Karelya, Karelyalıların ve Finlandiyalıların yaşadığı, Finlandiya, Rusya ve İsveç için tarihi anlamı olan, Kuzey Avrupa`da çok geniş bir bölgedir. Bugün bölge, Rusya`nın Karelya Cumhuriyeti ile Leningrad eyaleti ve Finlandiya`nın Kuzey Karelya ile Güney Karelya bölgelerine bölünmüştür.
Karelyaca, Fince ve Estonca dillerinde bölgenin adı Karjala`` (ok. ``Karyala``) olarak geçer. Rusça`da ĞšĞ°Ñ€ĞµĞ»Ğ¸Ñ (ok. ``Kareliya``),İsveççe`de Karelen`` olarak bilinir.
Tarih
İsveç ile Novgorod Cumhuriyeti arasında 13. yüzyılda Karelya bölgesini ele geçirmek için çok şiddetli savaşlar yaşanmıştır. Bu savaşlar tarihte İsveç-Novgorod Savaşları diye geçer. 1323 yılında imzalanan Nöteborg Antlaşması (``Fince``: Pí¤hkiní¤saaren rauha), Karelya`yı ikiye ayırdı. Viborg (``Fince``: Viipuri) İsveç`in bir il merkezi oldu.1721 yılında Rus Çarlığı ile İsveç arasında imzalanan Nistad Antlaşması (Fince: Uudenkaupungin rauha) ile Karelya`nın büyük kısmı Rusya`ya geçti. Finlandiya, Rusya tarafından Fin Savaşı`ında işgal edilince, önceden ele geçirilmiş iller (Eski Finlandiya) Büyük Finlandiya Dükalığı ile birleştirildi. 1917 yılında Finlandiya bağımsız oldu ve 1920 yılında sınır Tartu Antlaşması ile tanındı.
1920`lerde Finliler Bolşevikleri Doğu Karelya`dan atmak için uğraştı. Başarısız ``Aunus Seferi`` bu teşebbüslerden biridir. Bu sınırlı çabalar Tartu Antlaşması ile sona erdi. Rus Sivil Savaşı`ndan ve 1922`de SSCB`nin kurulmasından sonra 1923 yılında Rus Karelyası özerk bir SSCB cumhuriyeti haline getirildi.
1939`da Sovyetler Birliği Finlandiya`ya saldırarak Kış Savaşı`nı başlattı. Bu savaşın diğer adı ``Finlandiya Seferidir. 1940 Moskova Barış Antlaşması ile Fin Karelyası`nın büyük kısmı Sovyetler Birliği`ne geçti. Yaklaşık 400 bin kişi, neredeyse bölge nüfusunun tamamı, yerlerinden oldu ve Finlandiya içerisine dağıldı. 1941-1944 yıllarında çıkardığı ``Uzatma Savaşı`` ile Finlandiya, Doğu Karelya`yı işgal etti. Ancak Finlandiya, Kış Savaşı ve devamında gelen Rus ilerleyişi ile hissedilir derecede zayıflamıştı. Doğu Karelya alınamadı. Finlandiya bu savaşlarda ikinci büyük şehri, önemli sanayi merkezi, Vuoksi ırmağı kenarındaki Vipuri`yi, ayrıca Sayma Kanalı`nı ve ülkenin Ladoga Gölü`ne olan kıyılarını kaybetti. Vipuri bugün Rusya Federasyonu`nun Leningrad eyaletine bağlı Viborg şehridir.
Barış antlaşmasının neticelerinden birisi olarak, Karelya Özerk Sovyet Cumhuriyeti ile Karelo-Finli Sovyet Cumhuriyeti(1941-1956) birleştirildi ve Karelya Özerk Sovyet Cumhuriyeti halini aldı. Karelya, ``Sovyet cumhuriyeti`` vasfından ``Rusya Sovyet Federal Cumhuriyeti`ne bağlı federe cumhuriyet`` vasfına geçirilen tek devlettir. Bu değişiklik 13 Kasım 1991`de yapıldı. Sovyetler dağılıyordu. Muhtemel ayrılık korkusundan dolayı Karelya için böyle bir değişiklik uygulandı. Nitekim bütün "Sovyet cumhuriyeti" vasfı taşıyan konfedere devletler bağımsız oldu. ``Özerk Sovyet cumhuriyeti`` niteliğindeki devletlerden farklı olarak, ``Sovyet cumhuriyeti`` niteliğindeki konfedere devletler istedikleri zaman bağımsız olma anayasal hakkına sahipti. Bunlar; Estonya, Letonya, Litvanya, Belarus, Ukrayna, Moldova, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve Tacikistan`dır. 1991`e değin Karelya Cumhuriyeti de bu listedeydi.
Sovyetler Birliği`nin çöküşü ekonomik çöküşü getirdi. Sovyetler`in çözülmesi bölgede ağır bir kentsel çöküntüyü ortaya çıkardı. SSCB döneminde kabaca yapılmış kalitesiz binaların yanı sıra Finlandiya`nın hakim olduğu dönemden kalma eski binalar bugün terkedilmiş durumdadır.
Siyasi durum
ve Karelya`nın Finlandiya`da kalan iki parçası görülüyor] Karelya, Rusya ile Finlandiya arasında bölünmüştür. Karelya Cumhuriyeti, 1991 yılında Karelya Özerk Sovyet Cumhuriyeti`nden dönüştürülmüş bir Rus eyaletidir. Karelya Kıstağı, Leningrad eyaletine bağlıdır. Finlandiya Karelyası, Güney Karelya ve Kuzey Karelya bölgelerinin parçalarıdır. Finlandiya ve Karelya arasındaki ilişkilerin daha da gelişmesi için çaba sarfeden bazı küçük Finli topluluklar vardır. Kaybedilmiş Karelya topraklarının geri alınmasına dair bu ümitlerin siyasi ifadesi Karelya meselesi olarak dile getirilir. Finlandiya`nın bu kaybedilmiş toprakları geri alması taleplerinden beslenen siyasi hareketlere örnek olarak Karyalan Litto ve ProKarelya gösterilebilir. Doğu Karelya ile bağların güçlendirilmesine dair arzular, toprak talebini içermemektedir. Bununla beraber, Karelya`nın hakiki Finli halkının büyük kısmı ya Finlandiya`nın başka yerlerine göç etmiş ve orada kalmış ya Rusya`da Ruslaşmış ya da Sovyet döneminin nüfus politikalarının neticesinde Rusya topraklarının değişik yerlerine göç ettirilmişlerdir.Coğrafi durum
Karelya, Finlandiya Körfezi ile Beyaz Deniz arasında uzanır. Avrupa`nın en büyük iki gölü olan Ladoga Gölü ve Onega Gölü bölgede yer alır. Karelya Kıstağı, Finlandiya Körfezi ile Ladoga Gölü arasındadır.Karelya ile İngriya arasındaki sınır bölge, İngriyalıların yaşadığı yer olarak bilinir. Sözkonusu arazi tarihi olarak Sestra Irmağı/Rayayoki`yi takip eden bölgedir. Bugün St. Petersburg büyükşehir belediyesi içerisinde kalan arazi, 1812-1940 arasında Rus-Fin sınırını meydana getirmiştir. Ladoga Gölü`nün diğer tarafındaki Svir Irmağı, eskiden beri Karelya bölgesinin doğal sınırı olarak kabul edilmiştir. Sayma Gölü bölgenin batı sınırını, Onega Gölü ile Beyaz Deniz doğu sınırını, göçebe Sami halkı kuzey sınırını oluşturmaktadır. Bununla beraber, çok geniş orman (tayga)lardan ve tundralardan başka kuzey sınırını oluşturan kesin bir doğal hat yoktur.
Tarihi metinlerde Karelya, Doğu Karelya ve Batı Karelya olarak, yine daha muteber bir ifadeyle Finlandiya Karelyası ve Rus Karelyası diye adlandırılmaktadır. İkinci Dünya Savaşı öncesinde Finlandiya`ya ait olan güneydeki kısım, Ladoga Karelyası olarak anılmaktadır. Savaş öncesi eski sınır, Sınır Karelya olarak anılmaktadır. Doğu Karelya`nın kuzey kısmı Beyaz Karelya, güney kısmı Olonets Karelyası`dır. Tver eyaletinde yaşayan Karelyalıların yerleşim yerlerinin olduğu bölge de Tver Karelyası olarak adlandırılır.
Şehirler
" target="_blank"> senesinde Kem kasabasının görünüşü.] `de bir liman kasabası, Kem.]
- Karelya Cumhuriyeti
- Petrozavodsk ``(ПетрозаводÑк, Petroskoi)``
- Medvejyegorsk ``(МедвежьегорÑк, Karhumí¤ki)``
- Kalevala ``(Калевала, Uhtua)``
- Kem ``(Кемь, Vienan Kemi, bkz.`` Kem``)``
- Kostomukşa ``(КоÑтомукша, Kostamus)``
- Kondopoga ``(Кондопога, Kontupohja)``
- Sortavala ``(Сортавала, Sortavala)``
- Segeja ``(Сегежа, Sekee)``
- Unitsa ``(Уница, Unitsa)``
- Pitkyaranta ``(ПиткÑранта, Pitkí¤ranta)``
- Olonets ``(Ğлонец, Aunus)``
- Karelya Kıstağı
- Viborg ``(Выборг, Viipuri/Viborg)``
- Priyozersk ``(ПриозерÑк, Kí¤kisalmi/Kexholm)``
- Güney Karelya
- İmatra
- Youtseno
- Lappênranta ``(Villmanstrand)``
- Kuzey Karelya
Nüfus durumu
`nden batıdaki Ladoga Gölü`ne akanKültür
Karelya ile İlgili Bazı Terimler
KarelyacılıkLinkler
- Karelians - Rus Çarlığı`nda yaşamış halkların "Kırmızı Kitap"ı
- The Many Karelias - Gerçek Finlandiya
- Maps (rus.)
