Bir eylemin ahlaki değerini içeriğinde değil de dayandığı form ya da kuralda görmesi dolayısıyla bu etik aynı zamanda Formalist etik olarak da adlandırılır. Burada sözkonusu olan form ya da ilke, ahlaki bakımdan doğru tüm eylemler için aynıdır. Değişmez. Farklı içerikler farklı şekiller de yer alsa da form değişmeden kalır. Eyleme ahlaksal değerini veren bu başlangıç ilkesidir. Kant, Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi'nde şöyle der:
"Böylece, bir eylemin dayandığı ilke olması gereken bir yasanın genelliği, sadece, bir imperatife uyması dolayısıyla zorunlu bir şeymişcesine tasarlanan bir şeyden başka bir şey değildir. Öyleyse, kategorik imperatif biriciktir ve şudur: Öyle bir ilkeye dayanarak eyle ki, bu ilkeye dayanarak isteyebileceğin şey, aynı zamanda bir genel yasa olsun".
Kant'ın düşüncesinde, insan doğal bir varlık olma konumuyla, nedensellik yasasına bağlıdır. Bu noktada kendi dışındaki nedenler tarafından belirlenmiş durumdadır. O ancak irade ya da istenç sahibi bir kişi olarak eylemde bulunduğunda özgür bir kişi olabilir. Bunun anlamı, kişinin kendi koyduğu bir yasaya uyarak özgür olduğudur. Kant, bu nedenle, "öyle eyle ki, eyleminin dayandığı ilke, sanki kendi istencinle gerçekleştirmiş olduğun bir doğa yasası olabilsin", der.
Burada sözkonusu olan ilkeye bağlanma durumu bir istem bağlantısıdır. Yani, herhangi bir baskı ya da nedensellik sonucu değil, kendi isteminin sonucu olarak ilkeye bağlanmak gereklidir. Eylemin ahlaksal degeri için bu özgür istenç zorunludur. Korku, alışkanlık ya da kendiliğinden davranışlar ahalaki değer taşımazlar. Bir ilkeye istençsizce uyularak yapılan eylemler kötü'dür, yani kötü eylemlerdir. Öte yandan tamamen özgür karar ve ortak isteme dayanmayan eylemler ne iyi ne de kötü eylemlerdir, yani nötrdürler.
Sözkonusu etik ilke böylece, koşulardan bağımsız, tamamen koşulsuz bir kategorik hükme sahip olarak anlaşılır. Kant bu ilkeyi, koşulsuz buyruk anlamında kategorik imperatif olarak belirtir. Koşulsuzdur, yani kategoriktir, çünkü hiç bir doğal nedene bağlı değildir. Imperatiftir, çünkü eyleme konulan yasa kendi istencimizin bir ürünüdür. Bu yasa, her türlü içerikten bağımsız bir formel yasadır. Kant'a göre, katogorik imperatif bir doğa yasası değildir, aksine insanın akıl sahibi bir varlık olmasıyla ilgilidir. Pratik Aklın Eleştirisi'nde ahlaksal bilincin niteliklerini bu bağlamda soruşturur.
- Ahlak Metafiziğinin Temelleri, Kant.
Kaynak
*Etik Ahlak felsefesi, Doğan Özlem, İnkilap Kitapevi.