Candida albicans, eşeyli çoğalan, diploit, maya tipi bir mantar türü ve insanlarda oral ve vajinal fırsatçı enfeksiyonların etmenidir. Candida cinsine ait 200 tür olmasına karşın Candida enfeksiyonlarının %75`inin sorumlusu C. albicans`tır. Türkçe okunuşu ``kandida albikans``tır.
Bağışıklığı baskılanmış hastalarda (AIDS, kanser kemoterapisi, organ veya kemik iliği transferi durumlarında) sistemik mantarsal (fungal) enfeksiyonlar (fungemi), hastalık ve ölümün başlıca nedenleri arasındadırlar. Ayrıca bu yünde riski olmayan hastaların hastanede edindikleri enfeksiyonlar ciddi bir sağlık sorunu haline gelmiştir.
``C. albicans`` insan ağzı ve sindirim sistemi içinde yaşayan pek çok organizmadan biridir. Sağlıklı yetiskinlerin %40`ının ağzında, sağlıklı kadınların %20*25`inin vajinasında varlığı gösterilebilir. ``C. albicans`` sindirim sistemindeki varlığıyla başka patojen bakterilerin çoğalmasını engeller. Vücudun bağışıklık sistemi ve diğer zararsız bakteriler normal şartlarda Candida`yı kontrol altında tutarlar.
Ancak, diğer bakterilerin sayısı C. albicans`a oranla azalırsa (örneğin antibiyotik kullanımından dolayı), bağışıklık sistemi zayıflamıssa veya mayanın çoğalmasına sağlayan başka şartlar mevcutsa (yüksek şeker, yüksek pH) ``C. albicans`` zararsız olan tek hücreli biçiminden, çok hücreli, istilacı (invasif), küf gibi ipliksi biçimine dönüşür (şekil [1]) ve vücudu istilaya başlar. ``C. albicans``ın iplikçi biçimi hem ``psödohif`` hem de gerçek ``hif``lerden oluşturabilir (şekil [2]). ``C. albicans`` iplikçi bir biçime dönüçmesine ilaveten, konak dokulara bağlanmasını sağlayan ``adhesin``ler, dokulara hem imha etmeye hem de onlara daha iyi yapışmayı sağlayan proteazlar, ve vücudun bağışıklık sisteminin tepkisini azaltan faktörler üretir.
Sağlığa etkisi
``C. albicans`` vücudun diğer çevreye açık ve nemli dokularında (ağız, vajina, bebeklerde alt bezi bölgesi) da aşırı çoğalırsa ``kandidoz``a yol açabilir. Kandidoz kanda ve genital yolda da oluşabilir. Ağızda ``C. albicans`` enfeksiyonuna pamukçuk denir.Bağışıklığı baskılanmış hastalarda (örneğin HIV-pozitif hastalarda) Candida enfekziyonuna çok sık rastlanır ve bu hastalığın seyri çok daha ciddi olup ``fungemi``ye varabilir.
Genom
``C. albicans`` genomunun en ilginç özelliklerinden biri genetik çeşitlilik yaratmak için kromozom uzunluk polimorfizmleri (dizin tekrarlarının daralması veya genişlemesi), karşılıklı translokasyonlar, kromozomal kaybolmalar (delesyon) ve belli kromozomlarda üçlenmeler (trizomiler) gibi yapısal değişikliklerin varlığıdır. Bu karyotipik değişiklikleri fenotip değişmelerine yol açtığı için bu organizmaya bir adaptasyon stratejisi sağlaktadır. ``C. albicans`` genomunun analizi tamamlandığında bu değişikliklerin mekanizması daha iyi anlaşılacaktır.``Candida albicans`` genomunu Stanford DNA Dizileme ve Teknoloji merkezinde (``Stanford DNA Sequencing and Technology Center``) dizilenmektedir. Bu proje için fonlar ABD Milli Diş ve Kranyofasyal Araştırma Kurumu (``National Institute of Dental and Craniofacial Research``) ve Burroughs-Wellcome Fonu (``Burroughs-Wellcome Fund``). tarafından sağlanmaktadır. Bir pilot dizileme projesi de Beowulf Genomics şirketi tarafından finanse edilip Sanger Center`de yürütülmektedir.
Çiftyapılılık (dimorfizm)
Çevresel şartlara bağlı olarak mantarların tek hücreli yapıdan iplikse yapıya geçebilmelerine Çiftyapılılık (dimorfizm)denir. çiftayapılılığa yüzeysel olarak benzeyen bir süreçte ``C. albicans`` fenotip sıçraması yoluyla farklı hücre şekillerine geçer. Fenotip sıçramasının klasik olarak çalışılmış olduğu suşlardan biri olan WO-1`de, iki evre vardır: biri parlak beyaz koloniler halinde büyür, öbürü ise çubuk şekillidir ve yassı gri koloniler olarak büyür. Sıçrama gösteren bir diğer suş olan 3153A ise en az yedi farklı koloni morfolojisi oluşturabilir (şekil [3]). Her iki suşta da farklı evreler birbirlerine düşük bir frekansla dönüşebilirler. Sıçrama geri tersinirdir ve koloni tipi kalıtsaldır. Farklı kolonilerde bazı genlerin farklı oranda ifade edildiği gösterilmiştir ama biyologların asıl yoğun olarak araştırdıkları konu, bu değişikliklerin kontrol mekanizmalarıdır. Gen sıçramasına etki eden SIR2 geninin ipliksi büyümeye de etki ettiği gösterilmiştir, bu yüzden bu iki olgu birbiriyle ilişkilidir.Linkler
- U.S. National Institutes of Health on the Candida albicans genome (İngilizce)
- NIH - How Candida albicans switches phenotype (İngilizce)
- Dubious "Yeast Allergies" (İngilizce)
- Candidosis (Candidiasis) (İngilizce)
- Eczema, psoriasis, Chronic Rashes, and their relationship to Candida albicans (İngilizce)
- Bazı ``Candida albicans`` resimleri
Kaynakça
- İngilize Wikipedia`nın Candida albicans maddesinin 08.08.2006 tarihli sürümü
- Candida - Candidiasis - Prevention & Curing Protocol(İngilizce)
- Jenkinson ve Douglas. Interactions between Candida Species and Bacteria in Mixed Infections
- Kim A. Brogden & Janet M. Guthmiller. Polymicrobial Diseases
