Bağımsızlığın Sağlanması
Kansu Uygur Devleti, Bir kısım Uygur soydaşı Kan-çou`da yerleşerek Çin ile ticari etkinliklerde bulunarak dostluk sağladı. Çin yöneticileri ile akrabalık bağı da edinmişlerdir. Ancak T`ang sülalesine karşı ayaklanmaların çoğaldığı 10. yy. başlarında Kan-su Uygurları, bağlı oldukları ve merkezi Tun-Huang olan Çin askeri bölgesi ile ilgilerini kestiler. Burada 905 yılında asi bir general özerk devlet kurdu ve kendini "kral" ilan etti.“Batı Hanları`nın Altın-dağ Krallığı” adını verdiği bu devlete Uygurları bağlamak istemiştir.Kansu Uygurlarından Tegin adlı kumandan ordusuyla Tun-huang`ı kuşatarak,şehir halkını “kral”ı teslim etmeye zorlamıştı (911), bu olay üzerine Uygurların batı kolu da bağımsızlık kazanmıştır.
Bağımsızlığın Yitirilmesi
Kansu(Kan-Çou) ve Tun-huang Uygurları, askeri başarı elde edememişlerdir.Bu nedenle haklarında fazla bilgi edinilememiştir. 10. yy. başından itibaren Mançurya ve Kore kabilelerini toplayarak kuzeyde bir baskı ögesi olan ve özellikle “5. Sülale” devrinde Çin`in bazı kısımlarını ele geçiren K`itan`lar, sonunda bir hanedan (Liao Sülalesi, 907-1211) kurarak Kuzey Çin`de egemen oldukları zaman, Uygur Devleti de K`itan`lar`ın (940`tan sonra) ve daha sonra 1028`lerde Tangutlar`ın egemenliğine girdi. 1226`da da Cengiz Moğollarının etkisie girdi. Kansu Uygurları, daha o zamanlardan beri “Sarı Uygurlar” diye bilinir ve hala Batı Çin`de varlıklarını sürdürmektedirler. Kansu(Kan-Çou) ve Tun-huang Uygurları, askeri başarı elde edememişlerdir. Bu nedenle haklarında fazla bilgi edinilememiştir. 10. yy. başından itibaren Mançurya ve Kore kabilelerini toplayarak kuzeyde bir baskı ögesi olan ve özellikle “5. Sülale” devrinde Çin`in bazı kısımlarını ele geçiren K`itan`lar, sonunda bir hanedan (Liao Sülalesi, 907-1211) kurarak Kuzey Çin`de egemen oldukları zaman, Uygur Devleti de Kitayların (940`tan sonra) ve daha sonra 1028`lerde Tangutlar`ın egemenliğine girdi. 1226`da da Cengiz Moğollarının etkisie girdi.Kırgız baskınından sonra Orhun havalisinden ayrılan Vu-hi Tegin idaresindeki bir kısım Uygurlar, 150 yıldır soydaşlarının yaşadığı Kan-su bölgesine gelerek (847) burada yerleştiler. Çin tabiyetini kabul ettiği anlaşılan Kan-su Uygurları ticari etkinliklere önem vererek burada tutundular.Nihayet 10.yüzyıl başlarında bölgenin Çinli komutanının kendini bağımsız kral olarak ilan ettiği günlerde Uygurlar ilk olarak askeri açıdan kendilerini gösterdiler. Çinli generalin tabiyetine almaya çalıştığı Kan-su Uygurları, müstebit kral adayını,kendi başkenti ilan ettiği Tun-huang`ta kuşattılar(911). Bu kuşatma Kan-su Uygurları`nın ve - asi generalin topraklarının ayırdığı- Turfan`daki soydaşlarının kurduğu devletin bağımsızlığını sağlamış oldu.Çin ile ticari ilşkilerini yoğunlaştıran Kan-su Uygurları siyasi açıdan önemli bir güç olamadılar.Önce,yüzyılın başından beri Kore ve Mançurya kabilelerini yönetiminde toplayarak güçlenen Ki-tanlar`ın(940) (sonraki Kara Hıtaylar) ve daha sonra 1028`de Tibet kökenliTangutlar`ın,nihayet 1226`da Cengiz Han Moğolları`nın yönetimi altına girdiler.
Kaynakça
İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, 2004 , Bahaeddin ÖGEL (Prof. Dr.), Türk Tarih Kurumu YayınlarıUygurların soyağacı
bakınız|Uygur hükümdarlar listesiUygur devletleri soyağacı