Türkçe Bilgi: Runik Taşlar

Runik Taşlar, runik yazıt ile tipik yükseltilmiş taş ama bu terim, kayalar ve kaya üzerinde yazıtlar için de uygulanabilir. Gelenek 4. yüzyılda başlamış ve 12. yüzyılda da sürmüştür. En çok İskandinavya'da bulunur, ancak Viking Çağı'nda ziyaret ettikleri yerlere dağılmış taşlarda de vardır. Genellikle ölen erkekler için dikilmiş anıtlardır.

Renk

leri yıpranmış ve artık belli olmamasına rağmen, genellikle dikildikleri zaman parlak renkliydiler. Tarihçe Runik yazıtlar ile taşlar yetiştirme geleneği ilk olarak 4. ve 5. yüzyılda çıktı Norveç ve İsveç'te ortaya, ve bu erken dönemde genellikle mezarların yanına yerleştirilirdi Bu gelenek, hem de Ynglinga hem de Hávamál destanlarında belirtilmiştir: 960lı yıllarda Danimarka'da en fazla Runik taşın meydana çıkacağı bir eğilim ortaya çıktı. Kral Mavi Diş Harald vaftiz edilmiş ve yeni bir düzen ile yeni bir çağın gelişini kutlamak amacıyla, bir taş inşa ettirmiştir, yazıtta: :Kral Haraldr emretti bu anıtın Gormr, babası ve Þyrvé, annesinin anısına ve kendisi için tüm Danimarka ve Norveç'i kazanması ve Hıristiyan yapması anısına dikilmesine. Taşın iki tarafı resimlerle dekore edilmiş üç tarafı vardı. Bir tarafta, genellikle diğer tüm taşlarda da kullanılmış prototip bir hayvan kazınmış ve başka bir tarafta İsa'nın Danimarka'nın en eski tasviri vardı. Bu taşın yapılmasından kısa bir süre sonra, İskandinavya'da bir runik geleneği başladı. İskandinav reisleri ve güçlü klanları Kralı Harald'ı taklit etmeye çalıştı, bu dalga Danimarka ve İsveç üzerinden kuzeye doğru yayıldı. Çoğu bölgelerde heves, bir nesil sonra yok oldu ama merkezi İsveç'te Uppland ve Södermanland vilayetlerinde bu moda 12. yüzyıla kadar sürdü İsveç'te ise tanıma bağlı olarak 1,700 ile Az miktarda Runik taş, İngiltere, İrlanda, İskoçya ve Faroe Adaları'nda bulunmaktadır. Runik taşlar, manzaralı yerlerin yol, köprü inşaatları ve sığ yerler gibi seçilen noktalarına yerleştirilirlerdi, Ortaçağ kiliselerinin inşaatlarında, malzeme olarak kullanılmıştır, bu taşların zaten kilisenin yerinde mi olduğu yoksa sonradan oraya mı taşındığı tartışmalıdır. Güney Scania vilayetinde, Runik taşlar, üzerinde aynı zamanda kilise inşa edilen arazi üzerine, büyük malikanelere bağlıdır. Mälaren Vadisi'nde Runik taşlar avlu gibi bir gayrimenkulün parçasına, mezar alanına ya da komşu gayrimenkullerin sınırlarına yerleştirilirdi. Runik taşlar genellikle tek bir anıt ve daha nadiren çift olarak görünür. Bazı durumlarda, yükseltilmiş diğer taşlarla birlikte daha büyük anıtların parçasıdırlar. Öte yandan bilim adamları, bu taşların kendi orijinal yerlerinden çok uzağa götürülmediklerini düşünmektedirler.

Dinin etkisi

Pek çok bölgede bulunan taş yazıtların yaklaşık % 50'sinde Hıristiyanlığın izleri vardır, dünyanın en yüksek yoğunlukta runik yazıtların olduğu Uppland'de bulunan 1196 taş yazıtın yaklaşık % 70'inde kazınmış haçlar veya Hıristiyan duaları ile açıkça Hıristiyandır, sadece birkaç Runik taş açıkça Hıristiyan değildir. Ek olarak, runik taşlar dönüşümün oldukça barışçıl bir süreç olduğunu göstermek için dikilmiştir. Bir başka teoriye göre, hepsi değil ama bazı klanlar arasında popüler olan bir sosyal moda olduğudur. Bazı bilim adamları, uzun Viking seferleri ve ilçede oluşan zenginliğin artmasına dikkat çekmektedirler. Aynı zamanlarda, Stockholm yakınlarındaki İsveçli reisler ticaret yoluyla ile hem Doğu hemde Batı'daki yağmalar sonucu hatırı sayılır servetler yarattılar. Bu, Danimarka'da bulunan Jelling Stones'ta görülebilir ya da İngilizce yüksek haç ve diğer anıtlarda hissedilir. Runik Taşlar çiftliklerde bir anıt olarak hizmet ederken,, bazı aileler için, aile mezar alanına bitişik inşa edilmiş kilise nedeniyle daha az değişiklik oldu. Yazılar Bir taşların temel amacı, mülkiyet işareti, inşaat hakkında övünme, ölü akrabalarından yüceltmek ve önemli olayları anlatmaktır. Uppland bazı bölgelerinde bu taşlar sosyal ve ekonomik belirteçler olarak görev görür. Lingsberg Runik taşı U 241: :Bu taş Danr ve Húskarl ve Sveinn babalarının babası, Ulfríkr anısına dikilmiştir. İngiltere'den iki kere ganimet almıştı. Tanrı ve Tanrı'nın annesi, baba ve oğlunun ruhlarına yardımcı olsun.

Taşı diktirenler

En az %10 taş birkaç erkek ile birlikte bir kadın tarafından diktirilirken, çoğu Runik taş erkekler tarafından, sadece sekiz tanesinden biri tek bir kadın tarafından diktirilmiştir. Runik taşları ölenin oğulları ve dul eşi diktirilmesi genel kural olmasına rağmen kardeş ve kızkardeşleri tarafından diktirilmiş örnekler de mevcuttur. Neredeyse sadece Uppland, Södermanland ve Öland'da kadınların erkek yakınları ile birlikte Runik taş diktirmiştir. Kardeşler, amcalar, dayılar, anne-babalar, iş ortaklarının gibi pek çok kişi Runik taş diktirme sebebi bilinmemektedir, ancak mirasçılar arasında olmaları bunun bir nedeni olması mümkündür. Taşların, savaşçıların nerede öldüğünü nadiren belirtmesi tarihçiler açısından talihsiz bir durumdur. Aynı vilayette bulunan theDalum Runik Taşında az ve öz biçimde: "Tóki ve erkek kardeşleri, bu taşı erkek kardeşlerinin anısına diktirmiştir. Biri batıda, diğeri doğuda ölmüştür." Runik Taşlar'da en çok bahsedilen ülke, zamanında güney İtalya'nın bir kısmı yanında Balkanlar ile Küçük Asya'nın büyük kısmını kaplayan Bizans İmparatorluğu'dur. Bizans İmparatorluğu'nda bir adam hangi vilayetinde ve hangi sebepten ölürse ölsün, bu olay kısaca "O Yunanistan'da öldü" diye belirtilirdi. Bazen bir istisna, Lombardların ülkesi olarak bilinen Güney İtalya için yapılırdı, örneğin Vareg Muhafızlarından olduğu düşünülen Inga'nın Óleifr'i hakkında Södermanland'da bulunan Runik Taşta şöyle yazmaktadır: "Inga, bu taşı Óleifr'in anısına diktirmiştir. Inga'nın... Óleifr rotasını doğuya sürmüş ve Lombardların ülkesinde kendi sonuyla buluşmuştur. Diğer İskandinav insanları Gardariki'de (Rusya ve Ukrayna) ölmüştür. Örneğin Esta Runik Taşında bildirildiğne göre oğlu Ingifastr Novgorod'da (Holmgarðr) ölmüştür: "Holmgarðr'da geminin lideri olarak denizcileri ile beraber ölmüştür." Evinden çok uzakta ölmemiş, Æistfari ("Estonya gezgini"), Æistulfr ("Estonya kurtu") and Æistr ("Estonyalı") gibi kişisel isimlerden anlaşıldığı üzere Estonya ile yakın temas vardı. Estonya'da ölenleri anlatan Runik Taşlardan bir tanesi Ängby Taşı, Björn'ün Vironia'da (Virland) öldüğünü söyler. Doğuya yolculukları anlatan en ünlü Runik Taşlar olan Ingvar Runik Taşları, Ingvar'ın müslüman dünyasına uzak seyahatini anlatır. Sonu trajedi ile biten bu seyahatten, hiçkimse geri dönememiştir, onların anısına 25'ten fazla Runik Taş dikilmiştir.

Batıya seferler

Diğer Vikingler batıya doğru gitti. 10 Ağustos 991'da İngiltere'de Maldon, Essex'de Blackwater Nehri'nin yakınında Anglosakson'lar ile istila ve talana gelmiş Vikingler arasında Maldon Savaşı olmuştur. Bu savaş Vikinglerin zaferi Anglosaksonların mağlubiyetiyle sonuçlanmıştır. Savaştan sonra 3.000kg. gümüş ağırlığa eşit olan 10.000 Romalı pundu Vikinglere tazminat olarak verilmiştir. Buna "Danegeld" adı verilmiştir ve İngiltere tarihinde Vikinglere verilen ilk parasal tazminat olarak kayıtlara geçmiştir. Danegeld'in bir parçası İsveç'te Södermanland civarında Södra Betby'de bir çayın çamurunda bulunmuştur. Aynı yerde, "[1] Hákon'ın oğlu Ulfr ile batıya gitmiş Jôrundr, O'nun oğlu, anısına dikilmiştir" yazan bir Runik Taş ta bulunmuştır. Batıya seferin gümüş İngiliz hazinesi ile bağlantısı olasıdır. Tosti, İsveç şefi Skoglar Tosti olabilir. Snorri Sturluson (1179 – 1242 arası yaşadı) tarafından yazılan ve Norveç krallarının yaşam öykülerini anlatan saga türü Heimskringla isimli destanda adı geçmektedir. Snorri, onu "askeri seferlerin büyük kısmına katılmış" bir "büyük savaşçı" olarak anlatmıştır. Þorketill, en ünlü Viking şeflerinden ve çok sık İngiltere'de kalmış Uzun Thorkell'dir. Knútr, 1016 yılında İngiltere Kralı olan Büyük Knud'den başkası değildir. Knud, İngiltere'yi fethinde ona yardımcı olan Vikinglerin büyük kısmını eve yollamış yalnıca yakın koruma olarak "Þingalið" birliğini yanında tutmuştur. Bu birliğin bir parçası olmak büyük bir onur olarak kabul edilirdi ve Uppland'de bulunan Häggeby Runik Taşında Geiri, "Batıda birliğin maiyetinde oturdu" yazarken, Landeryd Runik Taşında da Þjalfi, "Knútr ile beraber" yazmaktadır. Bazı İsveç Vikingleri, Thorkell ve Büyük Knud gibi sadece Danes ile beraber seyahat etmek dışında bir şey istememelerine rağmen hedefe ulaşamamışlardır. Uppland, Husby-Sjuhundra'dan gelen Sveinn, İngiltere yolunun yarısında ölmüştür. Onun hatırasına dikilen U 539 Runik Taşında: "Jútland'da öldü, İngiltere'ye seyahat etmek istiyordu." Guðvér gibi diğer Vikingler, Södermanland'e bulunan Grinda Runik Taşında anlatıldığı üzere sadece İngiltere'ye değil aynı zamanda Saksonya'ya da saldırmışlardır. | |} Toplamda yaklaşık 30 tane Runik Taş İngiltere'ye giden insanların hikayesini anlatır. ve iki Runik Taş insanların Danimarka'da nasıl vaftiz edildiklerini anlatır, örneğin Amnö'de bulunan Runik Taşı "Danimarka'da hristiyan elbiseler içinde öldü" demektedir. Stokholm yakınlarında bulunan Vallentuna'de bulunan bir başka Runik Taşında da benzer bir mesaj vardır, bu taşta, iki evladın dönmeden önce ölüm yataklarında beklediklerini anlatmaktadır:"Onlar, (onların) hristiyan elbiselerinde öldüler." Hristiyan elbiseleri ya da vaftiz elbiseleri, hvitavaðir, pagan İskandinavlar'a, vaftiz oldukları sırada verilirdi ve Uppland'da bu elbiselerde ölmüş dönmeleri anlatan en az yedi taş bulunmaktadır. Misyonerler tarafından kullanılan dil, birçok taşta yer almaktadır ve du ettikleri formal dilden farklı bir dil kullanılmıştır. yazar ve Bornholm Runik Taşı ayrıca Aziz Mikail'i de yüceltir:"Tanrım ve Aziz Mikail, Auðbjôrn ve Gunnhildr'ın ruhlarına ışık ve cennet içinde yardım etsin." Hristiyon terminolojisi, erken pagan yerine kullanılmıştır ve böylece Cennet, Valhalla yerine geçmiş, Thor duaları ile büyü ve sihirlerin yerini ise Aziz Mikail, İsa, Tanrı ve Tanrı'nın annesi almıştır. rolünü üstlemiş ve ölü Hristiyanların Işık ve cennete doğru yolculuklarında önderlik etmiştir. Uppland'da bir, Gotland'da bir, Bornholm'da üç ve Lolland'da bir Runik Taş Aziz Mikail'e dualar içermektedir.

Runik taşların diğer tipleri

Bir diğer ilginç Runik Taş grubu, kendini övmek için dikilenlerdir. Övünmek, Kuzey ülkelerinde bir erdemdi, destanlardaki kahramanların davranışlarını alır ve zamanın Runik Taşlarında örnek olarak kullanılırdı. Yüzlerce insan sıklıkla kişisel başarılarını ya da olumlu davranışlarını duyurmak için amacıyla taş traşlamışlardır. Bir kaç örnek, konunun anlaşılması için yeterlidir: *U 1011:"Vigmund, bu taşı en akıllı adam olan kendi hatırasına dikmiştir. Tanrım, Gemi Kaptanı Vigmund'un ruhuna yardım etsin. Vigmund ve Åfrid, bu hatıratı yaşarken traşlamışlardır." *Frösö Runik Taşı: “Östman Gudfast'sın oğlu köprü yapmış ve Jämtland'ı Hristiyanlaştırmıştır” *Dr 212: Eskill Skulkason, bu taşı kendisi için diktirmiştir. Eskill'in yaptığı bu hatıra sonsuza kadar aykta kalacaktır.;” *Jarlabanke Runik Taşı: “Jarlabanki, bu taşı yaşarken koymuştur. Ve bu köy yolunu ruhunun hatırası için yapmıştır. Ve Täby'nin tamamına kendi başına sahip olmuştur. Tanrım ruhuna yardım etsin.” Diğer Runik Taşlar, önceki üç yazının ikisinde kanıtlanacağı üzere, göreceli yeni hristiyanların kutsal eylemlerini hatırlatmak içindir. Bunlarda, taşların dikilmesine katkı sağlayan insanların iyi çalışma örnekleri görülebilir. Diğer yazılar dini içerik bulundurur. Örneğin: * U 160: “Ulvshattil ve Gye ve Une, bu taşı, onların iyi babaları, Ulv anısına dikmişlerdir. O, Skolhamra'da yaşamıştır. Tanrı ve Tanrı'nın annesi ruhunu korusun, onu Işık ve cenneti ile ödüllendirsin.” Runik Taşlar, erkeklerin hatıralarını ölümsüzleştirmek için dikilselerde, kadınlar hakkında da birçok söz vardır, genelde vicdanlı mülk sahipleri ve dindar hristiyanlar olarak gösterilmişlerdir: * Sö 101:“Sigrid, Alrik'in annesi, Orm'un kızkardeşi, bu köprüyü kocası ve Sigoerd'un babası Holmgers ve onun ruhu için yaptırmıştır.” geniş ailelerin önemli üyeleri olarak: *Br Olsen;215: "Mael-Lomchon ile Adils'in karısı ve Dubh-Gael'in kızı, bu haçı süt annesi Mael-Muire'nun hatırasına dikilmiştir. İyi bir süt oğul, kötü evlattan daha iyidir." ve çok özlenen sevilen birileri olarak: *N 68: "Gunnor, Thythrik'un kızı, kızı Astrid'in hatırasına köprü yaptı. Hadeland'ın en yetenekli kızıydı." Renk Kırmızı renk süslemelerde daha kolay farkedildiği ve Runik Taşlar Viking çağında kırmızıya boyandığı için, bugün çoğu runiktaş Falu kırmızısı ile boyanmaktadır. Orjinal olarak boyandığı beyan edilen birçok Runik Taş vardır. Södermanland'da bulunan bir Runik Taş şöyle söyler: "Here shall these stones stand, reddened with runes", aynı vilayette bulunan ikinci bir Runik Taş ise şöyle söyler:"Ásbjörn traşladı ved Ulfr boyadı" Södermanland'da bulunan üçüncü bir Runik Taşta ise şöyle yazar:"Ásbjôrn cut the stone, painted as a marker, bound with runes". Özellikle yapıldıktan çok uzun olmayan bir süre sonra kilise yapımında inşaat malzemesi olarak kullanılmışsa, orjinal renkleri beklenmedik şekilde çok iyi durumda kalmış bazı Runik Taşlar mevcuttur. Öland'da Köping kilisesinde ortaya çıkan bir Runik Taşın kelimelerindeki renkler siyah ve kırmızı arasında değişmekteydi.), yeşil Malahit ve mavi Azurit renklerini Kıta Avrupası'ndan ithal etmişlerdir. Runik Taşların kan ile kırmızı yapıldığı anlatılan ilginç metinler vardır. Örneğin Grettis sagasında anlatıldığı üzere Völva Þuríðr, taşı kendi kanı ile boyamıştır. Benzer şekilde Egils sagasında Egill Skallagrímsson'un taşı kendi kanı ile boyadığı anlatılır. Muhafaza ve bakım Açığa çıkarılmış Runik Taşların yazılı yüzleri birçok tehdit ile karşı karşıyadır. İsveç'te, Likenler yaklaşık yılda 2mm büyürler. Daha ideal durumlarda, göreceli daha hızlı büyüyebilirler. Birçok Runik Taş, yol kenarlarında bulunmaktadır ve yolun tozu likenlerin daha hızlı büyümesine neden olur. Bu durum likenleri en önemli sorun yapmaktadır. Likenlerin küçük kökleri kaya içinde ilerlemekte ve çok küçük parçaların kopmasına neden olarak kayayı gözenekli hale getirerek zaman içrisinde yazıların kalitesini düşürmektedir. ayrıca Su yosunları ve Yapraklı kara yosunları da kayanın daha gözenekli ve ufanlanmasına sebep olur. Uygun koruma teknikleri kötüleşme hızını yavaşlatmaktadır. Bir metod taşı nemli çamur ile sıvayarak Likenler, Su yosunları ve Yapraklı kara yosunları ile savaşmaktır. Bu birkaç hafta bırakılarak organik maddelerin oksijenle temasının kesilerek ölümlerine neden olunur.

Popüler Kültür

Oyuncuların antik güç ve silah kazandıkları yerler olarak Runik Taşlar, "Elder Scrolls V: Skyrim" isimli video oyununde çok sık görünürler.

Kaynakça

Kaynaklar

Vikipedi

Runik Taşlar

Renk

Dinin etkisi

Taşı diktirenler

Batıya seferler

Runik taşların diğer tipleri

Popüler Kültür

Kaynakça

Kaynaklar

Runik yazı

Rundata

Upernavik

Rovaş alfabesi

Norveç tarihi

Orhun Yazıtları

Koçkor Vadisi

Orhun Alfabesi

Runik Taşlar

Runik Taşlar Hakkında Detaylı Bilgi

Renk

Dinin etkisi

Taşı diktirenler

Batıya seferler

Runik taşların diğer tipleri

Popüler Kültür

Kaynakça

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar

Okuma Önerileri

Runik yazı

Rundata

Upernavik

Rovaş alfabesi

Norveç tarihi

Orhun Yazıtları

Koçkor Vadisi

Orhun Alfabesi