Herodot'a göre, Karyalıların ismi efsanevi kurucu kralları Kar'dan türemiştir. Dilbilim araştırmaları Karya dilinin, komşu Lidya ve Likya dilleri gibi, Anadolu'nun bir yerli dili olduğunun kanıtlarını ortaya koymuştur. Bizzat Karyalıların Anadolu'nun yerlileri olduğu inancını taşıdıkları yine Herodot tarafından bildirilmekte, Homeros da, İlyada Destanı'nda, sonradan bir İyonya kenti haline gelen Milet'in (Miletos; Balat) Troya Savaşları zamanında bir Karya kenti olduğunu belirtmektedir. Daha sonraki dönemlerin eski Yunan yazarlarında Karyalıların yerli (dolayısıyla Anadolu'da Helenlerden daha kıdemli) kimliğini gözardı etme gayreti, Karya'nın çok eski dönemlerde İyonlar tarafından kolonize edilmiş bir bölge gibi gösterilmeye çalışıldığı görülmektedir. Ancak, güncel veriler, Yunanlıların ataları ile belli bir yakınlığın, örneğin aynı dönemlerde Balkanlardan İç Batı Anadolu'ya göçmüş Frigyalılar için geçerli olmakla birlikte, Lidya, Likya ve Karya halklarının, Hititlerle bir arada değerlendirilebileceğini ortaya koymaktadır. Bizzat Karyalıların, Anadolu'nun daha eski bir halkı (Hint-Avrupa kavimleri öncesi) oldukları anlaşılan Leleglerin henüz tabiatı belirginleştirilememiş bir ölçüde mirasçısı olduklarına dair işaretler bulunmaktadır. Strabo Karyalıların ve Leleglerin aralarında birbirlerini ayırd edemeyecek ölçüde karışmış olduklarını yazmaktadır.
Karyalılar, Homeros, Herodot ve Strabo'nun yanısıra, Tevrat'ta ve Mısır hiyeroglif yazıtlarında da anılmaktadır. Bu dönemde özellikle paralı askerlik yaptıkları anlaşılmaktadır. Karya veya Karyalılar Hitit metinlerinde Karkiya, Babillilerce Karsa, Elami ve eski Pers dilinde Kurka olarak zikredilmektedir.
M.Ö. 545'e kadar bağımsızlığını muhafaza eden Karya, bu tarihte Akaman hanedanının Pers İmparatorluğu'nun Karka satraplığı haline gelmiştir. Yerli hanedanın ve Pers satrapının yaşadığı en önemli şehri Halikarnas (Bodrum) olmuş, diğer önemli yerleşimleri arasında Heraclea (Kapıkırı, Bafa Gölü), Antioch (Yalvaç)), Myndus (Gümüşlük), Laodicea (Denizli) and Alabanda (Çine) yer almıştır. Karya'nın M.Ö. 334'de Büyük İskender tarafından fethedilmesinden sonraki dönemde Afrodisias da önemini Bizans İmparatorluğu dönemine kadar sürdüren bir merkez olarak ortaya çıkmıştır.
Roma İmparatorluğu döneminde ismini duyurmuş bir Karyalı da M.S. 49'dan itibaren pek çok olimpiyatta şampiyonluk elde eden boksör Melankomas olmuştur. Melankomas daha sonra Roma İmparatoru Titus'un erkeği olmuştur. Karya dili bu meşhur boksör ile aşağı yukarı aynı dönemlerde sönmüş, bölgede yerini eski Yunanca'ya bırakmıştır.
Ticari niteliği en yüksek incir meyvesi cinsinin beşiği ve merkezi Karya bölgesinde olduğundan, bu "düz incir"in (common fig) ismi, bugün halk arasında Aydın inciri denildiği gibi, botanik bilimine "Ficus carica" şeklinde geçmiştir.
ek bilgi
Karyalılar Batı Anadolu’da eski bir kavim, devlet ve yer adlarından. Büyük Menderes Nehri ile Dalaman Çayı arasındaki bölgeye eskiden, Karia, Laria, Karisa denilirdi. Fenikeliler devrinde; başları sorguçlu, ellerinde iki kulplu kalkanları bulunan muharip bir topluluğa da Karya denirdi. Karyalıların adı, başkanları Kar’dan gelmektedir. Hakim oldukları bölge ve devletin adı da Karya olup, tarihleri M.Ö. 3400’lere dayanır. 500 ile 320 yılları arasında on bir kral hüküm sürmüştür. Lidyalılar, Mısırlılar, Persliler ve Makedonyalı İskender ile mücadele ettiler. Karya toprakları Büyük İskender’in ölümünden sonra generallerinin eline geçti. Generalleri uzaklaştırarak bölgeye hakim olan Bergama Krallığından sonra da M.Ö. 64 tarihinde Roma İmparatorluğunun istilasına uğradı. Bölge Romalılardan sonra, Bizans ve Türklerin hakimiyetine geçti.Dünyanın yedi harikasından biri kabul edilen Mausolos Mezarı, Karya Kralı İkinci Mausolos (M.Ö. 377-353) adına kendinden sonra tahta geçen kızkardeşi ve karısı İkinci Artemisia (M.Ö. 353-351) tarafından Bodrum’a yaptırıldı. Batı Anadolu’dan adalara ve Yunanistan’a da göç eden Karyalılardan yer adları hala mevcuttur. Batı Anadolu’daki ve Yunanistan’daki sonu, “nt, ss, tt” ile biten yer adları Karyalılardan kalmadır; Bodrum, Datça, Milasa, Atamones, Korinotes, Koskintos vs. Yunan Medeniyeti ve kültürüne büyük tesirleri olan Karyalılar, mozele tipi taşlardan yapma ve oyma mezarları ile tanınırlar. Hanedan mensupları aile içi evlilik de yaparlardı. Zamanla Romalıların içinde kaybolup gitmişlerdir.
Kaynak: Rehber Ansiklopedisi
