Basra Körfezi Adlandırma Sorunu

Basra Körfezi, farklı adlarla anılmaktadır. Körfezin Türkçe yaygın adı olan Basra Körfezi, körfezin kıyısında yer alan Basra şehrinden kaynaklanır. Körfez, tarih boyunca eskiden "Fars ülkesi" olarak adlandırılan İran sebebiyle Fars Körfezi (veya "Pers Körfezi") adıyla anılmıştır. Bu ad, Arap ülkeleri tarafından 1960'lardan beridir tartışılmaktadır. Farslar ve Araplar arasındaki rekabet ile Pan-Arabizm ve Arap milliyetçiliği sebebiyle Arap Körfezi adı pek çok Arap ülkesinde benimsenmiştir. Körfez için bu iki ismin dışında da isimler önerilmiştir. Genel bakış 1960'tan önceki tüm haritalarda ve pek çok çağdaş uluslararası antlaşma, belge ve haritada, körfez (İngilizce olarak) "Fars körfezi" adıyla geçmektedir. Bu, Yunan coğrafyacılar Strabon ve Batlamyus'dan beridir Pers İmparatorluğu'nun bir dönem körfezin tüm kuzeyini kaplamasına ve bunun dışında körfez kıyısında pek çok Arap emirliği bulunmasına dayanan bir adlandırmaydı. 10. yüzyılda Hıristiyan bir Arap olan tarihçi Agapius, körfezi "Fars körfezi" olarak adlandırmıştır. Arap ülkeleri de 1960'lara kadar "Fars körfezi" ismini kullanmışlardır; fakat bu onyılda yükselen Arap milliyetçiliği nedeniyle, körfeze kıyısı olan Arap ülkeleri de dahil olmak üzere bazı arap ülkeleri körfez için yaygın bir şekilde "الخليج العربي" (el-Ḫalīǧ el-ʻArabiyy; Arap Körfezi) adını kullanmaya başladı. Bu İran'ın batı üzerinde azalan politik etkisi ve Arap ülkelerinin petrol ticareti nedeniyle artan etkisiyle birleşince "Arap körfezi" adının da batıda yaygınlaşmasına sebep oldu. "Arap Körfezi" (Sinus Arabicus) adı, daha önce Kızıl Deniz için kullanılmıştı. Gerard Mercator, 1541 yılında Basra şehri Osmanlı hakimiyetindeyken körfez için "Eski Fars Körfezi, şimdi Basra Denizi" ifadesini kullandı. 1569 yılındaki haritasında ise körfez için Mare di Mesendin (Musandam Körfezi) adını kullandı. Günümüzde Türkçede kullanılan "Basra Körfezi" adı da buradan gelmektedir.

Birleşik Krallık

'ın 1830'ların sonlarında bölgedeki deniz yollarını kontrol altına almak isteğinden dolayı, Londra'da 1840 yılında yayımlanan Times Dergisi körfezi "Britanya Denizi" olarak adlandırdı; fakat bu ad başka hiçbir yerde kullanılmadı. İnternet arama motoru google, google maps'den Pers Körfezi adını çıkararak yerini boş bıraktı. Bunun üzerine İran Kültür Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada "Google, çok açık bir gerçek olan 'Fars Körfezi' tanımlamasını kullanmaktan kaçındığına göre, artık onun saygınlığı ve güvenilirliği de tartışmalı hale gelmiştir" denildi. Önerilen alternatif isimler Belli devletler ülke içinde yazılanlar dışında uluslararası alanda da belli isimleri kullandıklarından adlandırma halen çekişmelidir. Bazı kaynaklar "Körfez" veya "Arap-Fars Körfezi" adlarını kullanmışlardır. 1979 yılındaki İran İslam Devrimi'nden sonra bazı İslami gruplar "İslam Körfezi" ismini önermişlerdir. Bu önerinin kaynağı bilinmemektedir; fakat bazı kaynaklar bu önerinin İslam cumhuriyetinin ilk önderleri olan Ruhullah Humeyni, Mehdi Bazargan ve Sadık Halkali tarafından desteklendiğini öne sürmektedir. İran, Arap ve Müslüman çoğunluğa sahip olan komşusu Irak tarafından işgal edildiğinde bu öneri reddedildi. İran'ın bakış açısı İran sadece "Fars körfezi" adını kullanır ve "Arap Körfezi" veya sadece "Körfez" olarak adlarını tanımaz. İran bunlardan ikincisini yansız bir adlandırma olarak kabul etmez ve tarihsel ismin kullanılmasını önlemek için etkin bir katkı olduğunu iddia eder. "Fars körfezi" adını kullanmayan yabancı havayolu şirketlerinin, İran havasına girmeleri yasaklanmıştır.

Ulusal Fars Körfezi Günü

30 Nisan günü (ilk olarak 2010 yılında) tüm İran'da ve özellikle Basra Körfezi'ne kıyısı olan şehirlerde törenlerle kutlanır. İran İslam Cumhuriyeti, 30 Nisan gününü I. Abbas'ın Portekizlileri Hürmüz Boğazı'ndan dışarı atarak Hürmüz Adası'nı ele geçirmesi yıldönümü olması nedeniyle Ulusal Fars Körfezi günü ilan etti. Karar Yüksek Kültür Devrimi Kurulu tarafından Muhammed Hatemi'nin yönetiminde alındı ve kararın sebebinin belli Arap ülkelerinin "Fars Körfezi"ni yeniden adlandırmak istemelerinin olduğu açıklandı. İran İslam Cumhuriyeti Posta Kurumu, "

Ulusal Fars Körfezi Günü

" anısına bir seri pul bastı. == Üçüncü grupların bakış açısı Birleşmiş Milletler

Genel Sekreterlik

Birleşmiş Milletler

Genel Sekreterliği, personelinden körfez için sadece "Fars Körfezi" adını kullanmalarını istemiştir. Son olarak, genel sekreterlik 1994 ve 1999 yıllarında BM belgelerinde sadece Fars Körfezi adının kullanılması gerektiği yönünde iki talimat yayımlamıştır.

Coğrafi Ad Uzmanları Grubu

Birleşmiş Milletler

Genel Sekreterliği tarafından 1959 yılında kurulmuş ve bu körfez için "Fars Körfezi" adının kullanılmasını uygun bulmuştur. Grup adlandırma sorununu 28 Mart - 4 Nisan 2006 tarihleri arasında Viyana'da gerçekleşen 23. oturumunda tartışmıştır. Toplantının raporuna göre, "ülkelerin bir coğrafi varlık için farklı bir ad yaratmalarının veya kullanmalarının önüne geçilemez." 2002 yılında Berlin'de düzenlenen Sekizinci

Birleşmiş Milletler

Coğrafi Adların Standartlaştırılması Konferansı'nda, "Arap Körfezi" adının kullanımı "hatalı" olarak tanımlanmıştır.

Uluslararası Hidrografi Kurumu

, körfez için İran Körfezi (Fars Körfezi) adını kullanır.

Birleşik Krallık

hükümetine ait olan Britanya'nin Resmi Kullanımı için Coğrafi Adlar Kalıcı Kurulu, "Fars Körfezi" (The Persian Gulf) ismini körfez için doğru ad olarak tanımlamıştır.

Kaynaklar

Vikipedi

Basra Körfezi Adlandırma Sorunu