut ışınlar halinde değil, dağınık olarak sızar, sert lekeler vermeden odayı doldurur.
Kompozisyon
Sahnenin öğelerini anlamlı bir bütün haline getirilmesi ve göze hoş görünen bir sahne resminin yaratılması. Göze hoş görünen deyimi yanlış anlaşılmasın. Bir zindan içi, ya da darmadağınık bir oda bile estetik açıdan gözü rahatsız etmiyecek bir kompozisyon gerektirir.
Atmosfer
Belli bir sahnenin atmosferi yerli yerinde kullanılan renkelr be ışığın parlaklık derecesi ile verilir. canlı bir güldürü sahnesi yarı karanlık bir ışıklamaaltında ölür. Soğuk renkler dediğimiz renkler böyle bir sahneye gitmez. Öte yandan çok parlak bir ışık ve sıcak renkler de dramatik bir sahnede duygu yoğunlaşmasını engeller.
Atmosfer, ışığın ruhbilimsel boyutudur. Altbilincimize işliyerek bizi etkiler. Aslında bu erek yukarıdaki ilk üç maddeyi içerir. Bir sahnede atmposfer dediğimiz şey varsa kompozisyon, inandırcılık, görünürlük ilkeleri etkili biçimde uygulanmış demektir.
