Ayrıntılı olarak Akdeniz’in anlatıldığı nesir bölümü okumak ise XVI. yüzyılda zevkli bir geziye çıkmak gibidir. Çanakkale Boğazından başlayarak Ege denizi kıyı ve adaları, Adriyatik denizi kıyıları, batı İtalya, güney Fransa, doğu İspanya kıyılarıyla çevresindeki adalara ilişkin tarihi, coğrafi bilgiler verilerek kuzey Afrika kıyıları, Filistin, Suriye, Kıbrıs ve Anadolu kıyıları izlenerek Marmaris’te tüm Akdeniz havzası, önemli rotaları ve çizdiği haritalar verilerek gezi noktalanır.
Kitab-ı Bahriye`nin iki sürümü vardır. Birincisi 1521 tarihlidir ve denizcilerin kullanımı için yapılmıştır. İkincisi 1526`da Kanuni Sultan Süleyman için hazırlanmış daha ayrıntılı ve süslü bir eserdir.
Tarihçesi
Büyük bir denizci olduğu kadar büyük bir haritacı da olan Piri Reis, gezip gördüğü yerler hakkında bilgileri kaydetmiş ve onların haritalarını çizmiştir. 1511-13 yılları arasında birinci dünya haritasını çizerken seyir notlarını da bir kitap olarak düzenlemeye başlamıştır. Sonunda, yabancı kaynaklardan da yararlanarak bu yerlerin tarihi ve coğrafi özelliklerini 1521 tarihinde tamamladığı Kitab-ı Bahriye`de toplamıştır.1524 yılında Kanuni Sultan Süleyman`ın damadı ve sadrazamı Pergeli İbrahim Paşa, Mısır`a sefer yaparken, Piri Reis`i de yanına kılavuz kaptan olarak alır. Piri Reis`in sefer sırasında kendi hazırladığı kılavuzdan yararlandığını farkeden Sadrazam, Piri Reis`ten eserin temize çekilerek Kanuni Sultan Süleyman`a sunulmasını ister. Piri Reis, usta hattatlar ve çizimcilere yaptırılan yeni Kitab-ı Bahriye`sini 1526`da Kanuni`ye armağan eder.
Ancak 15 Kasım 2005 tarihinde hattat Fuat Başar tarafından haritanın orjinali üzerinde yapılan bilirkişi incelemesi sonucunda, Piri Reis Haritası üzerinde oynama yapıldığı sonucuna varılmıştır. Gerek haritadaki yazılar gerekse Kitab-ı Bahriye adlı eserin tüm cildlerinde inceleme yapılmış, kitabın tüm cildlerindeki yazıların aynı kalemden çıktığı ve yazıların talik kırması tarzında yazıldığı ortaya konmuştur. Yine Piri Reis`in 1513 tarihli Dünya Hharitası üzerindeki Osmanlıca yazılar da aynı tarzda, yani talik kırması ve aynı kalemden çıkmadır. Ancak ilginç olan nokta, sol tarafta, Güney Amerika hattı üzerindeki yazılar nesih kırmasıdır ve farklı bir kişi tarafından yazılmıştır. Usta bir hattat bu farkı görebilir. Ayrıca bu yazılar alelade katip yazılarıdır. Ayrıca Kanuni Sultan Süleyman`a hediye edilmesi gereken Kitab-ı Bahriye`nin hattat yazısı ile özel işlenmeli olması gerekliyken, bu özelliğe rastlanmaması da dikkat çekicidir.
Piri Reis Kitab-ı Bahriye ile ilgili bir olayı şöyle anlatır:
“Ki bir gün lütfedip Beyazıd Han
Gönderdi bize emri ferman
Dokuz yüzde gelip tuttuk vatan
O emrin tarihi bu idi ey can
Buyurmuş ki: Kemal gelsin kapıma
Deniz hizmetleri etsin tapuma
Ki sonra şahın emriyle yapıp seferler
Deniz yüzünde hep bulduk zaferler”
Kitab-ı Bahriye`nin 1526 sürümünde Akdeniz ve Ege`nin 290 haritası vardır. Bunu izleyen yüzyıl boyunca Kitab-ı Bahriye`nin ilk nüshasından daha da gösterişli çeşitli kopyaları yapılır. İşlevselliği artsın diye sonraki yıllarda yapılan kopyalarına Marmara Denizi kıyı ve adaları ile İstanbul da ilave edilir.
İçeriği
Güzelligi bir yana, bu ikinci sürüm denizcilikle ilgili pek çok bilgi içerir:- Birinci bölüm'ün konuları fırtınalar, pusula, portolan(bir limanın ya da kıyının bir bölümünün, büyük ölçekte yapılmış haritası) haritaları, yıldızlarla yön bulma, okyanuslar, ve onları çevreleyen kara parçalarıdır. Ayrıca Avrupalı kaşiflerin seyahatleri hakkında da bilgiler vardır, bunların arasında Kristof Kolomb`un Yeni Dünya`yı keşfine ve Portekizlilerin Hint Okyanusu`na seferlerine değinilir.
- İkinci bölüm'ü, portolan tarzı harita ve seyir kılavuzlarından oluşur. Her bölüm söz konusu ada veya kıyının bir haritasını içerir. Bu bölümlerden birinci kitapta 132, ikincisinde 210 tane vardır. Kitab-ı Bahriye`nin ikinci bölümü, Çanakkale Boğazı ile Sultaniye ve Kilitbahir kalelerinin anlatımı ile başlar. Ege Denizi adaları ve kıyıları, Yunanistan kıyıları, Mora Yarımadası, Adriyatik kıyıları, İtalya kıyıları, Sicilya, Sardunya, Korsika adaları, Fransa kıyıları, İspanya kıyı ve limanları, Kanarya Adaları, Kuzey Afrika kıyıları, Mısır ve Nil nehri, Doğu Akdeniz kıyıları, Girit ve Kıbrıs, Anadolu`nun güney ve Ege kıyıları ve adaları, Gelibolu ile Saros Körfezi anlatılır. Kentlerdeki önemli anıt ve binaların çizimlerinin de yer aldığı kitapta ayrıca Piri Reis`e ait biyografik bilgiler de bulunur.
Kitapta, Piri Reis, Akdeniz`le ilgili bunca bilginin büyük bir parşömen üzerine çizmek yerine bir kitapta toplamasının nedenini açıklamış, elindeki bilgilerin tek bir haritaya sığdırılmasının kullanışsız olacağını belirtmiştir.
Kitabı Bahriye, Anadolu sahillerinin özelliklerini karış karış veren değerli bir coğrafya kitabı olarak bugün dahi geçerlidir.
Bulunduğu Yerle
Kitab-ı Bahriye`nin kopyaları Avrupa`nın çeşitli kütüphanelerinde bulunur. Birinci kitabın suretleri İstanbul`da Topkapı Sarayı`nda, Nurosmaniye Kütüphanesi`nde ve Süleymaniye kütüphanesi`nde, Bolonya`da Bibliotheque de `Universite`de, Viyana`da Nationalbibliothek`de, Dresden`de Staatbibliotek`de, Paris`de Bibliotheque Nationale`de, Londra`da British Museum`da, Oxford`da Bodlein Library`de, Baltimore`da Walters Art Gallery`de bulunur. İkinci kitabın suretleri İstanbul`da Topkapı Sarayı`nda, Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa Kütüphanesi`nde, Süleymaniye Kütüphanesi`nde ve Paris Kütüphanesi`nde bulunurlar.Tıpkıbasımı
- Kitabı Bahriye, Piri REİS , TTK Yayınları, 2003; ISBN 9751615445
