Kimyasal Silahların Kontrolüne Ilişkin Uluslararası Antlaşmalar

Kimyasal silahların kontrolüne ilişkin uluslararası antlaşmalar, kimyasal silah kullanımının, silah kontrol antlaşmaları yolu ile kontrol altına alınmasına yönelik uluslararası girişimlerdir. 1600'lerden bu yana devletler savas aracı olarak çesitli kimyasal silahlar geliştirmeye çalışmaktadır. Bu silahların içerdikleri kimyevi maddeler nedeniyle insan üzerinde tahrip edici etkileri vardır. Yüzyıllar boyunca ülkeler ve uluslararası organizasyonlar, silah kontrol anlaşmaları ile kimyasal silahların sınırlandırılması ve kontrol altına alınması için birçok çaba sarfettiler. Sıklıkla bu anlaşmaların gerekçesi "bu silahların tiksindiriciliği" üzerine olan genel inanç ve kimyasal silahların hislerle ve uygar savaşımla uyum göstermediği konusundaki genel kabuldür. Tarihi Tarihteki ilk yazılı kimyasal silahların kontrolü antlaşması Kutsal Roma İmparatorluğu ve Fransa arasında imzalanan 1675 Strasbourg Antlaşması'dır. Bu iki taraflı paktta iki ülke arasında olacak herhangi bir savaşta zehirli kurşunların kullanımı yasaklandı. Antlaşmadan birkaç yüzyıl sonra kimya alanındaki gelişmeye bağlı olarak, devletler daha sofistike kimyasal silahlar geliştirdi ve silah kontrolünde öncelikli endişe zehirli kurşunlardan zehirli gazlara kaydı. Bu sebeple 1899 Lahey Konvansiyonu ile devletlerin büyük bir kısmı "boğucu, zehirli ve benzeri gazların savaşta kullanılmayacağı" konusunda anlaştılar. Lahey Konvansiyonu'nun ardından yirmi yıldan az bir süre geçtikten sonra Avrupa'da Birinci Dünya Savaşı patlak verdi. Savaş esnasında kimyasal silahlar her iki tarafca da yoğun bir şekilde kullanıldı. Bu savaş hala en büyük kimyasal savaş olma niteliğini sürdürür. Savaşta yaşanan olaylar kimyasal savaşın yasaklanmasına yönelik daha eksiksiz ve etkili çabaları ateşledi. Bu çabalar sonucunda, İkinci Dünya Savaşı'ndan birkaç yıl önce Cenevre Protokolü de dahil birçok anlaşma ortaya çıktı. İkinci Dünya Savaşı, kimyasal silahların kullanımı ile ilgili kayda değer bir örnek bulunmaması açısından bir başarı olarak nitelendirilir. Bununla birlikte 2. Dünya Savaşı'ndan yıllar sonra, en önemlisi İran-Irak Savaşı olmak üzere pekçok kimyasal silah kullanılan olay belgelendi. Bu savaş kimyasal silahlarla ilgili yenilenmiş ve daha güçlü yasaklama anlaşmaları için yapılan çağrılara öncülük etti. 13 Ocak 1993'te bu çabalar Kimyasal Silahlar Sözleşmesi'nin imzaya açılması ile sonuçlandı. 29 Nisan 1997'de yürürlüğe giren sözleşme ile kimyasal silahların kullanımı ve stoklanmasını tamamen yasaklandı.

Birinci Dünya Savaşı öncesi

Kimyasal silahların kontrolü ile ilgili ilk girişimler, bu tür silahların savaşlarda henüz belirgin bir şekilde kullanılmadığı dönemde yapıldı. Gerçekte bunlar hipotetik antlaşmalardı ve yasaklar aşırı derecede kesin ya da kısıtlayıcı değildi. İlk antlaşmaların bir başka önemli özelliği de mütekabiliyet içeriyor olmasıdır. Birinci Dünya Savaşı'ndan önce benimsenen bütün anlaşmalarda devletler anlaşmaya taraf olmayanlara karşı kimyasal silah kullanmakta özgürdü. 1899 Lahey Konvansiyonu ABD tarafından hiç kabul edilmedi, 4 Eylül 1900'de sözleşmeye taraf olan Almanya ise 1904'te kimyasal maddeler üzerinde, savaşta kullanılmak amaçlı deneylere başladı. 1915'te Almanlar savaşta ilk kez gaz kullandı. Bunu takip eden süreçte itilaf devletleri de savaşta çeşitli kimyasallar kullanmaya başladılar.

Birinci Dünya Savaşı sonrası

Birinci Dünya Savaşı esnasında her iki tarafta da kimyagerler 3000'in üzerinde kimyasal madde üzerinde potansiyel silah araştırması yaptılar. Bu maddelerden 30 kadarı silah olarak kullanıldı. Savaşta sadece kimyasal silah saldırıları ile ölen insan sayısı 100.000'i buldu. Versay Antlaşması sonrasındaki dönemde İtalya ve İngiltere kimyasal silah geliştirmeye devam ettiler. Antlaşma sonrası kendi ülkesinde kimyasal silah geliştirmesi yasaklanan Almanya da 1920'lerde bilim insanlarını Sovyetler Birliği'ne gönderdi. İki ülke işbirliği içinde hem endüstriyel hem de silah olarak kullanılmak üzere kimyasallar geliştirdiler. 1925 Cenevre Protokolü'nün eksiği kimyasal ve biyolojik silahların gelistirilmesi, üretimi ve stoklanmasının yasaklanmamış olması ve kullanım yasağının Avrupa dışında (koloni bölgeleri gibi) geçerli olmamasıdır. Ancak protokol 1972 tarihli Biyolojik Silahlar Konvansiyonu'na uzanan süreci başlatması açısından önemlidir. (Aslında ABD'nin başlangıçta imzaladığı protokol ülkenin senatosu tarafından reddedilmişti). İtalya ise 1928'de protokolü imzalamış olmasına rağmen 1930'larda Etiyopyalılara karşı zehirli gaz kullandı. Tahminlere göre İtalya bu savaşta uçak yolu ile yaklaşık 700.000 ton kimyasal savaş malzemesi kullandı. İtalya, kimyasal silahları savaş suçuna karşı misilleme olarak kullandığını belirterek Cenevre Protokolü'ne aykırı bir durumun olmadığını iddia etti. İkinci Çin Japonya Savaşı'nda protokol bir kez daha ihlal edildi. Japon ordusu bu savaşta farklı kimyasal silahları birçok kez kullandı. Protokol ihlalinin son örneği de Irak'tır. Irak Cenevre Protokol'ünü 1931'de imzalamıştı ancak 1980'lerde İran'a ve 1987-88'de de etnik gruplara karşı kimyasal silah kullandı.

İkinci Dünya Savaşı sonrası

İkinci Dünya Savaşı, muharib devletlerden hiçbirinin kayda değer bir şekilde kimyasal silah kullanmaması ile birlikte, kimyasal silah kontrolü için belirgin bir başarı olarak görülüyordu. Durum böyle iken, Yemen İç Savaşı'ndaki gaz saldırıları ve Kore Savaşı'ndaki kimyasal silahların kullanıldığına dair ithamlarla, kimyasal savaş tekrar yayılmaya başladı. Tüm bu olaylar ABD'nin Vietnam Savaşı'nda ölümcül olmayan dozda kimyasal harp maddesi (gözyaşı gazı ve defoliantlar da dahil) kullanması ile birleşince kimyasal silahsızlanmaya olan ilgi yeniden arttı. Kimyasal Silahlar Sözleşmesi ile, üye ülkelere stoklarındaki kimyasal silahları deklare etmeleri ve Nisan 2007 sonuna kadar da sahip oldukları bütün kimyasalları yok etmeleri zorunluluğu getirildi. Bunun sonucunda taraf ülkelerce tüm dünyada 70.000 ton kimyasal silah stoğu deklare edildi. Kimyasal Silahlar Sözleşmesi ile kimyasal üreticisi ve tüketicisi olan özel şirketler de kontrol altına alındı. Antlaşmalar listesi

Kimyasal Silahların Kontrolüne Ilişkin Uluslararası Antlaşmalar

Birinci Dünya Savaşı öncesi

Birinci Dünya Savaşı sonrası

İkinci Dünya Savaşı sonrası

Notlar

Kaynak kitaplar

Kaynaklar

Kimyasal Silahlar Sözleşmesi

Avustralya Grubu

1675 Strasbourg Antlaşması

Savaş

Fransa

İsviçre

Amerika Birleşik Devletleri

II. Dünya Savaşı

Kimyasal Silahların Kontrolüne Ilişkin Uluslararası Antlaşmalar