ikonuna tıklayınız.
Tarihi
Gım Gım (Varto) bölgesi eski tarihte sırasıyla Medler, Pers, Port, Roma ve Bizans egemenliği altında kalmış, 1071 Malazgirt Savaşı ile Selçukluların, daha sonra Akkoyunlular ve Karakoyunlular'ın hakimiyeti altında kalmış, 1514 Çaldıran Savaşı'yla Osmanlı idaresine geçmiş, 1923'te Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla, TBMM onayı ile Varto ismini alarak ilçeleşmiştir.'Gım Gım' adının kaynağı ile ilgili ana tezler:
- Bölgenin etrafını çeviren dağların eski tarihte volkanik olma olasılığı ve bu dağlardan çıkan ateşli volkanik seslerden dolayı, bölgenin insanlar tarafından 'Gım Gım' diye anılmasi.
- Akkoyunluların bölgeye gelmesiyle etrafın at kisnemeleriyle çınladığı, dolayısıyla Akkoyunlu Oymakbaşı ‘Goşkar Babanın’ bölgeye Gım Gım diye hitap etmesi.
- Bölgede sıkça deprem olma olasılığı nedeniyle ‘gümlediği’ ve bu yüzden halk tarafından ‘Gım Gım’ ismin takılması.
'Varto' adının kaynağı ile ilgili ana tezler:
- Urartu kelimesinin zamanla halk arasında ‘kelime evrimine’ uğrayıp Varto’ya dönüşmesi ( Urartu Uygarlığı ile ilgili Kayalıdere Köyünde kalıntılara ulaşılmıştır) …
- Toy Kuşların çok olmasından dolayı, buraya avcılık yapmaya gelen Selçuklu Beyleri ‘Toy var’ anlamında ‘Vartoy’ dedikleri, bunun zamanla halk arasında ‘kelime evrimine’ uğrayıp Varto’ya dönüşmesi.
Coğrafi konum
Varto ilcesi, Muş il alaninin kuzeybatisinda yer alir. Kuzeyde Erzurum ve batida Bingöl illeriyle, doguda Bulanik, güneyde ise Merkez ilceyle cevrilidir. Yüz ölcümü 1418 km2'dir ve Mus il alaninin yüzde 17,3'nü kaplar.Genellikle daglarla kapli olan ilce alani, Mus il alaninin en yüksek bölümündende yer alir. Ilcenin kuzeyini Bingöl Daglari'nin uzantilari engebelendirir. Rakim, Bingöl Daglari'na dogru, ilcenin kuzey sinirinda 3000m'yi, Akdogan ve Serafettin daglarinin uzantilarinda ise 2300m'yi asar. Ilce alani, Murat irmagi ile, Bingöl Cayi ve bu iki akarsuyun kollarinca derin bir bicimde parcalanmistir. Murat irmagi, ilce alanina dogudan girer. Dogu-bati dogrultusunda, Merkez ilceyle dogal bir sinir olustururcasina akar. Kayalidere Köyünün batisinda Bingöl Suyu'nu alir ve bir dirsekle güneye yönelerek ilce alanini terkeder. Akdogan(Hamurpert) Gölü ilcenin dogusundadir. Bu gölün hemen güneyinde ise Kücük Hamurpert Gölü yer alir. Varto ilce merkezi ve bircok köy, deprem fay hatti üzerindedir. Varto, ilki 1946, ikincisi ise 1966'da olmak üzere iki büyük deprem yasamistir. (1966'daki depremde 2118 kisi hayatini kaybetmistir. Bu depremde Varto merkezi tamamiyle yikilmistir.) Varto'nun 1985 nüfus sayimindaki nufusu 44116'ydi. Mus'un yüzölcüm bakimindan oldugu gibi nufusca da dördüncü büyük ilcesidir. 1966'da yasanan depremde Varto, ölümler sebebiyle ugradigi nufus kaybina ek olarak, ilce merkezi ve köylerindeki binalarin büyük bölümü yikildigindan göcten ötürü de nufus kaybina ugramistir. Nufus yogunlugu km2'de 31'dir.Varto ilcesinin 2'si bucak merkezi olan vardir. Bucak merkezi köyler, Caylar ve Omcali(Karaköy)'dir. Varto'da halkin en önemli gecim kaynagi, Mus genelinde oldugu gibi tarimdir. Baslica tarim ürnleri bugday olmak üzere tahildir. Elma ve armut üretimi önemlidir. Varto, bitkisel üretimden cok hayvancilik bakimindan gelismistir. Koyun ve kil kecisi varligi bakimindan Mus'un Merkez Ilce'den sonra ikinci önemli ilcesidir.Varto Depremi
Verilere göre 1900'lu yillarin ilk depremi 24.4.1903 tarihinde Malazgirt'te 6,7 siddetinde olmus ve 2626 kisi ölmüstür. Buna mütakiben 31.5.1946 Varto Hinis'ta 5,7 siddetinde olan depremde 839 kisi ölmüs.
En etkili ve birçok seyin altüst olmasina, göçe ve ailelerin dagilmasina, konut-saglik-okul-yol sorunun halen çözülmemesine kisacasi yasamin yeniden idame edilmesinin hayli zorlasmasina neden olan deprem, 19.8.1966 yilinda olmuş şiddeti tam olarak bilinmiyor ve 2394 insan ölmüstür.
Günümüzde Varto
Geçmişinde pek çok deprem geçirmiş olmasina karşın, en canlı hatırlanan depremler 1946 ve 1966 depremleridir. Özellikle de bu depremler hakkinda daha fazla bilgi bulunmaktadir. Bu büyük depremlerin acılarını taşıyan Varto,özellikle 1966 sonrasında hızla kendi kabuğunu kırmış, yaşadığı göçlerle kaybettiği nüfusa rağmen, sosyal gelişiminden ödün vermemeye çalişmiştir.Bugün Varto ilçe merkezinde yaklaşık 20.000 kişi yaşamaktadır.Varto'nun köylerindeki toplam nüfus ise 30.000 civarındadır.
Varto'da Eğitim ve Sosyal Yaşam
Varto,çevresinde bulunan birçok il ve ilçeye göre kültürel ve sosyal anlamda gözle görülür ilerlemeler kaydetmiştir.Bunda eğitime verilen önemin büyük payı bulunmaktadır.Yapılan araştırma sonuçlarına göre Varto eğitim seviyesiyle Türkiye'de ilk 5'de yeralmaktadır. Okumuş nüfusun sürekli artması,kadın ayrımcılığının diğer yörelere göre çok en alt seviyede yaşanması bir şekilde buna kanıt olarak gösterilebilir. Geçmişten beri sözlü masallar,yaşanmış meselelerin ortak bir mekanda paylaşılmasına dayanan komşuluk ilişkileri sosyal yaşamı hep zengin kılmıştır.Varto özellikle folklorik öğelerin de gelişkinliğiyle tanınmıştır.En meşhur oyunlarından biri olan çepki bugün artık ülke sınırlarının dışında da bilinen ve sevilerek oynanılan sola doğru çekilen bir halay türüdür.2003 yılından bu yana Bingöl dağları üzerinde bulunan Koğ tepesi halk şenlikleri düzenlenmektedir. Bu şenliklerin genel amacı ilçenin tarihi,turistik ve coğrafik yönleriyle tanıtılabilmesi olarak özetlenebilir. bağlantıların yavaş çalışmasından ötürü
misafir - 9 yıl önce