Bayağı gelincik (``Mustela nivalis``), sansargiller (Mustelidae) familyasından küçük bir etçil türü. Etçiller takımının en küçük üyesidir. Kakım (``Mustela erminea``) ile birlikte Avrupa`nın en yaygın gelinciğidir.
Özellikleri
Bayağı gelincik tüm etçiller takımının en küçük üyesidir. Çok geniş bir coğrafyada yaygın olduğu için, ölçülerinde yöresel farklar olabilir: Uzunluğu 11-26 cm (+2-8 cm kuyruk) ve ağırlığı 25-250 gram arası değişir. Kuzey Amerika`nın bayağı gelincikleri, Avrasya`da kilerden genelde daha küçük olurlar. Bu yüzden Amerika`da onlara ``Least Weasel`` (en küçük gelincik) derler. Dişiler erkeklerden daha küçük ve daha hafif olurlar.Mevsime göre renkleri değişebilir. Yazın üst kısımları kahverengi ve karınları beyaz olur, ama kışın tamamen beyaz olurlar. Bu noktada kakım ile arasındaki farkı, kuyruğunun ucuda beyaz olmasıdır. Kakımın kış postunda kuyruğunun ucu siyah kalır. Türkçe adı, bembeyaz olan kış postundan kaynaklanmaktadır.
Yayılım ve yaşam şekli
Bayağı gelincik neredeyse tüm Avrasya`da, Kuzey Afrika`da ve Kuzey Amerika`da yaygındır. Ancak İrlanda, İzlanda ve Atlantik okyanusunun adalarında bulunmaz. Yeni Zellanda`ya insanlar tarafından götürülmüştür.Çok farklı yaşam alanlarında rastlanabilinir. Orman kenarları, üzüm tarlaları, kırlar ve otluk alanlar. Özellikle tarım yapılan bölgelerde yaz aylarında çok sayıda görülebilirler. Avlanırken veya dolaşırken düz çizgileri takip etmeyi sever; tarla kenarları, düz hizada kesilmiş çalılıkları, sulama kanallarını, bir çizgi halinde kesilmiş yerde yatan ot yığınlarını vs. takip ederek gezer. Derin ormanlarda, çöllerde ve dağlık bölgelerin 3000 metreden yükseklerinde pek görülmezler.
Yaşam şekli
Bayağı gelincikler hem gece hem gündüz aktif olabilirler. Çoğu gündüz ve erken akşam saatlerinde aktif olur. Saklanmak ya da barınmak için derin çalılıkları, kayalık aralıklarını, ağaç kovuklarını, taş yığınlarını ya da diğer hayvanların kazdıkları barınakları kullanırlar. Yuva kurmak için çoğunlukla farelerin terk ettikleri tünelleri kullanırlar ve bunların içini kuş tüyleri ile doldurup daha konforlu bir hale getirirler.Beslenme
Bayağı gelincik en fazla küçük memeliler, özellikle kemiriciler ile beslenir. Vücut yapıları fare tünellerine girmek için çok elverişlidir. Bu kısıtlı besin seçeneğinden dolayı, bir bölgede yaşayabilmek için belli bir fare popülasyonuna ihtiyacı vardır. Ancak sezonal olarak kuşlar, kuş yumurtaları, yavru tavşanlar veya kertenkeleler ile de beslenebilirler.Üreme ve ömür
Çiftleşme zamanının dışında yalnız yaşadıkları tahmin edilir. Bereketli bir bölgeye yerleştiklerinde bir daha uzaklaşmaz ve oranın yerlisi olurlar. Avlandıkları bölgeye sahip çıkarlar ve bu bölgenin sınırlarını anal bezelerinde ürettikleri bir kokulu sıvı ile işaretlerler. Çiftleşme zamanında erkekler dişi arayışına çıkar ve bir süre göçebe olarak yaşar. Diğer erkeklerden uzak durmaya çalışırlar, ama karşılaştıklarında çok agresif dövüşler meydana gelebilir.Bütün sene boyunca çiftleşebilirler, ama üreme faaliyetlerin yoğunlaştığı zaman ilkbahardır. Bereketli zamanlarda bir senede iki kez yavru yapabilir. 34-37 gün süren bir gebelikten sonra 3-10 (genelde 5) yavru dünyaya getirirler. Yavrular çoğunlukla ilk seneyi atlatamaz ve ölür. Ömürleri ortalama 3-5 seneye varır.
En büyük düşmanları yırtıcı kuşlar, kızıl tilki ve bazen kakımdır.
Bayağı gelincik ve insanlar
Bayağı gelincik haşarat olarak görülen hayvanlar ile beslendiği için, çiftçiler tarafından sevilir. Bu özelliğinden dolayı hatta insanlar tarafından, doğal yayılımının dışında bulunan bölgelerede götürülmüştür. Bazı bölgelerde, yerel olarak tehlike altında olabilir ama dünya genelinde nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya değildir. Ancak bizim karahallıda kedilerle çiftleştiği rivayet edilmektedir. çıkan yavruların gözleri fırıl fırıl dönmekte imiş.Kitaplar
- Ronald M. Nowak: ``Walker`s Mammals of the World``. Johns Hopkins University Press, 1999 ISBN 0801857899
- Khalaf-von Jaffa, Norman Ali Bassam Ali Taher (2006). The Common Weasel (Mustela nivalis, Linnaeus 1766) in Palestine and the East Mediterranean Region.Gazelle: The Palestinian Biological Bulletin. Number 57, September 2006. pp. 1-7. (in engl.)
- Bettina Schmitt: Das Mauswiesel in der Kulturlandschaft; Abundanz, Reviersysteme und Habitatnutzung. Laurenti-Verlag, Juni 2006, 103 S., mit zahlr. Abb. und Tab., ISBN 978-3-933066-30-5
Dış bağlantılar
- IUCN2006|değer biçenler=Mustelid Specialist Group|yıl=1996|id=14021|başlık=Mustela nivalis|alınma=12 May 2006
- Arbeitskreis Wildbiologie - mit Bild