Türkçe Bilgi: Berkuk

Berkuk | başlık =Memluk Sultanlığı | hüküm süresi = 1.kez: 1382 – 1389 2.kez:1390 – 1399 | tam adı = Melikü'z-zahir Seyfeddin El-Osmani El-Yulbuğavi Berkuk | önce gelen =1.kez:Zeyneddin Hacı 2.kez:Zeyneddin Hacı | sonra gelen = 1.kez:Zeyneddin Hacı 2.kez:Farac | hanedan = Burci Hanedanı | babası = | annesi = | doğum tarihi = | ölüm tarihi = 10 Haziran 1399 }} Berkuk, tam adı Melikü'z-zahir Seyfeddin El-Osmani El-Yulbuğavi Berkuk (ö. 10 Haziran 1399, Kahire), Çerkes kökenli Burci hanedaninin ilk Memluk hükümdarı. İç çekişmelerle yıpranan Memluk Sultanlığı'nı merkezi bir devlet durumuna getirmeye çalışmıştır. Yaşamı

Gençliği ve yükselişi

Çerkeslerin Kasa kabilesindendi. Küçük yaşta tutsak edildi ve 1362'de Mısır'a götürülerek Emir Seyfeddin Yulbuğa el-Umari'ye satıldı. Onun yanında asker olarak yetişti. Azat edildikten sonra Memluk sultanı Zeyneddin Şaban'ın (hükümdarlığı 1363-76) hizmetine girdi. Tablhane emirliğine kadar yükseldi. 1341den beri Memluk Sultanlığı Nasır Muhammed bin Kalavun'un soyundan gelen sultanlar tarafından ismen yönetilmekteydi; ama bu sultanların hiç biri efektif olarak iktidara sahip değildiler. Gerçekte, bu sultanların çoğu yetişkin olmayan çocuk veya gençti ve birbirlerine rakip değişik Memluklu emirleri klikleri tarafindan kukla gibi idare edilmekteydiler. 1377de nisbeten uzun bir zamandır (1363den beri) sultanlık yapmış olan Sultan Zeyneddin Şaban tahttan indirildi ve öldürüldü. Bu devlet darbesini yapan Memluklu emirleri kliği başında Emir Seyfeddin Yulbuğa el-Umari olup ve bu klik içinde Berkuk önemli bir rol oynamaktaydı. Tahttan indirilen Zeyneddin Şaban yerine daha 10 yaşında olan Alaeddin Ali Memluk Devleti tahtına çıkartıldı. Berkuk, Türk asıllı diğer bir kölemen emir Barça ile birlikte küçük sultana taht naibi-atabeg seçildiler. Fakat iki taht naibi arasında çekişmezlik başladı. 1381 başında Berkuk birlikte tahta naipliğı yaptığı Barça'yi tutuklatıp idam ettirdi. Bunun üzerine Barça'nın ve onu tutan emirlerin kölemenleri Kahire'de ayaklandı. 5000 kadar kölemenden oluşan bu isyancılar grubu şehrin içine dağılmışlardı, ama kendi kölemenleri ile merkezi Kahire kalesinde bulunan Berkuk bu isyanı bastırıp isyancıları öldürmeyi başardı. 1382de Alaeddin Ali'de aynı Memluklu emirleri kliğinin bir devlet darbesi ile tahttan indirildi ve yerine küçük kardeşi Zeyneddin Hacı geçirildi. Fakat memluklu emirlerinin yaptığı bir toplantıda devletin başının daha yetişkin ve tecrübeli bir kişi olması savunuldu. 22 Kasım 1382de Berkuk "Zahir Seyfeddin Berkuk" lakabı ile Memluklu Devleti sultanı olarak tahta çıktı.

Birinci hükümdarlığı (1382-1389)

Berkuk'un 1382de Memluklu Sultanı olmasıyla birlikte Memluk Devleti sultanlık hanedanının da degistigi kabul edilmektedir. Berkuk'dan onceki Memluklu sultanları Turk asıllı Bahri henedanına mensupturlar. Bahriler Turk asilli kolemenler olup kislalari Nil Nehri uzerinde "El-Rohda" adasinda Eyyubi sultanlarından Salih Eyyubi tarafından insa ettirilen El-Rodha kalesinde (yani Arabca Bahr-el-Nil mahallinde) bulunmaktaydı. 1382de sultanlıgı eline geciren Berkuk, kislaları Kahire Kalesinde bulunan ve genellikle Cerkes asıllı kolemen askerlerin bulundugu (ismini kale burcundan alan) Burci kolemenlerine baglı idi. Berkuk'tan sonra Memluklu Sultanları Burci Hanedanı mensupları oldugu kabul edilmektedir. Berkuk'un birinci hukumdarlık doneminde Kahire'de kalıcı birkac buyuk anit-eser insa edilmistir: * 1382de Kahire'nin merkezinde kentin en büyük tarihi çarşısi Han el-Halili Berkuk'un emiri Carkas el-Halili tarafından eski Fatımi mezarlığı üzerine inşa ettirilmiştir. * 1386da Sultan Berkuk Medresesi; muderris ve mollaların yasadıkları odalari ve tekke (hanka). * Sultan Berkuk Mederesesi'ne bitisik olan Sultan Berkuk Turbesi. Berkuk'un mezarı bu turbede bulunmayıp sadece esinin mezarı burada bulunmaktadir. Dulkadiroğulları ve Kadı Burhaneddin'in kışkırtmaları sonucu Anadolu'da çıkan ayaklanmaları bastırdı.

İsyanlar ve tahttan atılma

Halep valisi Yelboğa en-Nasıri'yi görevinden almak isteyince, Yelboğa, Berkuk'a karşı ayaklanmış olan Malatya valisi Mintaş ile birleşti ve Hama ile Trablusşam'ı alarak Mısır'a yürüdü. Berkuk 1389'da tutsak edilerek Suriye'ye gönderildi ve Zeyneddin Hacı ikinci defa sultan oldu.

İkinci hükümdarlığı (1390-1398)

Daha sonra Yelboğa'nın Mintaş'la mücadelede yenik düşmesi üzerine serbest kalan Berkuk, Suriye'de yandaşlarını toplayarak Mintaş'ı yendi ve 1390'da Kahire'ye girerek ikinci kez sultan seçildi. İç güvenliği sağladıktan sonra, Suriye'de ayaklanan Mintaş'ı bozguna uğratarak öldürdü. Berkuk, kurduğu merkezi devlet örgütüyle Memluk Sultanlığı'nı güçlendirirken, ülkeye tam anlamıyla egemen olamamış ve başarılı bir siyaset oluşturamamıştı. Onun için ikinci hükümdarlığı sırasında devletin büyük ve küçük idareci mevkilerinde bir tasfiye yapıp bu mevkilerin hepsine kendini tutan memluklular yerleştirmiştir. Bu siyaseti ile Türkler ile Çerkesler arasında ayrım yapması, sonraları rekabete ve devletin yıpranmasına yol açmıştır. Timur Irak'ı eline geçirdikten sonra Berkuk'a bir elçi ile mektup gönderdi. Bu elçi ile buna bir yanıt geri göndereceğine Berkuk bu elçiyi idam ettirdi ve Timur'un düşmanları ile böylece birleşmiş oldu. 1394de Berkuk Timur'a bir elçi ile bir mektup gönderip ondan Suriye ve Mısır ilişkilerine mudahale etmekten kaçınmasını talep etti. Timur'un buna yanıtı çok sert oldu: "Bizim sayımız çok büyük. Birçok büyük devlet yendik. Bize teslim olanlar hala hayattadırlar. Bize karşı gelenler ise kısa zaman içinde buna pişman olmuşlardır." Berkuk ayni zamanda Bagdad'ı eline geciren Timur'dan kaçmış olan Sultan Ahmed bin Uveys'e de mültecilik hakkı tanıdı. Berkuk 1395de büyük bir Memluklu ordusu ile Timur üzerine sefere Suriye'de önce Şam sonra da Halep üzerine yürüdü. Fakat Timur kuzeye çekilmişti. Berkuk Timur'un ordusundan Suriye'de kalanları elimine etti ve Kasım 1395de Kahire'ye döndü. Berkuk Haziran 1399da öldü. Mezarı Kahire'deki büyük "Kuzey Mezarlık"'da bulunan Memluk Sultanları türbelerinden biri arasındadır. Yerine büyük oğlu Farac Memluk Sultanı olarak tahta geçti. Dipnotlar * İngilizce Wikipedia Barquq maddesi (Erişme:3.7.2010) * Fransızca Wikipedia Al-Mansur Abd al-Aziz ben Barquq maddesi (Erişme:3.7.2010) Dış bağlantılar * Clot, André ** (çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul:Epsilon Yayınları ISBN 975-331-772-7. ** (2009) L'Égypte des Mamelouks 1250-1517. L'empire des esclaves, Paris:Perrin ISBN 978-2-262-03045-2 * El-Makrizi, El Seluk (1999) Leme'refatt Dewall al-Melouk, Dar al-kotob . İng. çev.: Bohn, Henry G. (1969), The Road to Knowledge of the Return of Kings, Chronicles of the Crusades, AMS Press. * Bosworth, Clifford Edmund ( ) The new Islamic dynasties: a chronological and genealogical manual Edinburgh:Edinburgh University Press ISBN 978-0-7486-2137-8 {Bölüm=The Burjī line 784-922/1382-1517) Google Books (Erişim:2.7.2010)

Kaynaklar

Vikipedi

Berkuk

Gençliği ve yükselişi

Birinci hükümdarlığı (1382-1389)

İsyanlar ve tahttan atılma

İkinci hükümdarlığı (1390-1398)

Kaynaklar

Memlûk Devleti

1399

Han el-Halili

1382

Kara Mehmed

Mukaddime

Berkuk

Berkuk Hakkında Detaylı Bilgi

Gençliği ve yükselişi

Birinci hükümdarlığı (1382-1389)

İsyanlar ve tahttan atılma

İkinci hükümdarlığı (1390-1398)

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar

Okuma Önerileri

Memlûk Devleti

1399

Han el-Halili

1382

Kara Mehmed

Mukaddime