Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Sıralamalar

Kısaca: Bir küme ve o küme üzerinde aşağıda tarif edilecek olan ikili bir ilişki içeren aksiyomatik sistemlere denir. Bilinen sıralama \leq ilişkisinin soyutlanmasıyla elde edilirler. Kümemize X, ilişkimize R adını verecek olursak, aşağıdaki aksiyomların sağlandığını varsayarız. ...devamı ☟

Bir küme ve o küme üzerinde aşağıda tarif edilecek olan ikili bir ilişki içeren aksiyomatik sistemlere denir. Bilinen sıralama \leq ilişkisinin soyutlanmasıyla elde edilirler. Kümemize X, ilişkimize R adını verecek olursak, aşağıdaki aksiyomların sağlandığını varsayarız.

  • X kümesinin her a elemanı için R(a,a) ilişkisi sağlanmalıdır. (a\leq a şeklinde düşünülebilir, yansıma özelliği olarak bilinir.)

  • X kümesinin herhangi iki a ve b elemanı için R(a,b) ve R(b,a) ilişkileri sağlanıyorsa, a=b olamlıdır. (hem a\leq b hem de b\leq asağlanıyorsa a=b dir diye düşünülebilir, antisimetrik olma özelliği olarak bilinir.)

  • X kümesinin herhangi üç a, b, ve c elemanı için hem R(a,b) hem de R(b,c) ilişkileri ağlanıyorsa, o zaman R(a,c) ilişkisi de sağlanmalıdır. (hem a\leq b hem de b\leq c ise a\leq c de olmalıdır diye de düşünülebilir, geçişkenlik özelliği olarak bilinir)

    Sıralamalara Örnekler

    (Doğal Sayılar, \leq ilişkisi) -- (Rasyonel Sayılar, \leq ilişkisi) -- (Reel Sayılar,\leq ilişkisi) -- (Kümeler Uzayı*, \subset ilişkisi)

    *Teknik olarak bir küme değildir ancak bu sorun yaratmaz.

    Sıralama Çeşitleri



  • Eğer elimizdeki sıralama nesnesi, yukardaki aksiyomlara ek başka varsayımlar sağlamıyorsa elimizdeki sıralamaya "kısmi sıralama" denir. Yani her sıralama bir kısmi sıralamadır.

  • Eğer yukardaki aksiyomlara ek olarak X ten seçeceğimiz herhangi iki elemanı karşılaştırabiliyorsak (yani R(a,b) ve R(b,a) ilişkilerinden biri mutlaka doğru olmak zorundaysa) o zaman elimizdeki sıralamaya doğrusal sıralama denir. Yukardaki örneklerden (Doğal Sayılar, \leq), (Rasyonel Sayılar, \leq) ve (Reel Sayılar, \leq) aynı zamanda doğrusal sıralamalara da örneklerken, (Kümeler Uzayı, \subset ilişkisi), doğrusal olmayan kısmi bir sıralamadır. Nedeni herhangi iki kümeyi \subset ilişkisine göre karşılaştırmanın mümkün olmamasıdır. Yani biri diğerini içermeyen iki kümenin varlığıdır.

  • Son olarak, doğrusal sıralama şartlarını sağlayan (X, R) sırlamalarından, "X in her alt kümesinin bir en küçük eleman içermesi şartı"nı sağlayanlara iyi-sıralama denir. Yukardaki örneklerden reel sayılar ve doğal sayılar iyi-sıralamalarken, rasyonel sayılar iyi sıralama değildir. Örnek olarak "karekök ikiden büyük rasyonel sayılar" kümesinin en küçük bir elemanı olmaması verilebilir.

    Sıralamaların Önemi

  • Her sıralama nesnesi bir topolojik uzay yapısına sahiptir. Bu yapının açık kümelerinin temeli "öyle x elemanları ki a\leq x\leq b" şeklinde ifade edilebilen kümelerden oluşur, a veya b az önceki formülde gözükmüyor da olabilirler.

  • Zorn'un Lemması, sayesinde kısmi sıralamalar matematiğin pek çok alanında uygulama bulmuşlardır. Mesela halka'larda maksimal ideal varlığı Zorn'un Lemması ve ideallarin \subset ilişkisine göre kısmi bir sıralama oluşturduğu gerçeği kullanılarak ispatlanır.

  • Reel Sayılar Kümesi'nin Rasyonel Sayılar Kümesi'ni kullanılarak oluşturulmasının bir temeli de Alman matematikçi Richard Dedekind tarafından verilmiştir. Dedekind'in yöntemi Rasyonel Sayılar Kümesi'nin bir iyi-sıralama haline getirilmesine dayanır. Diğer yöntem ise "bütünleme"dir.

  • İyi sıralamar matematikte nispeten nadir gözlenen, çok güçlü özellikler içeren objelerdir. Bu ilke ve kümeler teorisi arasındaki ilişki hakkında bilgi için ayrica İyi-sıralılık ilkesi Makalesi'ne bakabilirsiniz.

    • Bu konuda henüz görüş yok.
    Görüş/mesaj gerekli.
    Markdown kullanılabilir.