Ülkedeki Katolik Kilisesi iki bölgeden ve altı özerk yönetim bölgesinden oluşur. Cemaatinin üye sayısı yarım milyon civarında tahmin edilmektedir. Arnavutluk Papalık ile diplomatik ilişki içindedir, Papalığın Arnavutluk`ta temsilciliği bulunur.
Arnavutluk`ta Katolikliğin Tarihi
9. ve 10. yüzyıllarda İşkodra, Durres ve Nikopolis`in yanında Sarda, Pult ve Sapa piskoposlukları kuruldu.Antik Çağ`dan 1054`teki Ortodoks-Katolik bölünmesine (Schisma) kadar Arnavutluk Doğu (Ortodoks) ve Batı (Katolik) kiliselerinin coğrafi sınırında bulunuyordu. Hem Bizans Patrikhanesi hem de Roma ve Papalıkla çok eski ilişkilere sahipti.
İllirya`nın ilk Hıristiyan cemaati Aziz Paulus`un Dyrrachion`u (Durres) ziyaretiyle daha 1. yüzyılda kuruldu. Roma İmparatorluğu`nun 395 yılında Doğu ve Batı Roma olarak ikiye bölünmesinde Arnavut toprakları her ikisinin de tam arasında kaldı.
Ortaçağ
1054`deki Doğu - Batı / Ortodoks - Katolik Kiliselerinin birbirlerinden tamamen ayrılmaları (Schisma) Arnavutluk`ta önceleri büyük etki yapmadı. İki kilise de birbirine rakip oluşturmadan yanyana bir arada var oldu. Ancak 12. yüzyıldan sonra Bar`da Benedikt Manastırının kurulmasıyla Roma`nın ve Katolik Kilsesinin etkisi Arnavutluğun kuzeyinde arttı. Durres`te ise Ortodoks Kilisesi daha hakimdi. Arnavutluk`ta 13. yüzyılda Katolik - Ortodoks ayrışımı daha da belirginleşti. Ülkenin güneyi tartışmasız Arnavut Ortodoks Kilisesinin hakimiyetindeydi.Güneyde sadece Butrint önce Napoli Krallığı sonra da Venedik Devletine bağlıydı. Franziskan Tarikatı ilk Arnavut manastırını 1240`ta Lezha`da kurdu. 1278`te de Dominik Tarikatı Durres`te ilk manastırını 1345 ve 1450 yıllarında da İşkodra`ya ve Lezha`ya diğer manastırlarını kurdu. Orosh (Mirdita Bölgesi)`ndeki Franziskan Tarikatinin Azizi Aleksander (Arnavutça: Shen Llezhder)`le ilgili ilk yazılı belge 1319 yılındandır. Benedikt Manastırı`nın daha eski olması muhtemeldir. Mirdita`da da Arber`lerin Katolik bir piskoposluk merkezleri vardı. Tek tek Katolik pikoposluklar 12. yüzyılda yaygındı. Ortacağ`da Arnavutlar genelde Arber adıyla anılıyorlardı. Bu aynı zamanda 12. yüzyıl sonunda Kruja Kalesi bölgesinde oluşmuş olan Arbanon Kırallığı`nda yaşayan halkın da adıydı. Bu Katolik Kırallık, Ortodoks Kilisesine bağlı olan Kruja yönetiminden ayrılarak oluşmuştu.
Arnavut Katolikliği, 1342-1355 arasındaki Sırp Çarı Stefan Dushan`ın hakimiyetini zarar görmeden atlattı. Sirp Çarı`nın ölmesi ve Sırp Kırallığı`nın dağılmasının ardından soylu Arnavut sülalesi Ballsha, Zeta bögesi ve Arnavutluk`un kuzeyinde iktidarı ele geçirdi. Ballsha`lar 1368`de Ortodoksluk`tan Roma-Katolik Kilisesine geçtiler. Lezha piskoposlugunun kurulmasi da bu dönemde gerçekleşti.
15. yüzyilda Papalik Arnavut Katolikleri ve katolik soylularla çok sıkı ilişki içindeydi. İki tarafın da ortak çıkarı, Osmanlilarin Balkanlar`daki ilerleyişini engellemekti. Durres Başpiskoposu Kardinal Pal Engjelli, Kral Skanderbeg (Gjergi Kastrioti)`nin askeri ve maddi açıdan desteklenmesi için pek çok kez diplomatik görevle İtalya`da yardım aramak için çabaladı. Aynı dönemde Arnavut Katolikleri kendilerine kültürel açıdan İtalya`yı örnek alıyorlardı. İtalya kaynaklı Rönesans`ın ve burjuva akımı olan hümanizmin Arnavutlar arasindaki etkisi 14. yüzyılda çok güçlü oldu. Ortacağ`dan Yeni Çağ`a geçişte Batı Avrupa`da başlayan değişiklikler ve yeni modern insan fesefesi Arnavutluk`ta da önemli mesafeler kaydetti ve izler bıraktı. Arnavutluk kültürel açıdan Batı Avrupa toplumlarına çok yaklaşmıstı.
Ancak Arnavutluk`un Osmanlilarca fethi, Arnavutluk`ta sürmekte olan rönesans reformlarını ve modernleşmeyi aniden durdurdu. Osmanli hakimiyeti Arnavutluk`ta Ortaçağ ve Ortaçağ öncesi arkaik ve ataerkil insan ilişkilerini canlandırdi. Ayrıca Arnavutlar tarihlerinde ilk kez, kendilerine tümden yabancı olan Ortadoğulu ve Asyalılar`ın askeri, dini ve kültürel istilası altında kaldı. Arnavutlar kitlesel olarak İtalya`ya kaçmak zorunda kaldılar. Skanderbeg Kastrioti`nin hayatıını anlatan 16. yüzyilin en ünlü Katolik Arnavut yazari Marin Barleti de bunlardan biriydi ve o da ünlü Tarih Yazmalarını İtalya`ya iltica ederek orada yazmak zorunda kalmıştı.
Osmanlı Döneminde Katoliklik
Katolik olan Arnavutluk`un kuzeyini Kastrioti Skanderbeg`in ölümünden sonra Osmanlılar`ın ele geçirmesi on yıl dahi sürmedi. 1479`da Venedik Devleti Osmanlılar`la barış anlaşması yaparak İşkodra ve Lezha`yı Osmanlılara bıraktı. Piskoposluk merkezi olan Durres de 1501`de Türklerin eline geçti. Bundan sonra Katolik Arnavutlar`ın çoğunluğu fiilen İslam hakimiyeti altında yaşadılar. Osmanlilarin hakimiyeti önceleri sadece sahil bölgelerindeydi. Mirdita, Dukagjin ve Malesia e Madhe boylarının bölgelerine İslam hakimiyeti giremedi. Bu bölgelerde 1490 - 1550 arasında Osmanlı hakimiyetine karşı pek çok isyan oldu.Buna rağmen başarılı Arnavut direnişi Arnavut Katolikliği`nin yavaş yavaş çökmesini engelleyemedi. Bunun en önemli nedenlerinin başında Arnavut Katoliklerinin İtalya ve Dalmaçya`ya zorunlu göç etmeleri oldu. Özellikle başarısız ayaklanmalardan sonra daha çok hıristiyan Arnavut kaçmak zorunda kaldı. Venedikliler ve Napoli Krallığı bu savaşkan Arnavutları memnuniyetle ordularına aldılar ve onlara Stratiot`lar yani savaşçılar ismini verdiler. Ayrıca Arnavutluk`ta Katolik din eğitiminin yasaklanmasından dolayı İtalya`ya din eğitimi için giden genç Arnavut Katoliklerin de çoğunlukla Arnavutluğa bir daha dönmemeleri Müslümanlaşmayı hızlandırdı. 16. yüzyılın sonlarında eğitim görmüş üst düzey papaz bulma sıkıntısı başgösterdi. Aynı dönemde Arnavut Katoliklerinin Vatikan ve Papalıkla ilişki kurmaları da giderek zorlaştı. Bunun sonucu olarak Arnavut Katolikliği, İtalya ve Batı Avrupa Katolikliğinin aksine Rönesans ve yenilenme hareketlerinin dışında kaldı. 1571`de son Arnavut Pisoposluk kenti olan Bar da Osmanlilar tarafından ele geçirilince Arnavut Kilisesi`nin Vatikan ve Papalık`tan izolasyonu tescillenmiş oldu.
Tümüyle Osmanli yönetiminin elinde olan şehirlerde İslamlaşma daha 16.yüzyılın başlarında başladı. Şehirlerde yasayan Katolik ahalinin Müslümanlığa gecmesinde en önemli nedenlerden başında, Hıristiyan olarak ve özellikle de Katolik olarak mevki edinmenin olanaksiz olması ve Hiristiyanlarin ödedikleri ağır vergiler geliyordu. Müslümanlığa geçen aileler en azından evlerinde Hıristiyan adetlerini sürdürüyorlardı. Bu arada en önemli kiliseler camiye çevrildi. Bu camiler başlangıçta küçük Müslüman grupların ibadetine yarıyorlardı. Bu ilk grupları askerler, memurlar, tüccarlar, ve özellikle büyük toprakların Osmanlı adına yöneticisi olan tımarlılar oluşturuyordu.
Yeniçeri Ordusu icin Hıristiyan Arnavut ailelerinden oğlan çocuklari alınıyor, orduda Müslüman olarak yetiştiriliyorlardı. Hıristiyan Arnavut ailelerin kızları da ailelerinden alınıp çok kez İstanbul`a veya başka yerlerdeki padişahın, paşaların ve diğer Türk ve Müslümanların haremlerine yollanıyor, bazıları da köle pazarlarında cariye adıyla satılıyor, satın alan sahibinin evinde Müslüman oluyorlardı. Arnavutlar`ın Müslümanlık`a geçmelerinde en önemli faktörlerden birisi Müslüman kadınların cariye diye satılmaması oldu.
Durres, Lezha veya Bar şehirlerinde Türklerin fethinden sonra, buralarda eskiden yaşayan Hıristiyan ahalinin sadece cok ufak bir bölümü kalmıştı. Buna rağmen bütün Türk hakimiyeti süresince şehirlerde yine de önemli sayılabilecek miktarda Hıristiyan cemaat vardı.
Dağlarda yaşayan Arnavut boyları, Osmanli yönetimiyle devamlı ve sürekli çatışma halindeydiler. Dağlık bölgedeki Arnavut boyları olsa olsa en fazla Sancak Bey`ine vergi veriyorlardı. Fakat şehirlerde yaşayan Hıristiyanlar için, Müslümanların altında hangi hukuksal konumda oldukları konusu çok önemliydi. Genelde Hiristiyanlar İslam hukukunda ikinci sinif haklara sahip anlaminda `zimmi` statüsündeydiler. Ancak Katolikler diğer gayri-müslimlerin, yani Ortodokslar`ın ve [1]`]in, `Millet Sistemi` uyarinca sahip oldukları kısıtlı haklara da sahip değildiler. Bu nedenle Katolik Arnavutlarin herhangi bir yasal örgütlenme olanakları kalmamıştı ve hukuki durumları Ortodokslar veya Yahudilerden çok daha güvensizdi.
Osmanlılarca sadece Fransizkan Tarikatina göz yumuluyordu. Bu nedenle hem Arnavutluk hem de Bosna`da ve tüm Balkanlarda faaliyet gösteren bu tarikat Arnavutluk`ta İslam döneminde Katolikliğin en önemli desteğiydi ve kiliseye hizmet verenlerin büyük bölümü de bu tarikattendi. 1569`da ceşitli Hiristiyan Devletler (önce Fransa sonra Avusturya) Osmanlılar`a kapitülasyonları kabul ettirdiler. Öncelikle ticari ilişkileri içeren bu kapitülasyonlar sayesinde Osmanlı hakimiyet bölgesindeki Katoliklerin durumunda da iyileşmeler oldu. Örnegin Batı`dan ülkeye Katolik papaz getirilmesine izin verildi. Ancak yerel Müslüman yöneticiler bu kararları her zaman uygulamadılar ve Arnavut Katolikleri bu yüzden bu özgürlükten fazla yararlanamadılar. Ama yine de kapitülasyonlar sayesinde Arnavutluk`a atanmış bazı piskoposlar görev yerlerine gelebildiler.
Ancak buna rağmen düzenli bir kilise örgütlenmesi yapılabilmesi olanaksızdı. Osmanli Devleti`nin kısıtlamaları nedeniyle çoğu piskopos görevini uygulayamiyordu. Üst düzeye atanmış kilise görevlileri Papalık`ca atandıkları görev bölgelerinde çok kısa süre kalabiliyor ya da hiç ülkeye giremiyorlardi. 16. ve 17. yüzyıllarda Sarda, Deja, Ulqin ve Arber`deki küçük kilise cemaatleri yok oldular. Lezha ve Pult gibi pek çok kilise cemaati de uzun yillarca papazsiz kaldi. Lezha sehrindeki piskoposluk merkezi de, şehrin müslümanlarin çoğunluğuna geçmesiyle küçük ama Katolik kalmış bir köye taşınmak zorunda kaldı. Arnavut Katoliklerinin sıkıntılarini az da olsa dindirebilmek ve papazların görevlerini kolaylastırmak için bazi Arnavut kilise görevlileri o zaman icin bilinen ünlü dini eserlerin tercümelerini gerçekleştirdiler.
Bu eserleri tercüme eden dini görevlilerin hepsi İtalya`da yetişmişlerdi. Bu eserler Arnavut edebiyatının da ilk eserleri oldu. Bu yazarlarin ilki Venedik civarinda görev yapan katolik papaz Gjon Buzuku idi. 1542-1563 arasindaki Trient Konsili sırasındaki Roma Ayini`ni Arnavutça`ya, yani ana diline cevirdi. Ancak Papalığın değişen politikası ve Latince dışındaki ayin dillerinin istenmemesi sonucunda Arnavutça Katolik Ayin kitabı kütüphane raflarına kaldırıldı. Bugün de bu kitabın orijinal bir tek basılı nüshasi bulunmaktadır. Bundan ancak elli yil sonra 1618`de Pjeter Budi Roma`da Doktrina e Kershtene (Hıristiyan Öğretisi) adlı arnavutça kitabını bastırabildi. Bu kitap Robert Bellarmin`in yazdığı popüler katesizm (ünlü halk din bilgisi) `Christianae doktrinae explicato`nun tercümesiydi. Pjeter Budi tercümesine 50 sayfa kadar dini şiir ekledi. Bu şiirler kısmen Latince`den tercüme, kısmen ise özgün Arnavutça şiirlerdi.
Sapa piskoposu Frang Bardhi ise ilk Latince - Arnavutça sözlüğü düzenledi. Bu sözlüğün özgün adı `Dictionarium latino-epiroticum` idi. Bu sözlük Arnavut Kilise görevlilerine Latince öğrenimlerinde yardımcı olması için 1635`te basıldı. Bardhi`nin yazar olarak çalışmaları 1622`de De Propaganda File adıyla kurulan Papalık Kongregasyon`unca desteklendi. Bu kilise kuruluşunun görevi dünya çapinda Katolik misyonunun desteklenmesiydi. De Propaganda File`nin Arnavutluk`taki görevi özel bir anlama sahipti cünkü bir İslam Devleti olan Osmanlı`nin en batısındaki Arnavut bölgesinde zaten Katolikler vardı ve İtalya`dan yardım bekliyorlardı. Propaganda kongregasyon`u kilise misyonerlerini ülkeye getirmek için çabaladı, Arnavut Hiristiyanlarının durumu ve Arnavutluk`taki politik durum hakkında bilgiler topladı ve genç Arnavutlarin Italya`daki dini eğitimlerini finanse etti. Çoğu Arnavut Hıristiyan İlahiyat öğrencisi Ancona`daki İllirya Seminerleri adındaki okulda okudu.
1703`te Arnavutluk`un Bar kentinde Bölge Sinod`u (Papazlar Konferansi) toplandı. Bu Sinod`a bütün Arnavut papazları ve çok sayıda ruhban katıldı. Bu olay tarihe Arnavut Ulusal Konsili (Konferansı) olarak geçti. Bu konferans tam Arnavutlar`ın İslamlaşmasının zirveye vardiği bir dönemde toplandı. Arnavut Katolikleri ve ayrıca Papalık, Arnavut Kilisesini kurtarmak için harekete geçti. 18.yüzyılın kaynaklar bu hareketin başarılı olduğunu gösterir. Bu dönemde çok az Arnavut köyü komple İslam`a geçti. İşkodra, Lezha ve Sappa`da Katolik halka yardim götürmeleri için yeni Hıristiyan kurumları oluşturuldu.
Kaynakça
- http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=80245
- http://www.caritasalbania.org/faqet/sociale.htm
Arnavutluk-taslak din-taslak