Atçalı Kel Mehmet Efe, (kısaca Atçalı Kel Memet de denmektedir) Aydın `ın Atça kasabasında fakir bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiş, ve genç yaşında dağa çıkarak zeybek olmuş, daha sonra da 1829-1830 Aydın İhtilali olarak anılan harekete önderlik etmiştir. (``ihtilal`` teriminin Osmanlı tarihlerinde yerel düzende ayaklanan, mevcut idarecileri kaçıran veya karışıklığa meydan verenler için kullanıldığını burada belirtmek gerekir.)
Resimleri
Atçalı Kel Mehmet Efe
Aydın ile Nasyonel Sosyalistlli arasındaki Atça kasabasında bugün Atçalı`nın anısına bir "Atçalı Kel Memet" heykeli bulunmaktadır. Heykelin kaidesinde, su elin, çeşme elin, tekne Atçalı Kel`in yazmaktadır.Aydın İsyanı
1829`da Kuyucak`ta başlayan Kel Memet`in önderliğindeki Aydın ayaklanması bir halk ihtilali özelliklerini taşır görünmektedir. Osmanlı İmparatorluğu`nun girdiği savaşların vergi yükünden bunalan halka bu vergiyi kaldırdığını ilan etmiş, mültezimlerin, voyvodaların ve zabitlerin halktan keyfi olarak topladıkları vergileri kaldırmıştır. Bunlarla da yetinmeyerek, ` vali-i vilayet, hademe-i devlet, Atçalı Kel Memet ` şeklinde imzaladığı fermanlarda hükümetten serbest ticaret ve tarımın korunmasını, kanunların değiştirilmesini, daha eşit kanunlar yapılmasını ve askerliğin yeni esaslara bağlanmasını istemiştir. Aydınlıların yanısıra, Kütahya, Manisa, Burdur ve Denizli `nin bazı kazaları, onun ileri sürdüğü fikirleri sevinçle karşılamış, ona kapılarını açmış ve kendilerine efendi yapmışlardır. İlk ayaklanmasında Aydın mütesellimi ve yanındaki adamlarıyla girdiği çatışmalar hariç, diğer kasabalarının hiç birisinde ona karşı silah atılmamıştır. Aksine, adamlarıyla birlikte bu kasabalara birer kurtarıcı gibi girmiştir. İdaresi altında bulunan yerlerde halkının malına, canına ve ırzına saygı gösterdi. Seyahat hürriyetine engel olmamıştır. Zulmü ve adaletsizliği ortadan kaldırmak, yeni bir düzen kurmak için çalışmıştır.Savunduğu fikirlerin II. Mahmut `un reformları ve sonrasındaki Tanzimat ilanı ile paralellikler arzettiği ileri sürülebilir. Öte yandan, Aydın İhtilali döneminin, Osmanlı İmparatorluğu`nun pek çok bölgesinde bir önder etrafında toplanarak yerel idareleşmeye (veya derebeylik kurmaya) yönelen hareketlerle eşzamanlı olduğu unutulmamalıdır. Boyut ve tarzları farklılıklar göstermekle birlikte, Manisa`da Karaosmanoğulları, Çukurova `da Ramazanoğulları, Yanya `da Tepedelenli Ali Paşa]], Tuna boyunda Pazvantoğlu, hatta Mısır `da Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanları aynı dönemin hadiseleridir. Osmanlı Devleti, uğradığı kayıplara rağmen, bunların hepsini aşmıştır.
Atçalı Kel Mehmet Hakkında ki Film ve Tiyatro Eserleri
Atçalı Kel Mehmet`in kişiliği ve hayatı, senaryosunu İlhan Engin ve Murat Sertoğlu`nun yazdığı, Asaf Tengiz yönetmenliğinde 1964 yapımı bir filmde çekilmiştir. Bu filmde Fikret Hakan, Tijen Par, Hayati Hamzaoğlu, Erol Taş ve Hüseyin Baradan gibi zamanın ünlü oyuncuları oynamıştır.Atçalı Kel Mehmet`in hayatı Orhan Asena tarafından tiyatroya aktarılmıştır. Orhan Asena bu tiyatro eseriyle TRT`den 1970 yılında başarı ödülünü almıştır.
Atçalı Kel Mehmet Hakkında Çıkan Kitaplar
- Murat Sertoğlu - Atçalı Kel Mehmet
- Ali Haydar Avcı - Atçalı Kel Mehmet İsyanı: Aydın İhtilali (1829-1830)
Türkü ve Hikayeler
Atçalı Kel Memet Türküsü
Aydın dağlarında gezerim gayri Yazıldı fermanım okundu gayri Aldım martinimi çıktım dağlara Dünya bir olsa tutulmam gayri
Atçalı Mehmet`im bilsinler beni Yoksulun yanında görsünler beni Koyarım bu yola bu tatlı canımı Dünya bir olsa tutulmam gayri
Oniki yaşımda binerdim taya Minnet etmezdim paşaya beye Bizi yaman bildirmişler devlete Dünya bir olsa tutulmam gayri
Dururken önce erazil yürüdü Ol vakit dağları duman bürüdü Kahpe beyler, atçalı kel yürüdü Şol beylerde yüz yalanı seyrettim
Devirdiler vekil-harcın dizini Bitirdiler zaptiyenin işini Üç beş canın da deldiler başını Ilgıt ılgıt akan kanı seyrettim
Hikaye
Çocukluğunda çok ürkek olduğu anlatılan bu efe, bir gün köy kahvesinde otururken, ahalinin ve kendisinin devlet tarafından sömürüldügünü ve yok yere acı çektirildigini düşünüp buna bir çare araken, üç iri köpeğe karşı cılız bir köpeğin kapışmasına şahit olur. Hasımlarınca bir hayli yıpratılan küçük köpek, can havliyle kaçarken bir çıkmaz sokağa girer. Kaçacak yeri yoktur. Direncinin son noktalarında olmasına rağmen sırtını duvara vererek bu üç köpeğe çılgıncasına saldırır ve onları kaçırmayı başarır. Atçalı da bundan ibret alır.İlgili maddeler
Ayrıca Atçalı Kel Mehmet Efe`nin zeybeklikten önceki dönemine ait olarak, bölgenin hakim ailesi Arpazlılar `dan Arpazlı Hacı Hasan Bey ile ilgili rivayetler de bulunmakta olup, bunların bahsi ilgili sayfadadır.
