Çin Halk Cumhuriyeti'nin Idari Bölümleri

Çin'in büyük nüfusu ve yüzölçümü nedeniyle idari bölümleri antik çağlardan beri çeşitli düzeylere ayrılmıştır. Çin Halk Cumhuriyeti'nin anayasasına göre üç de jure idari bölüm[1] olmasına rağmen günümüzde beş de facto idari bölüm bulunmaktadır: eyalet, il, ilçe, belde ve köy. Eyaletlerin Çin'de önemli bir kültürel rolü bulunur. Birçok insan kendilerini doğdukları eyalet ile tanımlar. Çin eyaletlerinin büyük çoğunluğunun sınırları Ming Hanedanının son dönemlerinde belirlenmiştir. Bu dönemden sonra önemli değişiklikler Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra kuzeydoğu eyaletlerinin yeniden örgütlenmesi ve Sovyet ulusalcı kuramına uygun olarak özerk bölgelerin kurulmasıdır. Düzeyler Çin Halk Cumhuriyeti'nin anayasasına göre yönetimsel bölümler üç düzeyden oluşur: eyalet, ilçe ve belde. Ancak günümüzde eyaletlerin altına il ve beldelerin altına köy olmak üzere iki düzey daha kullanılmaktadır.Çin Halk Cumhuriyeti'nde 33 eyalet düzeyinde bölüm, 333 il düzeyinde bölüm, 2.862 ilçe düzeyinde bölüm, 41.636 belde düzeyinde bölüm ve çok sayıda köy düzeyinde bölüm bulunmaktadır.

Özet

Bu tablo 31 Aralık 2005 tarihi itibariyle Çin Halk Cumhuriyeti tarafından yönetilen bölümleri özetlemektedir.

Eyalet düzeyi

Çin Halk Cumhuriyeti'nin yönetimi altında 22 eyalet, beş özerk bölge, dört belediye ve iki özel idari bölgeden oluşan 33 eyalet düzeyinde yönetimsel bölüm bulunmaktadır: Eyaletler kuramsal olarak Çin Halk Cumhuriyeti merkezí hükümetine bağlıdır ancak özellikle ekonomik politikada uygulamada eyalet yetkililerinin geniş yetkileri bulunur. ABD'nin aksine, 1990'ların başına kadar merkezí hükümet ordu haricinde paralel kurumlarla yürütme gücünü kullanmıyordu. Eyaletlerin pratik uygulamaları bazı ekonomistlerin Çin özellikleri taşıyan federal yapı dediği bir yönetim biçimini oluşturmuştur. Çin'in kuzeydoğu dışındaki eyaletlerinin çoğunun sınırları Yuan, Ming ve Qing Hanedanı dönemlerinde belirlenmiştir. Bazen eyalet sınırları kültürel ve coğrafi sınırlardan uzaklaşır ve buna "köpeklerin dişlerinin birbirine geçmesi" (}) fenomeni denir. Bu imparatorluk yönetiminin böl ve yönet politikası uyarınca ayrılıkçılığı yıldırmak ve savaş ağalığından vazgeçirmek için yapılmış bir girişimdi. Yine de eyaletler Çin içinde önemli kültürel bir role sahiptir. İnsanlar kendilerini bulundukları eyaletler ile tanımlamakta ve her eyaletin yaşayanları için belirli bir stereotip bulunmaktadır. En yakın yönetimsel değişiklikler Hainan (1988) ve Chongqing'in (1997) eyalet düzeyine çıkarılması ve Hong Kong (1997) ile Makao'nun (1999) özel idari bölge olarak kabul edilmesidir. }

Eyalet düzeyi

nde idari bölümlerin listesi } | } | Ä€nhuÄ« | Anhwei | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } wÇn | 139,700 | Hefei | bgcolor=#8bffe8| Doğu | CN-34 | Liste |- | Pekin | } | } | BÄ›ijÄ«ng | Peking | bgcolor=#ff8585| Belediye | } jÄ«ng | 16,800 | †” | bgcolor=#79ff76| Kuzey | CN-11 | Liste |- | Chongqing | } | } | Chóngqí¬ng | Chungking | bgcolor=#ff8585| Belediye | } yíº | 82,300 | †” | bgcolor=#d16eff| Güneybatı | CN-50 | Liste |- | Fujian | } | } | Fíºjií n | Fukien | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } mÇn | 121,300 | Fuzhou | bgcolor=#8bffe8| Doğu | CN-35 | Liste |- | Gansu | } | } | GÄnsí¹ | Kansu | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } gÄn ya da } lÇ’ng | 454,300 | Lanzhou | bgcolor=#ff9148| Kuzeybatı | CN-62 | Liste |- | Guangdong | } | } | GuÇngdÅng | Kwangtung | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } yuí¨ | 180,000 | Guangzhou | bgcolor=#fffb91| Güney Orta | CN-44 | Liste |- | Guangxi | } | } | GuÇngxÄ« | Kwangsi | bgcolor=#fffb91|Özerk bölge | } Guí¬ | 236,000 | Nanning | bgcolor=#fffb91| Güney Orta | CN-45 | Liste |- | Guizhou | } | } | Gí¹izhÅu | Kweichow | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } qií¡n ya da } gí¹i | 176,000 | Guiyang | bgcolor=#d16eff| Güneybatı | CN-52 | Liste |- | Hainan | } | } | HÇiní¡n | Hainan | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } qióng | 34,000 | Haikou | bgcolor=#fffb91| Güney Orta | CN-46 | Liste |- | Hebei | } | } | HíébÄ›i | Hopeh | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } jí¬ | 187,700 | Shijiazhuang | bgcolor=#79ff76| Kuzey | CN-13 | Liste |- | Heilongjiang | } | } | HÄ“ilóngjiÄng | Heilungkiang | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } hÄ“i | 454,000 | Harbin | bgcolor=#9696ff| Kuzeydoğu | CN-23 | Liste |- | Henan | } | } | Híéní¡n | Honan | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } yí¹ | 167,000 | Zhengzhou | bgcolor=#fffb91| Güney Orta | CN-41 | Liste |- | Hong Kong | } | } | XiÄnggÇng | Hongkong | bgcolor=#79ff76| Özel idari bölge | } gÇng | 1,104 | †” | bgcolor=#fffb91| Güney Orta | CN-91 | Liste |- | Hubei | } | } | HíºbÄ›i | Hupeh | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } í¨ | 185,900 | Wuhan | bgcolor=#fffb91| Güney Orta | CN-42 | Liste |- | Hunan | } | } | Híºní¡n | Hunan | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } xiÄng | 210,000 | Changsha | bgcolor=#fffb91| Güney Orta | CN-43 | Liste |- | İç Moğolistan | } | } | Ní¨imÄ›nggÇ” | Mongolia | bgcolor=#fffb91|Özerk bölge | } Ní¨imÄ›ng | 1,183,000 | Hohhot | bgcolor=#79ff76| Kuzey | CN-15 | Liste |- | Jiangsu | } | } | JiÄngsÅ« | Kiangsu | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } sÅ« | 102,600 | Nanjing | bgcolor=#8bffe8| Doğu | CN-32 | Liste |- | Jiangxi | } | } | JiÄngxÄ« | Kiangsi | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } gí n | 167,000 | Nanchang | bgcolor=#8bffe8| Doğu | CN-36 | Liste |- | Jilin | } | } | Jílín | Kirin | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } jí | 187,400 | Changchun | bgcolor=#9696ff| Kuzeydoğu | CN-22 | Liste |- | Liaoning | } | } | Lií¡oníng | Fengtien | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } lií¡o | 145,900 | Shenyang | bgcolor=#9696ff| Kuzeydoğu | CN-21 | Liste |- | Makao | } | } | í€omíén | Macau | bgcolor=#79ff76| Özel idari bölge | } í o | 28.6 | †” | bgcolor=#fffb91| Güney Orta | CN-92 | Liste |- | Ningxia | } | } | Níngxií | Ningsia | bgcolor=#fffb91|Özerk bölge | } níng | 66,400 | Yinchuan | bgcolor=#ff9148| Kuzeybatı | CN-64 | Liste |- | Qinghai | } | } | QÄ«nghÇi | Tsinghai | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } qÄ«ng | 721,200 | Xining | bgcolor=#ff9148| Kuzeybatı | CN-63 | Liste |- | Shaanxi | } | } | ShÇnxÄ« | Shensi | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } shÇn ya da } qín | 205,600 | Xi'an | bgcolor=#ff9148| Kuzeybatı | CN-61 | Liste |- | Shandong | } | } | ShÄndÅng | Shantung | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } lÇ” | 153,800 | Jinan | bgcolor=#8bffe8| Doğu | CN-37 | Liste |- | Şanghay | } | } | Shí nghÇi | Shanghai | bgcolor=#ff8585| Belediye | } hí¹ | 6,340.5 | †” | bgcolor=#8bffe8| Doğu | CN-31 | Liste |- | Shanxi | } | } | ShÄnxÄ« | Shansi | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } jí¬n | 156,300 | Taiyuan | bgcolor=#79ff76| Kuzey | CN-14 | Liste |- | Sichuan | } | } | Sí¬chuÄn | Szechuan | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } chuÄn ya da } shÇ” | 485,000 | Chengdu | bgcolor=#d16eff| Güneybatı | CN-51 | Liste |- | Tayvan † | } | } | Tí¡iwÄn | Formosa | bgcolor=#d16eff| Eyalet (iddia) | } tí¡i | 35,581 | Taipei | bgcolor=#8bffe8| Doğu | CN-71 | Liste |- | Tianjin | } | } | TiÄnjÄ«n | Tientsin | bgcolor=#ff8585| Belediye | } jÄ«n | 11,305 | †” | bgcolor=#79ff76| Kuzey | CN-12 | Liste |- | Tibet | } | } | XÄ«zí ng | Tibet | bgcolor=#fffb91|Özerk bölge | } zí ng | 1,228,400 | Lhasa | bgcolor=#d16eff| Güneybatı | CN-54 | Liste |- | Sincan Uygur | } | } | XÄ«njiÄng | Sinkiang | bgcolor=#fffb91|Özerk bölge | } xÄ«n | 1,660,400 | Urumçi | bgcolor=#ff9148| Kuzeybatı | CN-65 | Liste |- | Yunnan | } | } | Yíºnní¡n | Yunnan | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } diÄn ya da } yíºn | 394,000 | Kunming | bgcolor=#d16eff| Güneybatı | CN-53 | Liste |- | Zhejiang | } | } | Zhí¨jiÄng | Chekiang | bgcolor=#9696ff| Eyalet | } zhí¨ | 102,000 | Hangzhou | bgcolor=#8bffe8| Doğu | CN-33 | Liste |} Notlar: :Â¹:

Eyalet düzeyi

idari bölümler için kullanılan kısaltma :Â²: KmÂ² olarak :† : 1949'da kurulduğundan beri Çin Halk Cumhuriyeti Tayvan'ı 23. eyaleti olarak görmüştür. Ancak ÇHC hiçbir zaman Tayvan'ı kontrolü altına alamamıştır. Tayvan adası ve Pescadores'den oluşan Tayvan Eyaleti'ni Çin Cumhuriyeti yönetmektedir. Çin Cumhuriyeti ayrıca Fuchien eyaletinin Kinmen ilçesini ve Lienchiang ilçesinin bir kısmını da yönetmektedir.

İl düzeyi

bölümler ikinci derece idari yapıdır. 31 Aralık 2005 tarihinde bu yapı 333 bölümden ibarettir: *

İl düzeyi

şehir (283) * İl (17) * Özerk il (30) * Aymak (3) -- yalnızca İç Moğolistan Özerk Bölgesi İl düzeyi
şehirler il düzeyi bölümlerin büyük çoğunluğunu oluşturur.

İl düzeyi

şehirler genellikle bir şehir merkezi ve bu merkezden çok daha büyük olan çevresindeki kırsal alandan oluşur, dolayısıyla kelimenin tam anlamıyla "şehir" değildirler. Eyaletlerin çoğu il düzeyi şehirlere bölünmüştür ve başka bir ikinci düzey idari yapı içermez. 22 eyalet ve 5 özerk bölgenin içinde yalnızca 3 eyalet (Yunnan, Guizhou, Qinghai) ve 2 özerk bölgede (Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Tibet Özerk Bölgesi) üçten fazla il düzeyi şehir olmayan, ikinci düzey ya da il düzeyi idari bölüm bulunur. İller il düzeyi idari bölümler arasında bulunan bir başka idari bölümdür. Bir zamanlar ana ikinci düzey bölümlenme olmalarından ötürü bu düzey "il düzeyi" olarak adlandırılır. Ancak 1983'ten 1990'lara kadar illerin çoğu il düzeyi şehirlerle değiştirilmiştir. Günümüzde iller çoğunlukla Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve Tibet Özerk Bölgesi'nde bulunur. Aymaklar iller ile aynı düzeydedir ancak yalnızca İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nde bulunurlar. İller gibi aymakların çoğu da il düzeyi şehirlerle değiştirilmiştir. Kullanılan ad Moğolistan'ın önceki idari birimlerinden kalma bir addır. Özerk iller Çin'in etnik azınlıklarından bir ya da birkaçından oluşan illerdir ve çoğunlukla Çin'in batı bölgelerinde bulunur.

İlçe düzeyi

31 Aralık 2005 itibariyle Kıta Çin'inde 2.872 ilçe düzeyi idari bölüm bulunmaktadır: 862 bucak, 374 ilçe düzeyi şehir, 1.464 ilçe, 117 özerk ilçe, 49 sancak, 3 özerk sancak, 2 özel bucak ve 1 orman alanı bulunur (Çin Cumhuriyeti'nde 5 eyalet belediyesi ve 18 ilçeden oluşan 23 ilçe düzeyi idari bölüm bulunur). İlçeler en çok bulunan ilçe düzeyi idari birimlerdir. İlçeler, Çin'in diğer idari düzeylerinin çoğundan daha eskiden, Muharip Devletler Döneminden beri varolmuşlardır. Sinoloji edebiyatında, xian genellikle "ilçe" ya da "il" olarak çevrilir. Özerk ilçeler Çin'in etnik azınlıklarından bir ya da birkaçından oluşan ilçelerdir. Bunlar eyalet düzeyinde özerk bölgeler ve il düzeyinde özerk illere benzer yapıdadır. Sancaklar ve özerk sancaklar İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nde bulunur ve adları dışında ilçe ve özerk ilçeler ile aynı konuma sahiptir. Kullanılan ad Moğolistan'ın önceki idari birimlerinden kalma bir addır. İlçe düzeyi
şehirler, il düzeyi şehirler gibi tam olarak "şehir" değildir ve hem kırsal hem de şehir merkezlerinden oluşan geniş idari bölümlerdir. 1990'larda ilçelerin ilçe düzeyi şehir olmaları yaygındı ancak bu artık durdurulmuştur. Bucaklar bir başka ilçe düzeyi idari bölümdür. Bunlar önceden şehir merkezlerinin alt bölümleriydi. Yakın geçmişte birçok ilçe bucağa çevrilmiştir ve artık bucakların çoğu ilçeler gibi hem şehir merkezi hem de kırsal alanlardan oluşur. Ayrıca birkaç özel ilçe düzeyi idari bölüm de bulunur. Hubei eyaletinde bir ilçe düzeyi ormanlık alan olan Shennongjia bulunmaktadır. Guizhou eyaletinde de Liuzhi Özel Bucağı ve Wanshan Özel Bucağı bulunur.

Belde düzeyi

31 Aralık 2005 itibariyle Kıta Çin'inde 41.636 belde düzeyi idari bölüm bulunmaktadır: 19.522 kasaba, 14.677 belde, 1.092 etnik belde, 181 sum, 1 etnik sum, 6.152 alt bucak ve 11 bucak kamu bürosu. Genel olarak şehir merkezleri alt bucaklara ayrılırken, kırsal alanlar kasabalara, beldelere ve etnik beldelere ayrılır. Sum ve etnik sum İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nde bulunur ve adları dışında belde ve etnik beldeler ile aynı konuma sahiptir. Kullanılan ad Moğolistan'ın önceki idari birimlerinden kalma bir addır. Bucak kamu büroları eskiden kalma bir idari bölümdür ve bir zamanlar ilçe ile belde düzeyi arasında bir düzey olarak bulunmaktaydılar. Günümüzde bunlardan çok az bulunmaktadır ve yavaş yavaş yok olmaktadırlar.

Köy düzeyi

Köy idari bölümlenmesi siyasi temsilden çok nüfus sayımı, posta işleri gibi örgütsel bölümlenmelerde kullanılmaktadır. Mahalleler ya da topluluklar gibi yerel bölümlerin belirli sınırları ve idarecileri bulunur. Şehir bölgelerinde her alt bucak topluluklara ya da mahallelere ayrılır. Buraları yönetmek için mahalle komiteleri bulunmaktadır. Kırsal bölgeler ise köy komiteleri ya da köy grupları olarak örgütlenmiştir. Köy ya doğal olarak yerleşim bölgesi olmuş ya da yalnızca bir bürokratik varlık olarak idari köy olarak adlandırılmış olabilir.

Özel durumlar

Her ne kadar her bir idari birimin belirli bir düzeyi bulunsa da bazen bir idari birime kendi düzeyinin izin verdiğinden daha fazla özerklik tanınabilmektedir. Örneğin, en büyük il düzeyi şehirlerin bazılarına daha fazla özerklik verilmiştir. Bunlara eyalet altı şehirler denmekte ve ilden yüksek ancak eyalet düşük bir idari erk verildiği anlaşılmaktadır. Bu tür şehirler olmaları gereken düzeyden yarım düzey daha yukarıdadır. Her ne kadar bu şehirler eyaletlere bağlı olsalar da özel statüleri nedeniyle kendi eyaletleri içerisinde daha üst derece özerkliğe sahiptirler. Benzer durum bazı ilçe düzeyi şehirler içinde geçerlidir. Bazı ilçe düzeyi şehirlere daha fazla özerklik verilmiştir. Bunlar il altı şehirler olarak bilinir ve ilçeden yüksek ancak ilden düşük bir idari erk verilmiştir. Bu tür şehirler olmaları gereken düzeyden yarım düzey daha yukarıdadır. İl altı şehirler genellikle bir ile bağlı değildir ve doğrudan eyalet tarafından yönetilirler. Çin'de "şehir" sözcüğünün belirsizliği İdari bölümlerin karmaşıklığı nedeniyle Çince "å¸‚"(shí¬) sözcüğü ya da Türkçe "şehir" sözcüğünün farklı anlamları olabilir. İdari düzeye göre "şehir" aşağıdaki anlamlara gelebilmektedir: * 1. düzey (eyalet düzeyi): :* Belediye, örneğin, Pekin * 2. düzey (il düzeyi): :* Eyalet altı şehir, örneğin, Shenyang :*

İl düzeyi

şehir, örneğin, Baoding * 3. düzey (ilçe düzeyi): :* İl altı şehir, örneğin, Jiyuan :*

İlçe düzeyi

şehir, örneğin, Yiwu İstatistiki verilerde kullanıldığında "şehir" sözcüğünün üç anlamı olabilir: * Şehir tarafından yönetilen alan. Belediye, eyalet altı şehir ya da il düzeyi şehir için "şehir" sözcüğü tüm ilçeleri, ilçe düzeyi şehirleri, şehrin yönettiği bucakları kapsar. İl altı şehir ya da ilçe düzeyi şehir için ise tüm alt bucakları, kasabaları ya da beldeleri kapsar. * Şehir merkezinde bulunan şehir bucakları ile banliyö bucaklarından oluşan alan. Şehir merkezi bucaklar ile banliyö bucaklar arasındaki fark şehir bucaklarının yalnızca alt bucaklardan oluşması, banliyö bucaklarında ise kırsal alnları barındıran belde ya da kasabaların bulunmasıdır. Bir anlamda bu tanım metropolitan alan tanımıdır. Bu tanım eyalet altı şehirlere ve ilçe düzeyi şehirlere uygulanmaz çünkü bunların şehir bucakları yoktur. * Şehir merkezi. Bazen şehir merkezi alanı Çince å¸‚åŒº (shí¬qÅ«) olarak adlandırılır. Belediye, eyalet altı şehir ve il düzeyi şehir için bu şehir merkezi bucağı ve banliyö bucaklarının alt bucaklarından oluşur. İl altı şehirler ve ilçe düzeyi şehirler için yalnızca merkezi alt bucaklar bunun içindedir. Batı ülkelerinde "şehir" anlamına en yakın tanımlama budur. Çin şehirleri hakkında istatistiki verilerden söz edilirken "şehir" tanımın verilmesi önemlidir yoksa ortaya karışıklık çıkabilir. Örneğin Şanghay şehir merkezi nüfusu olarak Çin'in en büyük şehridir ancak idari sınırları içindeki nüfusu ile Chongqing'ten bile küçük bir şehirdir. Tarihçe Qin Hanedanının kurulmasından önce Çin krallar, soylular ve kabileler tarafından yönetiliyordu. Bu grupların rekabeti Muharip Devletler Dönemi'nde doruğa ulaştı ve sonunda mücadeleden Qin beyi Qin Shihuang galip çıkarak tüm Çin'in birleştirdi. Qin Hanedanı Çin'in tekrar bölünmesini engellemek amacıyla ilk hiyerarşik idari bölümlenmeyi kurdu ve iki düzeyden oluşan sistemi getirdi: jí¹n (éƒ¡, il) ve xií n (ç¸£, ilçe) [2]. Hemen ardından gelen Han Hanedanı üçüncü bir yapı olarak en üst düzeye zhÅu (å·, eyalet) idari bölümünü ekledi. Sui Hanedanı ve Tang Hanedanı jí¹n bölümlerini kaldırdı ve en üste dí o (sonradan Song Hanedanı zamanında lí¹) adlı idari yapıyı ekledi. (İkinci derece düzey olduğunda zhou genellikle il olarak çevrilir.) Moğollar tarafından kurulan Yuan Hanedanı ise günümüz Çin eyaletlerinin modern öncüllerini kurarak idari düzey sayısını dörde çıkardı. Bu sistem Çin'i yöneten son imparatorluk hanedanı olan Qing Hanedanına kadar hemen hemen aynen korundu. Çin Cumhuriyeti 1928'de idari düzeyleri yalnızca eyaletler ve ilçeler olarak sınırladı ve ilçe düzeyinin altında bir idari sitem kurmanın ilk adımını atarak ilçelerin altına kasabaları kurdu. Bu sistem aynı zamanda 1949'da resmí olarak Çin Halk Cumhuriyeti tarafından da kabul edilen sistemdir ve idari bölümler üç düzey olarak tanımlanmıştır: eyalet, ilçe, ve belde. Uygulamada ise birçok düzey eklenmiştir. Çin Halk Cumhuriyeti hükümeti bir eyaletin bazen onlarca, hatta yüzlerce ilçeyi doğrudan yönetmesinin zor olduğunu gördükten sonra 1935'te Jiangxi Eyaleti'nden başlayarak eyaletler ve ilçeler arasına illeri eklemeye başladı. Bu ekleme 1980'lere kadar devam etti. Bu tarihten sonra illerin çoğu il düzeyi şehirlere çevrildi. Eyaletlerin üzerine daha büyük idari bölümler kondu ama daha sonra bunlar 1954'te kaldırıldı. İlçeler ile kasabalar arasında bucak kamu büroları kondu ama bunlarda günümüzde kaldırılmaktadır ve şu an çok az kalmıştır. Yakın geçmişteki en önemli değişiklikler Chongqing'in eyalet düzeyinde şehir olarak Sichuan eyaletinden ayrılması; ve Hong Kong ile Makao özel idari bölgelerinin kurulmasıdır.

Notlar

}

Kaynaklar

Vikipedi

Çin Halk Cumhuriyeti'nin Idari Bölümleri